شرح و تفسیر سوره مبارکه قریش (بخش اول)

سوره قریش صد و ششمین سوره از صد و چهارده سوره قرآن کریم می باشد که در شهر مکه بر دل و جان پیامبر اکرم (ص) نازل گشته است. این سوره دارای چهار آیه است و از نظر ترتیب نزول بیست و نهمین سوره می باشد.

در این مطلب به شرح و تفسیر آیه های این سوره مبارکه پرداخته می شود.

سوره قریش

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ، لِإِيلَافِ قُرَيْشٍ (1) إِيلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَ الصَّيْفِ (2) فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ (3) الَّذِي أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ (4)

به نام خداوند بخشنده بخشایشگر، (کیفر لشکر فیل سواران) به خاطر این بود که قریش (به این سرزمین مقدس) الفت گیرند (و زمینه ظهور پیامبر (ص) فراهم شود) (1) الفت آن ها در سفرهای زمستانه و تابستانه (و به خاطر این الفت به آن بازگردند) (2) پس (به شکرانه این نعمت بزرگ) باید پروردگار این خانه را عبادت کنند (3) همان کس که آن ها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت. [1]

شرح و تفسیر سوره قریش

در شأن نزول سوره قریش بیان شد که این سوره در ادامه سوره فیل آمده است به همین دلیل شأن نزول و تفسیر آن به سوره فیل وابسته است و می توان گفت کامل کننده آن است.

در سوره فیل (صد و پنجمین سوره) خداوند متعال به شرح نابودی اصحاب فیل یا همان سپاهیان ابرهه پرداخته است. این لشکریان به هدف نابود کردن و از بین بردن خانه خدا (کعبه) به سمت مکه لشکرکشی نمودند اما به امر و اراده خدا با شکست مواجه شدند و خداوند عذابی بزرگ بر آن ها نازل کرد.

در اولین آیه خداوند بیان می کند که به این دلیل لشکر فیل سواران را نابود ساخته و سرانجام آن ها را شبیه به کاه خورده و جویده شده قرار داده است تا قبیله قریش به سرزمین مقدس مکه مأنوس شوند و مقدمات ظهور رسول خدا (ص) مهیا شوند.

واژه «ایلاف» مصدر می باشد و به معنای الفت بخشیدن است، خود واژه الفت نیز به معنای اجتماع به همراه انسجام، انس و التیام است. برخی کامه ایلاف را به موالفت و عهد و پیمان تفسیر نموده اند که نه با واژه ایلاف و نه با معنا و محتوای سوره قریش متناسب است.

در هر صورت منظور از این آیه به وجود آوردن انس و الفت در میان قوم قریش و مکه است چون که آنان و همه‌ی ساکنان مکه به دلیل مرکزیت آن و همچنین امن بودن این سرزمین در آن سکونت داشتند، در واقع اکثر مردم حجاز سالانه به آنجا می رفتند، مراسم حج را انجام می دادند، به داد و ستد می پرداختند و پس از بهره مندی از خیر و برکات موجود در آن سرزمین به محل سکونت خود باز می گشتند.

تمام این هایی که گفته شد در سایه امنیت خاصی بود که بر آن سرزمین حاکم بوده است، اگر که با حمله ابرهه و سپاهیان او امنیت سرزمین از بین می‌رفت یا کعبه ویران و خراب می شد، دیگر هیچ قوم و قبیله و فردی به مکه الفت و انسی پیدا نمی‌کرد.

کلمه «قریش» را اکثر مفسران به نوعی جانور بزرگ دریایی که هر جانور و حیوان دیگر را به راحتی می خورد معنا کرده اند. این عبارت از ابن عباس است، زمانی که از وی سوال نمودند که به چه دلیل به قبیله قریش، قریش می‌گویند؟ او در جواب آنان گفت: به این علت که در اصل قریش نام یکی از بزرگ ترین جانوران دریایی است که از کنار هیچ حیوان لاغر یا چاقی عبور نمی کند مگر اینکه آن را می‌خورد. پس می توان اینگونه گفت که نامگذاری قبیله قریش به این نام به سبب قدرت و توان و قوت آن و همچنین سوء استفاده آنان از این توان و قدرت بوده است.

برخی دیگر معتقد هستند که واژه قریش از «قرش» بر وزن فرش و به معنای اکتساب گرفته شده است زیرا این قوم به طور معمول به امر تجارت و کسب و کار مشغول بوده اند.

البته بعضی ماده قرش را به معنای بازرسی و تفتیش دانسته اند و بدین علت که مردم این قوم از حال حاجیان خبر می گرفتند و برخی اوقات به آن ها کمک می کردند این نام برای آن ها برگزیده شده است.

اجتماع معنای دیگر واژه قرش است و چون که قبیله قریش دارای اجتماع و انسجام ویژه ای بوده، نام قریش برای آنان انتخاب شده است.

به هر حال این واژه امروزه معنای خوب و جالبی را در ذهن تداعی نمی کند به این سبب که اگر چه قوم و قبیله حضرت محمد (ص) به شمار می روند اما آن‌ها از جمله سرسخت ترین اعدا و دشمنان دین به حساب می آمدند که برای در هم شکستن اسلام و نابودی آن از هیچ کاری فروگذار نکردند و حتی زمانی که قدرتشان به وسیله اسلام از بین رفت و دین خدا پیروز گردید، با توطئه ها و نقشه های پنهانی در صدد نابودی اسلام بودند. حوادث ناراحت کننده و دردناک پس از وفات پیامبر (ص) حکومت های طاغوتی بنی امیه و بنی عباس آشکارترین نمونه های کار شکنی و عداوت این قبیله در طول تاریخ اسلام می باشند.

شواهدی نیز وجود دارد که نشان می دهند، آنان در دوران جاهلیت عرب تلاش های فراوانی برای استعمار مردم داشته اند و با ظهور اسلام منافعشان که نامشروع بوده اند را در خطر دیدند به همین منظور با تمام توانی که داشتند به مبارزه پرداختند، اما قدرت بزرگ و عظیم اسلام در نهایت آنان را شکست داد و در هم کوبید.

ادامه دارد…

منابع:
[1] سوره مبارکه قریش، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

سایت موسسه معراج النبی