پاسخ سوالات مهم پیرامون احکام خمس

خمس یکی از فروع ده‌گانه دین اسلام می باشد که جزو واجبات مالی دین به شمار رفته و از اهمیت ویژه و خاصی برخوردار است و به عنوان یکی از مسائل حیاتی برای یک جامعه اسلامی و مسلمان شناخته می شود. خمس همانند دیگر واجبات و امور دینی اسلام دارای احکامی است ( احکام خمس )؛ که مکلف می بایست با توجه و رعایت آن احکام، خمس خود را پرداخت نماید. درباره این احکام سوالاتی از سوی مکلفان مطرح می شود که فقها به آن ها پاسخ داده اند. در این مطلب به برخی از سوالات مطرح شده خواهیم پرداخت.

سوال اول

خریدن کتاب و نگهداشتن آن خمس دارد؟

اکثر مراجع تقلید معاصر بیان کرده اند که اگر کتاب، مورد نیاز آدم و در شأن او باشد، خمسی ندارد، حتی اگر در طول سال آن ها را نخواند (آیت الله خویی و تبریزی نظر مخالفی داشته و گفته اند اگر که کتاب در شأن فرد باشد ولی او آن را در طول سال نخواند، خمسش واجب می‌گردد).

سوال دوم

عموما خانواده ها برای آینده ی فرزندان خود به خصوص دختر وسایلی را به عنوان جهیزیه خریده و نگه داری می‌کنند، حکم این گونه وسایل چیست؟ و اگر که به جای وسایل پول نگه داری کنند، حقوق شرعی به آن تعلق می گیرد؟

پیش از پاسخ به سوال این نکته را باید یادآور شد که بر هر مکلفی واجب است که در مسائل و موضوعات شرعی که برای او مبهم هستند با نظر مرجع تقلید خود آشنا باشد و بر اساس آن عمل نماید. این سوال نیز توسط مراجع مختلف، به صورت های مختلفی پاسخ داده شده است. برخی بیان فرمودند که اگر که دختری در آستانه ازدواج باشد (از نگاه بستگان دختری باشد که در مسیر ازدواج است) و والدین و اطرافیان جهیزیه اش را تهیه کنند، هیچ گونه اشکالی وجود نخواهد داشت اگر که حتی یک سال از خرید آن ها گذشته باشد. اما افرادی وجود دارند که از دوران کودکی فرزند، شروع به خرید جهیزیه می کنند، برخی فقها جایز ندانسته مگر به شرطی که والدین آن اموال را به فرزند ببخشند و هبه کنند که در این جا مکلف باید به احکام هبه مرجع تقلید خود مراجعه نماید.

اما اگر که به جای خرید وسایل پدر و مادر اقدام به پس انداز کردن مبلغی برای این امر کنند دو صورت خواهد داشت اول اینکه کاملا به فرزند آن پول را هبه کند، که در این صورت حکم هبه بر آن تعلق می گیرد، دوم اینکه آنان پول را به نام فرزند خود پس انداز نمایند اما خود را مالک آن بدانند و در آن دخل و تصرف کنند، در این صورت مشمول خمس می گردد.

سوال سوم

اگر که فرزندی دارا، پدر و مادر فقیری داشته باشد، آیا می تواند وجوه شرعی همچون خمس را به آنان بپردازد؟

گفته شده که والدین واجب النفقه فرزندان هستند و برای نفقه های واجب، نمی شود از وجوه شرعی همچون خمس استفاده نمود.

سوال چهارم

اگر که خانمی طلا به او هبه شده باشد و هم اکنون نیز از آن استفاده می نماید، پرداخت خمس آن واجب است؟

زینت یا همان زیورآلات بانوان، اگر که به اندازه متعارف و معمول باشد، خمس نخواهد داشت، اما اگر که بیشتر از حد معمول و شأن فرد بوده باشد و از طریق هدیه به دست بیاید، به فتوای امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری، خمس نخواهند داشت، اما برخی مراجع آن را جزو متعلقات خمس بیان کرده اند.

سوال پنجم

به وسایل و ابزار آلات کار نظیر تاکسی خمسی تعلق خواهد گرفت؟

در این مورد برخی فقها گفته اند که خمس تعلق می گیرد و برخی دیگر تعلق نگرفتن خمس را بیان کرده اند، بهتر است که انسان از مرجع تقلید خود سوال نماید.

بر اساس استفتائات رهبر معظم انقلاب ابزار کسب نظیر تاکسی، حکم سرمایه را دارند که اگر از درآمد کسب تهیه گردد، خمس به آن تعلق خواهد گرفت.

آیت الله فاضل لنکرانی بیان نموده اند که اگر که به مقدار امر معاش در حد متعارف باشد خمس تعلق خواهد گرفت.

آقای صافی گلپایگانی فرموده اند که این اشیاء سرمایه می باشند و به سرمایه خمس تعلق می گیرد.

آیت الله مکارم شیرازی بیان کرده اند: ابزار کار خمس دارند، ولی اگر که با پرداخت خمس هر چند به شکل تدریجی و به صورت اقساط توانایی ادامه کار را نداشته باشد، خمس ندارد.

مرحوم آیت الله بهجت گفته بودند که خمس به این ابزاز تعلق نخواهد گرفت.

حضرت آیت الله سیستانی گفته اند که خمس دارد.

سوال ششم

اموال و اشیائی که آدمی در طول سال خمسی خریداری کرده و پس از گذشت سال خمسی آن می فروشد، چه حکمی خواهند داشت؟

اموالی که در صورت سوال ذکر شده اند اگر که جزو لوازم زندگی باشند و برای استفاده شخصی خریداری شده باشند، خمسی به آن ها تعلق نمی گیرد، اما اگر که به نیت فروش آن ها را خریده و تا سر سال خمسی می توان آن ها را به فروش رساند، پرداخت خمس واجب می گردد، در غیر این صورت تا زمانی که آن ها را نفروخته باشد خمسی به آن تعلق نخواهد گرفت و زمانی که آن را فروخت، سود به دست آمده از فروش آن از درآمدهای سال فروش حساب می شود. [1]

سوال هفتم از احکام خمس

اگر که زن و شوهری هر دو شاغل باشند و حقوق دریافت کنند اما حقوق را به طور مشترک در امور خانه مصرف نمایند، آیا می توانند سال خمسی مشترک داشته باشند؟

زن و شوهر هر کدام سال خمسی مستقل و جداگانه ای به حساب در آمد خود دارد و بر هر یک از آن ها واجب است که خمس باقی مانده حقوق و درآمد سالانه را در زمان معین (سر سال خمسی) پرداخت نماید. [2]

منابع:

[1] استفتائات مقام معظم رهبری، س 1012

[2] استفتائات مقام معظم رهبری، س 997

سایت موسسه معراج النبی

 

• تلاوت ترتیل آیه 41 سوره انفال – شاطری ابوبکر