نماز جمعه از جمله اعمال عبادی پر فضیلت است که به طور جماعت خوانده می شود و احکامی برای آن تعیین شده است. این نماز دو خطبه دارد که توسط امام جمعه ایراد می شوند و امام جمعه در آن ها لازم است پس از حمد و ثنای خدا مردم را به تقوا دعوت نماید، پس از ایراد نمودن خطبه ها دو رکعت نماز خوانده می شود که هر یک از این رکعت ها قنوت مستحبی دارد که برای رکعت اول قبل از رکوع و در رکعت دوم پس از رکوع خوانده می شوند. این نماز پر فضیلت احکام و شرایطی دارد که در ادامه مطلب به بیان آن ها خواهیم پرداخت.
واجب تخییری در دوران غیبت
نماز جمعه، نمازی دو رکعتی همچون نماز صبح است که در ظهر روز جمعه و به صورت جماعت خوانده می شود. این نماز فضیلت بسیار دارد به گونه ای که در قرآن مجید و در سوره مبارکه جمعه خداوند متعال به طور کاملا واضح و آشکار مومنین را به مشارکت و حضور در این نماز و رها نمودن کسب و کار و تجارت برای به جای آوردن این فریضه ی پر فضیلت دعوت نموده است (بسیاری از مفسران بر این تفسیر اتفاق نظر دارند). همچنین در روایات نقل شده از معصومین علیهم السلام، این نماز سبب و علتی برای حرام شدن آتش دوزخ بر آدمی، کم شدن خوف و هول قیامت و عفو جرائمی که در گذشته انجام شده، معرفی شده است و کسانی که این فریضه پر فضیلت را ترک نموده اند سخت نکوهش شده اند.
گفته شده در عصر غیبت حضرت مهدی (عج)، خواندن نماز جمعه واجب تخییری است (مکلف بین خواندن نماز ظهر و جمعه اختیار دارد) و از نظر فضیلت از نماز ظهر برتر می باشد. در واقع این نماز دو رکعتی در زمان ائمه اطهار (ع) واجب بوده است اما در دوران غیبت و بنا بر نظر بسیاری از مراجع نماز جمعه واجب تخییری شده است.
نحوه خواندن نماز جمعه
هر یک از فرائض دینی نظیر نماز جمعه به شیوه ای خاص و بر اساس دستور العملی مشخص به جای آورده می شوند. این نماز همان طور که قبل تر اشاره شد از دو خطبه و دو رکعت نماز تشکیل شده است. در خطبه اول نماز واجب است که امام جمعه حمد و ثنای الهی را بگوید. گفتن حمد الهی با هر لفظی که حمد او به شمار می رود جایز می باشد اما بیان شده که احتیاط مستحب آن است که این حمد به لفظ جلاله «الله» باشد و احتیاط واجب آن است که بعد از آن به ثنای خداوند پرداخته شود و پس از آن بر حضرت محمد (ص)، پیغمبر خاتم صلوات فرستاده شود. همچنین در این خطبه واجب است مردم به تقوای الهی فرا خوانده شوند و سوره ی کوچکی از قرآن مجید نیز تلاوت گردد.
در خطبه دوم نماز امام جمعه می بایست پس از صلوات بر پیامبر (ص) بر ائمه اطهار (ع) نیز درود فرستد و برای مومنین استغفار و طلب بخشش نماید. و بهتر است که در ایراد نمودن این خطبه از خطبه های منسوب به امام علی (ع) و یا هر آنچه که از امامان معصوم (ع) وارد شده است، استفاده نماید.
پس از آن که دو خطبه توسط امام جمعه برای حاضرین در نماز (کمترین تعداد برای شکل گیری این نماز پنج نفر می باشند و به صورت فرادی نمی توان آن را خواند) ایراد شد دو رکعت نماز جمعه به جای آورده می شوند. این نماز مشابه با نماز صبح است اما تفاوت هایی با آن دارد. در این نماز احتیاط آن است که حمد و سوره بلند قرائت گردند و مستحب آن است که در رکعت ابتدایی نماز پس از سوره حمد، سوره جمعه تلاوت گردد و در رکعت دوم پس از فاتحه الکتاب سوره منافقین قرائت شود. علاوه بر این ها این نماز دارای دو قنوت مستحبی است که یکی از آن ها قبل از رکوع رکعت اول و دیگری پس از رکوع رکعت دوم خوانده می شود (ذکر قنوت همان ذکرهایی است که در قنوت نماز یومیه خوانده می شوند و بهتر است که ذکر فرج نیز در قنوت گفته شود).
مستحبات و مکروهات نماز جمعه
برای این فریضه الهی چندین مستحب و مکروه بیان شده است که در این بخش به ذکر آن ها می پردازیم.
در نماز جمعه برای امام جمعه که باید شرایطی هم چون مرد بودن (شرط مطلق)، عدالت و حلال زادگی را دارا باشد، مستحباتی بیان گردیده است. بهتر است که او در زمان خواندن خطبه رو به مردم بایستد، بلاغت در سخن را داشته باشد و فردی موقع شناس باشد، او می بایست بر نماز های خود مواظبت داشته باشد، از شبهه ها دور نموده و چیزهایی را که خداوند نهی نموده است حتی مکروهات را نیز ترک نماید، از گفتن سخنان بیهوده خود داری کرده، در فصل های تابستان و زمستان در زمان نماز عمامه بر سر و رداء بر دوش خود داشته باشد، در زمان خواندن خطبه بر عصا یا شمشیر یا همانند این ها تکیه نماید و وقتی که با نمازگزاران رو به رو شد سلام کند.
از جمله اعمالی که در زمان خواندن خطبه بر امام جمعه و مأمومین کراهت دارد می توان به گفتن سخنی دیگر به غیر از خطبه در زمان ایراد نمودن آن توسط خطیب یا همان امام جمعه و حرف زدن مأمومین در زمان ایراد خطبه ها اشاره نمود.
-
تلاوت تحقیق آیه 9 سوره جمعه – شیخ علي الحذيفي
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر میدانستید!