کار، تلاش و کسب روزی حلال یکی از چیزهایی است که در دین مبین اسلام فراوان به آن سفارش و توصیه شده و جزو امور مهم تلقی شده است به طوری که بیکاری و تنبلی را زمینه ساز فقر فردی و همچنین اجتماعی و نابود کننده ی دو دنیای انسان دانسته و آن را نهی نموده است. در این مطلب به نقل برخی از احادیث وارد شده در کتب معتبر از بزرگان دین (پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام) در این باره خواهیم پرداخت.
احادیث نقل شده از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع)
رسول خدا (ص)
- طَلَبُ الْحَلَالِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مُسْلِمَة [1]
طلب نمودن روزی حلال (کار کردن و کسب درآمد درست و مشروع)، بر هر زن و مرد مسلمان واجب می باشد.
- إنَّ أطيَبَ الكَسبِ كَسبُ التُّجّارِ الذينَ إذا حَدَّثُوا لم يَكذِبُوا، و إذا ائتُمِنُوا لم يَخُونُوا، و إذا وَعَدُوا لم يُخلِفُوا، و إذا اشتَرَوا لم يَذُمُّوا، و إذا باعُوا لم يُطرُوا، و إذا كانَ علَيهِم لم يَمطُلُوا، و إذا كانَ لَهُم لَم يُعَسِرُوا [2].
همانا پاکیزه ترین کسب و درآمد، درآمد تاجرانی است که اگر که حرفی بزنند دروغ نگویند و هر زمان که امانتی به آن ها سپرده شد در آن خیانت نکنند و اگر که وعده ای دهند در آن خلف وعده نکنند و هنگامی که چیزی خریدند به نکوهش و بد گفتن از آن نپردازند و اگر که چیزی فروشند، تعریف و تبلیغ آن را نکنند و هر زمان که بدهکار گشتند، تعلل نکرده و هر گاه خود طلبکار بوده اند به دیگران برای دادن حقشان اصرار نکنند.
- إِنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لَا يُكَفِّرُهَا صَلَاةٌ وَ لَا صَدَقَةٌ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَمَا يُكَفِّرُهَا قَالَ الْهُمُومُ فِي طَلَبِ الْمَعِيشَة [3].
همانا گناهانی وجود دارد که نه به وسیله نماز و نه صدقه و زکات آمرزیده می شوند، گفته شد ای پیامبر خدا پس چه چیزی سبب آمرزش آن گناهان می شود؟ ایشان فرمودند: تلاش و همت در کسب و طلب معیشت.
- أطيَبُ كَسبِ المُسلمِ سَهمُهُ في سَبيلِ اللّهِ [4].
پاکیزه ترین کسب و درآمد مسلمان، تیری است که در راه خدا می اندازد.
- إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِي مِنْ بَعْدِي هَذِهِ اَلْمَكَاسِبُ اَلْحَرَامُ وَ اَلشَّهْوَةُ اَلْخَفِيَّةِ وَ اَلرِّبَا [5].
همانا بیشترین چیزی که از آن برای امتم پس از مرگم می ترسم، این درآمدهای حرام، شهوت پنهان و ربا می باشد.
امام علی (ع)
- مَنْ رَقَى دَرَجَاتِ الْهِمَمِ عَظَّمَتْهُ الْأُمَم [6].
هر کس از نردبان و پله های همت و تلاش بالا رود، امت ها او را بزرگ می دارند.
- طُوبى لِمَن ذَلَّ في نفسِهِ، و طابَ كَسبُهُ، و صَلُحَت سَريرَتُهُ، وَ حَسُنَت خَليقَتُهُ، و أنفَقَ الفَضلَ مِن مالِهِ، و أمسَكَ الفَضلَ مِن لِسانِهِ [7].
خوشا به حال کسی که خود را خوار دید و کسب و درآمدش پاکیزه شد و نیت و درونش اصلاح و پاک گردید و خلق و خوی او نیک شد و زیادی مال خود را انفاق کرد و از زیاده گویی زبانش را نگاه داشت.
- مِنْ سَبَبِ الْحِرْمَانِ التَّوَانِي [8].
یکی از اسباب و عوامل محرومیت، کاهلی و سستی در کار است.
- مَنْ دَامَ كَسَلُهُ خَابَ أَمَلُه [9].
هر کس که تنبلی اش تداوم داشته باشد (پیوسته سست و تنبل باشد)، در رسیدن به اَمل و آرزوی خود ناکام و ناامید ماند.
- آفَةُ النُّجْحِ الْكَسَل [10].
آفت موفقیت، تنبلی و کاهلی است.
- كَفَى بِالْمَرْءِ غَفْلَةً أَنْ يَصْرِفَ هِمَّتَهُ فِيمَا لَا يَعْنِيه [11].
برای انسان از غفلت همین بس است که همت و تلاش خود را در اموری که به کارش نمی آید (مفید نباشند)، صرف کند.
- الْمَرْءُ بِهِمَّتِهِ لَا بِقُنْيَتِه [12].
ارزش آدمی به تلاش و همتش می باشد نه به ثروتش.
امام حسن مجتبی (ع)
- و اعمل لدنياك كأنّك تعيش أبدا و اعمل لآخرتك كأنّك تموت غدا [13]
برای دنیای خود آن‌گونه تلاش کن که انگار همواره و تا همیشه در این جهان خواهی بود و برای آخرتت به گونه ای سعی نما که گویا فردا خواهی مُرد.
- لَا مُرُوَّةَ لِمَنْ لَا هِمَّةَ لَه [14].
مروت و مردانگی در کسی که همتی ندارد، نیست.
امام محمد باقر (ع)
- لَا شَرَفَ كَبُعْدِ الْهِمَّة [15].
هیچ شرافتی همانند بلند همتی نیست.
- إِیاكَ وَ الْكَسَلَ وَ الضَّجَرَ فَإِنَّهُمَا یمْنَعَانِكَ مِنْ حَظِّكَ مِنَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَة [16].
از تنبلی، کسالت و بی حوصلگی بر حذر باش، به این دلیل که این خصائل و ویژگی ها تو را از بهره و نصیبت در دنیا و آخرت باز می دارند.
امام جعفر صادق (ع)
- مَنْ طَلَبَ التِّجَارَةَ اسْتَغْنَى عَنِ النَّاس [17].
هر کس که در پی تجارت باشد، بی نیاز از مردم می شود.
- الْكَادُّ عَلَى عِيَالِهِ كَالْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّه [18].
شخصی که در پی روزی برای خانواده اش باشد و خود را به زحمت اندازد همانند مجاهدی است که در راه خدا جهاد نموده است.
- لَا تَكْسَلْ عَنْ مَعِيشَتِكَ فَتَكُونَ كَلًّا عَلَى غَيْرِك [19].
در امرار معاش و کسب درآمد کاهلی و تنبلی نکن زیرا سربار دیگران خواهی بود.
امام موسی کاظم (ع)
- إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَيُبْغِضُ الْعَبْدَ النَّوَّامَ إِنَّ اللَّهَ لَيُبْغِضُ الْعَبْدَ الْفَارِغ [20].
همانا خداوند متعال دشمن بنده ای است که بسیار بخوابد و بیکار است.
امام رضا (ع)
- إِنَّ الَّذِي يَطْلُبُ مِنْ فَضْلٍ يَكُفُّ بِهِ عِيَالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِي سَبِيلِ اللَّه [21].
هر کس که از فضل خداوند آن چیزی را می طلبد که با آن خانواده اش را تامین نماید (به دنبال کسب روزی باشد)، اَجر و پاداش او بالاتر و برتر از مجاهد در راه خدا است.
منابع:
[1] جامع الاخبار (شعیری) ص 139
[2] کنز العمال: 9340 و 9341
[3] مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ج 13، ص 13
[4] كنز العمّال: 10516
[5] کافی، ج 5، ص 124
[6] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 448 ، ح 10270
[7] نهج البلاغه، حکمت 123
[8] تحف العقول ص 80
[9] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 463 ، ح 10627
[10] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 463 ، ح 10617
[11] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 477 ، ح 10942
[12] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 447 ، ح 10264
[13] بحارالانوار(ط – بیروت) ج 44 ، ص 139
[14] کشف الغمه (ط-القدیمه) ج 1 ، ص 571
[15] تحف العقول ص 286
[16] کافی (ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 85 ، ح 2
[17] کافی (ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 148 ، ح 3
[18] کافی (ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 88 ، ح 1
[19] کافی (ط – الاسلامیه) ج 5 ، ص 86 ، ح 9
[20] وسایل الشیعه ج 17 ، ص 58 ، ح 21972
[21] تحف العقول ص 445
سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان
- تلاوت ترتیل آیه 168 سوره بقره – حذیفی علی عبدالرحمن
يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گامهای شیطان، پیروی نکنید! چه اینکه او، دشمن آشکار شماست!