وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا …
نیکی، احسان به والدین و سپاسگزاری و اطاعت از آن ها یکی از مهم ترین آموزه ها و دستورات دینی اسلام است که در قرآن مجید فراوان به آن امر شده و خداوند متعال در کنار امر به توحید به آن سفارش نموده است. در واقع احترام به پدر و مادر و تکریم آن ها که با سپاس از پروردگار قرینه شده به اندازه ای اهمیت دارد که نه تنها سفارش خداوند به مسلمان است بلکه دستوری کلی، جامع و انسانی است که در کتاب های آسمانی انبیاء پیشین نیز درباره آن سخن گفته شده است و تمامی انسان ها را شامل می شود. درباره این امر و دستور مهم الهی همچون دیگر دستورات دینی سخنان و احادیث بسیاری از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام روایت شده و در کتب معتبر حدیث گردآوری شده اند که در این مطلب برخی از آن ها را برای استفاده و بهره مندی شما عزیزان از سخنان گهربار و با ارزش بزرگان معصوم دین و به کار گیری آن ها در زندگی قرار داده ایم.
احادیث نبوی درباره والدین
- اَلصَّدَقَةُ عَلى وَجهِها و َاصطِناعُ المَعروفِ وَ بِرُّ الوالِدَينِ و َصِلَةُ الرَّحِمِ تُحَوِّلُ الشِّقاءَ سَعادَةً وَ تَزيدُ فِى العُمرِ وَ تَقى مَصارِعَ السُّوءِ [1].
صدقه به موقع، نیکوکاری (انجام کار خوب و درست)، نیکی و احسان به پدر و مادر، صله رحم و ارتباط با خویشاوندان، شقاوت و بدبختی را به سعادت و خوشبختی تبدیل نموده، عمر را زیاد و از رخدادهای ناگوار و بد ممانعت می کنند.
- اثنان يعجّلهما اللَّه في الدّنيا البغى و عقوق الوالدين [2].
خداوند متعال دو چیز را در این دنیا کیفر می نماید: تعدی و نافرمانی (عاق) والدین.
- یُقالُ لِلعاقِّ إعمَل مَا شَئتَ فانّی لا أغفِرُ لک [3].
به فردی که عاق پدر و مادر شده، گفته می شود به هر آنچه که می خواهی عمل نَما من تو را نخواهم بخشید.
- اَحَبُّ الاعمالِ اِلَی اللهِ الصَّلاةُ لِوَقتِها ثُمَّ بِرُّ الوالِدَین ثُمَّ الجِهادُ فی سَبیلِ اللهِ [4].
محبوب ترین کارها در پیشگاه خداوند متعال نماز در وقت و زمان خویش است، سپس احسان و نیکی به پدر و مادر و آنگاه جهاد در راه خدا.
- مَنْ بَرَّ بِوَالِدَيْهِ زَادَ اللَّهُ فِي عُمُرِه [5].
هر کس که به والدین خود احسان کند حق تعالی عمرش را زیاد می کند.
- من أحبَّ أن يُمدَّ لَهُ في عمرهِ و أن يُزاد في رزقِهِ فليَبُرَّ والديهِ و ليَصِل رحمهُ [6].
هر فَردی که دوست دارد عمر او زیاد گردد و رزق و روزی اش افزایش یابد، پس به والدین خود نیکی کرده و صله رحم به جای آورد.
- اربعة لا ينظر الله اليهم يوم القيامة، عاق و منان و مُكذب بالقدر و مدمن خمر [7].
در قیامت خداوند به چهار نفر نگاه نخواهد کرد: عاق شده، منت گذار، منکر و مکذب قضا و قدر الهی و شراب خوار
- ما وَلَدٌ بارٌّ نَظَرَ اِلى اَبَوَيْهِ بِرَحْمَةٍ اِلاَّ كانَ لَهُ بِكُلِّ نَظْرَةٍ حِجَّةٌ مَبْرُورَةٌ فَقالُوا: يا رَسُولَ اللّهِ وَ اِنْ نَظَرَ فِى كُلّ يَوْمٍ مِائَةَ نَظْرَةٍ؟ قالَ: نَعَمْ اللّهُ اَكْبَرُ وَ اَطْيَبُ [8].
هیچ فرزندی نیکوکاری نیست که از سر رحمت و نیکی به والدین خود نگاه کند مگر اینکه برای او با هر نگاه حجی انجام شده و مقبول نوشته می شود. پس گفتند: ای رسول خدا (ص) حتی اگر که روزی صد بار به آن ها نگاه کند؟ پیامبر مهربانی فرمود: آری و خداوند بزرگ تر، منزه و پاک تر است.
احادیثی از ائمه معصومین (ع) درباره پدر و مادر
امام علی (ع)
- حقّ الوالِدِ أن يُطيعَهُ في كلّ شئٍ الاّ في معصيةِ اللهِ سبحانَهُ [9].
حق پدر و مادر این است که فرزند در هر چیزی از آن ها اطاعت نماید جز در معصیت و نا فرمانی خداوند پاک و سبحان.
- برّ الوالدين أكبَرُ فريضةٍ [10].
نیکی و احسان به پدر و مادر بزرگ ترین فریضه و تکلیف الهی است.
- مَنْ بَرَّ والديهِ بَرَّهُ ولدُهُ [11].
هر کس که به والدین خود نیکی و احسان نماید فرزندش نیز به او احسان می نماید.
حضرت زهرا (س)
- الْزَمْ رِجْلَها، فَإنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ أقْدامِها، و الْزَمْ رِجْلَها فَثَمَّ الْجَنَّةَ [12].
همواره در خدمت مادر خویش و پای بند او باش، زیرا بهشت در زیر پای مادران است و نتیجه اش نعمات بهشتی خواهد بود.
امام سجاد (ع)
- حَقُّ أُمِّکَ فَأنْ تَعْلَمَ أنَّها حَمَلَتْکَ حَیْثُ لا یَحْتَمِلُ أحَدٌ أحَداً، و أعْطَتْکَ مِنْ ثَمَرَةِ قَلْبِها ما لا یُعْطِی أحَدٌ أحَداً، وَ وَقَتْکَ بِجَمیعِ جَوارِحِها … [13].
و حق مادرت بر تو این است که بدانی او تو را در جایی حمل کرده است که هیچ کس فرد دیگری را حمل نمی کند و از میوه دل او چیزی را به تو عطا نمود که فردی به دیگری نخواهد داد و تو را با تمام اعضای خود حفظ نمود …
امام محمد باقر (ع)
- ثَلاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللّهُ (عَزَّوَجَلَّ) لاَِحَدٍ فِيهِنَّ رُخْصَةً اَداءُ الاَْمانَةِ اِلَى الْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَالْوَفاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَبِرُّ الْوالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كانا اَوْ فاجِرَيْنِ [14].
سه چیز است که خداوند عز و جل در آن ها به هیچ کس اجازه ترک آنان را نداده است: ادا کردن امانت به نیکوکار و بدکار، وفای عهد به نیکو عمل و بد کار و احسان و نیکی به والدین، خواه نیکو کار باشند یا فاسق.
امام صادق (ع)
- مَنْ نَظَرَ اِلي اَبَويه نَظر ماقِتٍ وَ هُما ظالِمانِ لَه لَمْ يَقبل اللهُ لَه صَلاةً [15].
هر کس که به پدر و مادر خود از روی بغض بنگرد، هر چند به وی ظلم و ستم روا داشته اند، خداوند متعال نماز او را نمی پذیرد.
- بِرُّوا آباءَكُمْ يَبِرَّكُمْ اَبْناؤُكُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِساءِ النّاسِ تَعِفَّ نِساؤُكُمْ [16].
به والدین خود نیکی و احسان نمایید تا فرزندانتان نیز به شما احسان کنند و در ارتباط با زنان عفت بورزید تا مردم نیز نسبت به زنان شما عفت بورزند.
امام رضا (ع)
- أمر بالشّكر لهُ و بالوالدين فمن لم يشكر والديه لم يشكرُ الله [17].
خداوند متعال به شُکر و سپاس از خود و والدین امر نموده است، پس هر کس که شُکرگزار پدر و مادر خود نباشد، خداوند را سپاس نگفته است.
امام هادی (ع)
- اَلعُقوقُ يُعقِبُ القِلَّةَ و يُؤَدِّي إلَى الذِّلَّةِ [18].
نا فرمانی و اذیت پدر و مادر، کم توانی و نداری آورده و فرد را به ذلت و خواری خواهد کشاند.
منابع:
[1] نهج الفصاحه ص 549 ، ح 1869
[2] نهج الفصاحه ص 165
[3] بحار الانوار (ط-بیروت) ج 71، ص 80
[4] نهج الفصاحه ص 167
[5] مشکاه الانوار فی غرر الاخبار ص 162
[6] كنزل العمال، جلد 16، صفحه 475
[7] بحار الانوار، جلد 74، صفحه 71
[8] بحارالأنوار، ج 74، ص 73
[9] نهج البلاغه، حکمت 339
[10] تصنيف غرر الحكم، صفحه 407، حدیث 9339
[11] تصنيف غرر الحكم، صفحه 407، حدیث 9341
[12] كنزل العمّال، جلد 16، صفحه 462، حدیث 45443
[13] امالی صدوق، صفحه 371
[14] بحارالأنوار، ج 74، ص 56
[15] فروع كافي، جلد 2، صفحه 350، حدیث 5
[16] کافی (ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 554 – من لایحضرالفقیه ج 4 ، ص 21
[17] بحارالانوار، جلد 74، صفحه 77
[18] بحارالأنوار (ط-بیروت) ج 71 ، ص 84
-
تلاوت تحقیق آیه 83 سوره بقره – استاد منشاوی
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْكُمْ وَأَنْتُمْ مُعْرِضُونَ
و (به یاد آورید) زمانی را که از بنی اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید؛ و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید؛ و به مردم نیک بگویید؛ نماز را برپا دارید؛ و زکات بدهید. سپس (با اینکه پیمان بسته بودید) همه شما -جز عده کمی- سرپیچی کردید؛ و (از وفای به پیمان خود) رویگردان شدید.