در این مطلب به ادامه شرح و تفسیر دعای سوم صحیفه سجادیه خواهیم پرداخت.
بخش چهارم دعای سوم صحیفه سجادیه
وَ لَا تَشْغَلُهُمْ عَنْ تَسْبِيحِكَ الشَّهَوَاتُ، وَ لَا يَقْطَعُهُمْ عَنْ تَعْظِيمِكَ سَهْوُ الْغَفَلَاتِ. الْخُشَّعُ الْأَبْصَارِ فَلَا يَرُومُونَ النَّظَرَ إِلَيْكَ، النَّوَاكِسُ الْأَذْقَانِ، الَّذِينَ قَدْ طَالَتْ رَغْبَتُهُمْ فِيمَا لَدَيْكَ، الْمُسْتَهْتَرُونَ بِذِكْرِ آلَائِكَ، وَ الْمُتآَوَاضِعُونَ دُونَ عَظَمَتِكَ وَ جَلَالِ كِبْرِيَائِكَ.
و سلام و درود فرست بر آن ملائکی که خواهش ها و امیال، آنان را از تسبیح و ستایش تو باز نمی دارند و غفلت آنان را از تکریم، تعظیم و بزرگداشت تو جدا نمی کند. این دسته از ملائکه چشمان خود را از سر فروتنی به زیر می اندازند و هیچ گاه چشم آن را ندارند که به تو نگاه کنند، ولی با شوقی وصف نشدنی در دریای نعماتت می جوشند و همیشه در کنار جلال کبریایی ات خود را دون، ضعیف، کوچک و حقیر می دانند.
-
شرح و تفسیر بخش چهارم
خواهش نفسانی یا همان شهوت به معنای خواسته ها و امیال نفس آدمی و تمایل و کشش آن به سوی هر آنچه مناسب و ملایم با اوست، می باشد. این تمایل و طلب را پروردگار عالمیان در انسان ها نهادینه کرده تا به سبب آن در جست و جوی مصالح وجودی خود باشند و برای ادامه زندگی آن ها را آماده و فراهم سازند، چون که اگر که تمایل و خواهش در ذهن آدمی وجود نداشته باشد و در طلب حوائج و خواسته های خود بر نیاید، جهان سکون پیدا کرده و آرامشی نامطلوب آن را فرا خواهد گرفت. البته لازمه این امر آن است که همه ی حکمت ها و رمز و رموزی که خداوند بر اساس آن عالم هستی را خلق نموده نادیده گرفته شوند در حالی که چنین چیزی محال می باشد زیرا نظام هستی در مسیر اهداف خداوند می باشد و همان هدف ها، سبب جنبش های اختیاری می شود.
در حقیقت همین انتخاب ها تشکیل دهنده نظام تربیتی هستند و زمینه را برای تربیت آدمی مهیا می کند. البته تمام انتخاب ها بر حسب هدف اصلی از آفرینش است، به همین دلیل اصل های وجودی انسان و نفس لوامه و اماره که ترکیب شخصیت آدمی است او را همواره برای حرکت به سوی کامل شدن و یا انحطاط و نابودی محیا می سازد.
همانطور که می دانید فرشتگان الهی مجرد از ماده می باشند و بدن همچون بدن انسان ها (جسم مادی) ندارند پس شهوت و غضب نیز در آن ها راه ندارد و به نفس شهوی که کمبودهای آدمی را به فعلیت خواهد رساند نیاز ندارند به این دلیل که نفس شهوی تکامل وجودی را تامین می کند. لذا امام سجاد (ع) در این بخش از دعا فرموده است: ملائکه نه به خواسته نفس عمل می کنند و نه چیز دیگری مانع کار آن ها می گردد و آنان را از ستایش و تسبیح و تقدیس الله باز می دارد، و آنان همواره در برابر عظمت نامتناهی رب العالمین خاضع و خاشع هستند به گونه ای که توان نگاه کردن ندارند و دیدگان آن ها همیشه پایین است.
ناگفته نماند که این خضوع چشم از حدود وجودی آن ها خبر می دهد، به این معنا که برای این گروه از فرشتگان حد و مرزی وجود دارد که قادر نخواهد بود با مقام بالاتر از خود در ارتباط باشند، حتی اگر که این ارتباط صرفا رویت و مشاهده باشد. علت این امر نیز مشخص است و به دلیل وجود حجاب های بین مراتب است، این حجاب ها به گونه ای هستند که ملائک نمی توانند کمترین نظر و نگاه به سمت و سوی مبدئیت داشته باشند و خود آگاه هستند که چشم آنان در مقابل انوار بی نهایت و فوق العاده عظمت و جلال خداوند حقیر و ناتوان است.
از سویی دیگر جلال و عظمت خداوند به گونه ای است که فرشتگان خود را درآن جایگاه و مقام نمی بینند که درخواست و طلب معرفت الهی را داشته باشند به همین جهت تواضع می کنند زیرا ناتوانی محض در برابر قدرت و جلال خداوند چیزی به غیر از تواضع نمی خواهد.
بخش پنجم دعای سوم صحیفه
وَ الَّذِينَ يَقُولُونَ إِذَا نَظَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ تَزْفِرُ عَلَى أَهْلِ مَعْصِيَتِكَ سُبْحَانَكَ مَا عَبَدْنَاكَ حَقَّ عِبَادَتِكَ. فَصَلِّ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى الرَّوْحَانِيِّينَ مِنْ مَلَائِكَتِكَ، وَ أَهْلِ الزُّلْفَةِ عِنْدَكَ، وَ حُمَّالِ الْغَيْبِ إِلَى رُسُلِكَ، وَ الْمُؤْتَمَنِينَ عَلَى وَحْيِكَ.
و بر آن ملائکی سلام فرست که هنگام نگاه کردن به جهنم و دیدن افروختگی آن بر اهل معصیت، تسبیح و ستایش تو را کرده و می گویند: ما تو را آن گونه که شایسته تو است عبادت و تسبیح ننموده ایم! پس بر تمام آنان و جملگی مجردات و روحانیون از فرشتگان و اهل رحمت و پیام آوران و حاملان غیب که بر انبیاء نازل می شوند و امانت دار وحی تو هستند، همواره درود و رحمت خویش را نازل بفرما.
-
شرح و تفسیر بخش پنجم
دوزخ که جایگاه بدکاران است هنگامی که بدکاران و گنهکاران را می بیند شعله ور می گردد و فرشتگان صدای وحشتناک و مَهیبی را از جهنم می شنوند (آیه 12 سوره فرقان بر این معنا تصریح دارد). ملائکه الهی چون صدای دوزخ را می شنوند، متوجه عبادت ها و تسبیح های خود شده و آن ها را کوچک می دانند و به خدای سبحان عرض می دارند: پاک و منزهی! تو را آن گونه که سزاوار و شایسته توست عبادت ننمودیم. این عمل فرشتگان نشان دهنده این است که خود را سزاوار و لایق شأن والا و مقدس حق تعالی ندیده و عبادت های خود را کم و ناچیز می بینند.
امام سجاد (ع) در این بخش بر این ملائکه سلام و درود می فرستد، چون که آن ها دارای جایگاه رفیعی بوده و به انوار جلال و جمال خداوندی واقف می باشند. گروه دیگری از فرشتگان الهی، اهل قُرب می باشند، این ملائکه بر دیگر ملائک الهی مقدم هستند زیرا واسطه میان عالم غیب، پیامبران و انسان های کامل می باشند یا حامل و پیام رسان وحی می باشند که از بطن عالم، حقیقت های غیبی را به انبیاء و بندگان کامل خدا منتقل می کنند و اخبار غیبی را بدون هیچ کم و کاستی، کاهلی و اشتباه به نبی زمان می رسانند.
پیامبران الهی تنها از طریق وحی حقایق و معارف را به طور کامل دریافت می کنند و با اطمینان و بدون کم و کاست آن را نقل کرده و به هدایت مردم می پردازند. وحی ویژه و مختص انبیاء می باشد و انسان های عادی از آن محروم هستند. به همین دلیل لازم است انسان ها به دنبال مکتب انبیاء رفته و هر چه را که انبیاء به آن امر می کنند بدون دغدغه و نگرانی بپذیرند. نکته ای که در این جا نیاز است ذکر گردد این است که پیامبران هیچ گاه از شخصی آموزش ندیده اند زیرا اگر که پیامبری از فردی آموزش ببیند آن شخص عالم تر از پیامبر می باشد که این امر تنها زمانی ممکن است که آن فرد خود نبی باشد.
هدف پروردگار متعال از ایجاد این رابطه ویژه (وحی به انبیاء) در حقیقت تزریق باور و اعتماد و اطمینان به دل مردم است تا حیله گران نتوانند باورها و اعتقادات مردم را خدشه دار نمایند و آنان را به راه ناصواب کشند زیرا مکاران همیشه می خواهند که انسان ها در راهی قدم بگذارند که ساخته و پرداخته آن ها می باشد.
به همین سبب پروردگار بی همتا تعالیم و معارف را تنها از راه وحی به انبیاء منتقل می نماید تا آنان به مردم تعلیم دهند.
حضرت سجاد (ع) نیز برای یادآوری بزرگی و عظمت کار این ملائکه بر آن ها درود می فرستد تا آدمیان با باور و اطمینان بیشتری به اطاعت از امر خدا روی بیاورند.
بخش ششم دعای سوم صحیفه سجادیه
وَ قَبَائِلِ الْمَلَائِكَةِ الَّذِينَ اخْتَصَصْتَهُمْ لِنَفْسِكَ، وَ أَغْنَيْتَهُمْ عَنِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ بِتَقْدِيسِكَ، وَ أَسْكَنْتَهُمْ بُطُونَ أَطْبَاقِ سَمَاوَاتِكَ. وَ الَّذِينَ عَلَى أَرْجَائِهَا إِذَا نَزَلَ الْأَمْرُ بِتَمَامِ وَعْدِكَ وَ خُزَّانِ الْمَطَرِ وَ زَوَاجِرِ السَّحَابِ.
و همچنین بر آن گروه از فرشتگان که ویژه و خاص خود ساخته ای و آنان را به سبب تقدیس خویش، بی نیاز از خوردن و آشامیدن کرده ای و در میان آسمان ها جای دادی سلام و درود فرست! و درود فرست بر آن گروه از ملائک که وقتی امر تمام شدن وعده الهی برسد، در اطراف و کناره های آسمان گوش به فرمان قرار می گیرند، و درود و سلام نثار آن دسته از فرشتگانی کن که خزانه دار باران و محرک ابرها برای بارش باران می باشند.
-
شرح و تفسیر بخش ششم
امام زین العابدین علیه السلام در این بخش از دعا درود و سلام خدا را نثار گروه و دسته ای از ملائک الهی کرده است که در کار و امر سازمان دهی جهان و عالم هستی می باشند. امام آنان را به یاد آورده و به چند خصلت از خصائل آن ها اشاره فرموده است.
امام فرموده که آن فرشتگان مختص و ویژه ذات باری تعالی هستند و مقربان درگاه و نزدیک ترین آنان به خدا می باشند. تمام تلاش و همت این فرشتگان صرف فرمان برداری از خدا و عبودیت او می گردد و به غیر از اطاعت امر، به چیز دیگری رضایت نمی دهند. آن ها از هر چه غیر خداست بی نیاز بوده و جز به فرمانبرداری و اطاعت از امر دوست یه کار و عمل دیگری مشغول نمی باشند. این فرشتگان به خورد و خوراک نیاز ندارند، به این معنا که شبیه به ما نیستند، چون که آنان مجرد از ماده بوده و به جهان ماده تعلق ندارند، پس از هر چه که فرآورده مادی است بی بهره می باشند.
هر دسته از این ملائک در طبقه ای از طبقات عالم بالا (جهانی بالاتر از جهان ماده) قرار دارند و به گونه ای متناسب با مقدار رتبه وجودی شان، در مراتب و درجات عظیم و بزرگ هستی راه یافته اند.
گروه دیگر از آنان در اطراف عالم قرار گرفته اند، و جوانب نظام هستی را رصد می کنند و در انتظار رسیدن فرمان و تکلیفی از سوی رب و پروردگار عالمیان هستند، این فرشتگان خرانه داران نظام جهان بوده و ابر و باران با هدایتشان به اطراف و جهات مختلف عالم ارسال می گردند.
منبع: سایت موسسه معراج النبی
- تلاوت ترتیل آیه 24 سوره رعد – عبدالرحمن سدیس
سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ ۚ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ
(و به آنان میگویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ی جاویدان)!