مختار بن ابو عبید ثقفی ، بهشتی است یا جهنمی؟!

مختار بن ابو عبید ثقفی از اهالی طائف و از تابعین بوده که رهبری یکی از قیام هایی که پس از واقعه کربلا برای خون‌خواهی امام حسین علیه السلام صورت می گرفتند را بر عهده داشت. او قبل از واقعه عاشورا، زمانی که مسلم بن عقیل به عنوان سفیر امام حسین (ع) به کوفه رفته بود، میزبان او بود و تا زمان شهادت مسلم با وی همکاری می نمود اما از قضا در محرم سال 60 هجری قمری، در زمان وقوع حادثه جانگداز عاشورا در زندان به سر می برد و از همراهی با امام حسین علیه السلام جا ماند. او پس از واقعه عاشورا قیام کرد و اکثر افرادی که در حادثه عاشورا مجرم و قاتل بودند را مجازات کرده و به سزای عملشان رساند.

بعضی گفته اند که قیام ابو اسحاق (کنیه مختار ثقفی است) با اذن و اجازه امام سجاد (ع) بوده است. مختار پس از قیام به مدت یک سال و نیم بر کوفه حکومت کرد و پس از آن به دست مصعب بن زبیر کشته شد. سوال و شبهه ای که درباره مختار ثقفی وجود دارد این است که برخی او را از اهل جهنم می داند و برخی دیگر او را بهشتی می‌خوانند، کدام یک درست است؟

مختار ثقفی
مختار بن ابو عبید ثقفی

در پاسخ به این سوال نخست باید به این نکته اشاره کرد که بهشتی و جهنمی شدن افراد تنها با داوری برحق خدا معین می شود و بر اساس کردار و نیت های فرد در دنیا محاسبه می گردد. درست است که برخی اوقات اولیاء الهی (انبیاء و ائمه اطهار (ع) ) توسط خداوند از حال و عاقبت برخی از بندگان با خبر می گردند اما بدون شک این امر بر ما به عنوان انسان های عادی پنهان است و قاطعانه نمی توان نظر داد.

بهشتی یا جهنمی بودن مختار ثقفی، کدام درست است؟

اما درباره ابو اسحاق مختار ثقفی روایاتی وجود دارند که به دو دسته تقسیم شده اند، روایاتی در نکوهش و مذمت کردن او و روایاتی که در آن ها ستوده و ستایش شده است.

در مذمت و نکوهش مختار گفته شده که او در زمان امام حسن مجتبی (ع) و در جریان مبارزه های آن حضرت، زمانی که در ساباط [1] زخمی شد و به خانه ی سعد بن مسعود که عموی مختار به شمار می رفت برده شد، او (مختار) به سعد بن مسعود گفت که حسن بن علی (ع) را به معاویه تحویل دهد اما با مخالفت شدید عموی خود و نکوهش و مذمت توسط او رو به رو شد [2].

علاوه بر این برخی معتقدند که قیام مختار برای به دست آوردن مقام و جایگاه بوده است زیرا اگر که واقعا برای خون‌خواهی قیام کرده بود می توانست با توابین باشد و در نهضت و قیام آنان شرکت کند، در حالی که این کار را نکرد.

در حقیقت درباره قیام مختار و انگیزه و هدف او از قیام نظرات و قضاوت های مختلفی شده است تا جایی که برخی از عالمان و اندیشمندان مذهب تشیع نظر درستی درباره او ندارند، اما در میان متأخران از او به خوبی و نیکی یاد شده است.

در حقیقت مختار پس از اینکه قیام توابین نافرجام ماند، شیعیانی را که قصد قیام برای خون‌خواهی داشتند را آماده کرد و نامه هایی را به  امام سجاد (ع) و محمد بن علی بن ابی طالب، عموی امام سجاد (ع) نوشت. در حقیقت او می دانست که برای پر ثمر و نتیجه بخش بودن قیام لازم است که یکی از اعضای خاندان رسول الله (ص) رهبری نهضت را به عهده بگیرد یا حداقل قیام به نام او شروع شود. امام سجاد (ع) به مختار پاسخ مساعدی نداد و تنها تا جایی که به کیفر و مجازات قاتلین امام حسین (ع) مربوط می شد، عمل او را تایید می کرد.

در ستایش مختار نیز روایت هایی آمده است نظیر این سخن از امام حسین (ع) که به درگاه خدا دعا نمود و گفت: خداوندا، آن جوان ثقفی را بر آن ها مسلط گردان تا به آن ها ذلت و مرگ را بچشاند، از کسانی که ما را کشته اند شخصی را باقی نگذارد … انتقام ما را (خاندان، دوستان و شیعیان) از این ها بگیرد [3].

همچنین از امام باقر (ع) نیز نقل شده است: به مختار ناسزا نگویید چون که او بود که قاتلان شهدای ما (شهیدان واقعه کربلا) را به قتل رساند، انتقام خون ما را گرفت، بیوه زنانمان را شوهر داد و در تنگ دستی به ما کمک مالی نمود [4].

علامه مجلسی درباره بن ابو عبیده گفته است که مختار ثقفی اگر چه در مراتب و درجات ایمان و همچنین یقین کامل نبوده است و از سوی امام معصوم نیز به طور کاملا صریح و آشکار، اجازه ای را برای اعمال و کردار خود کسب نکرده است اما از آن جایی که اعمال خوب و شایسته ای را انجام داده است و با برنامه هایی که داشته، قلوب مومنان را التیام بخشیده است، فرجام و نهایتش خوبی و نجات است. در واقع مختار مشمول این کلام خداوند است که فرموده: گروه دیگری هستند که به گناهان خود اعتراف می کنند و کارهای نیک و بد را در هم آمیخته اند، امید است که پروردگار آنان را مورد مغفرت خویش قرار دهد.

اما من درباره ابو اسحاق از افرادی هستم که از داوری نمودن باز ایستاده اند، اگر چه در میان عالمان مذهب تشیع کارهای او ارزنده و شایسته بر شمرده شده اند و شایسته مدح و ستایش هستند [5].

مختار بن ابو عبید ثقفی ، بهشتی است یا جهنمی؟!
مختار بن ابو عبید ثقفی ، بهشتی است یا جهنمی؟!

پس همانطور که مشاهده می کنید اظهار نظر درباره بهشتی یا جهنمی بودن مختار مشکل است اما مشهور و معروف آن است که او به اهل بیت نبوت و رسالت خدمت نموده است و امید است که اجر و پاداش خود را از حق تعالی کسب نماید. در حقیقت اگر که یقینا گفته شود که او بهشتی است، مشکل دارد زیرا جز برای معصومین و افرادی که صراحتاً معصومین بهشتی بودنشان را اعلام کرده اند چنین چیزی ممکن نیست.

منابع:

[1] روستایی در اطراف شهر تاریخی مدائن.

[2]  انساب الأشراف، البلاذرى، ج 3 ، ص 35،

[3] بحارالانوار، العلامة المجلسی ، ج‏45، ص 10

[4] مروج الذهب و معادن الجوهر، ج 2، ص 28

[5]  بحار الأنوار، علامة المجلسی ج 45

سایت موسسه معراج النبی

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *