شرح و تفسیر دعای اول صحیفه سجادیه (بخش پنجم – پایانی)

در این مطلب به شرح و تفسیر بخش آخر دعای اول صحیفه سجادیه پرداخته شده است.

بخش هفدهم دعای اول صحیفه سجادیه

وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بِكُلِّ مَا حَمِدَهُ بِهِ أَدْنَى مَلَائِكَتِهِ إِلَيْهِ وَ أَكْرَمُ خَلِيقَتِهِ عَلَيْهِ وَ أَرْضَى حَامِدِيهِ لَدَيْهِ حَمْداً يَفْضُلُ سَائِرَ الْحَمْدِ كَفَضْلِ رَبِّنَا عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ.

ستایش خدای را به تمام حمد و سپاسی که نزدیک ترین فرشتگان به او و گرامی ترین خلق و برترین ستایشگران و حامدان او را ستوده اند. سپاس و حمدی برتر و بالاتر از دیگر سپاس ها را سزاوار است همانند برتری و فضل پروردگارمان نسبت به تمام مخلوقات.

• شرح بخش هفدهم

در بسیاری از ادعیه خداوند متعال را به این صورت حمد و سپاس گفته اند: الحمدلله الذی یفضل حمد الحامدین حمدا فضلا کثیرا قبل کل احد.

این عبارت نشان دهنده این است که حمد و سپاس پروردگار جهانیان تنها تکرار لفظ الحمدلله نیست چون که اگر تنها گفتن همین لفظ باشد حمد هیچ کس بر حمد دیگری برتری نداشت و برای همه یکسان می بود.

در واقع حمد الهی حالتی است که از معرفتی که با جان فرد متحد گشته سرچشمه می گیرد. پس می توان گفت حمد و ستایش انسان ها نسبت به مقدار معرفت آنان به خدا و کمالاتشان، نسبت به هم متفاوت می باشد و برترین و بالاترین حمد تنها از عهده فردی بر خواهد آمد که مقرب ترین انسان ها نسبت به خدا باشد.

امام سجاد (ع) در این بخش از دعا حمد و سپاسی را برای خداوند متعال سزاوار و شایسته دانسته است که مشابه با حمد و ستایش مقرب ترین فرشتگان و نزدیک ترین خلق به او باشد. بر اساس این سخن امام سجاد (ع) می توان گفت که معرفت فرشتگان، رسول خدا (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام نسبت به سایر انسان ها شبیه به فضیلت و برتری حق نسبت به مخلوقات است.

در حقیقت معرفت آن ها به گونه ای است که بیشتر از آن برای کسی مقدور نیست چون که آن ها همه کمالات خداوند متعال را شناخته و بر همان اساس او را حمد می کنند.

بخش هجدهم دعای اول صحیفه سجادیه

ثُمَّ لَهُ الْحَمْدُ مَكَانَ كُلِّ نِعْمَةٍ لَهُ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ عِبَادِهِ الْمَاضِينَ وَ الْبَاقِينَ عَدَدَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُهُ مِنْ جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ، وَ مَكَانَ كُلِّ وَاحِدَةٍ مِنْهَا عَدَدُهَا أَضْعَافاً مُضَاعَفَةً أَبَداً سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

پس او را ستایش و حمدی است در مقابل تمام نعمی که به ما و به بندگانش که در گذشته بوده اند و بقیه ی بندگانش که هستند و خواهند آمد، داده است، ستایشی به تعداد تمام اشیاء که علمش بر آن ها احاطه دارد و چندین برابر هر یک از آنان به طور دائم و همیشگی تا روز قیامت.

• شرح بخش هجدهم

گقته شده است که ضرورت حمد و سپاس در برابر نعمات الهی از لحاظ عقلی، قطعی است و شک و تردیدی در آن وجود ندارد اما چگونه است که شُکر نعمت هایی که در گذشته برای امت های قبل بوده و نعمت هایی که برای امت های آینده که هنوز به وجود نیامده اند، ضروری است. به طوری که بر امت های گذشته ما شُکر نعمت های ما و گذشتگان آن ها ضرورت داشته است و بر ما نیز شکر نعمت های آنان و آیندگان ما؟

در واقع کل هستی حقیقت واحدی را شامل می شود و مخلوقات متاثر از یکدیگرند پس اگر که در فضای نامتناهی میلیون ها سال پیش اتفاقی رخ داده است بر دنیا و موجودات امروز تاثیری تام و کامل دارد. همانطور که هر آنچه امروز اتفاق خواهد افتاد بر آیندگان تاثیر گذار خواهد بود.

علامه طباطبایی (ره) در این باره گفته بود: اگر دُم ماهی در دریای کارائیب حرکتی کند در جو اثر خواهد گذاشت، همانطور که حرکت همان ماهی معلول هزاران علل در گذشته است که با فقدان هر یک از آنان این حرکت ماهی هیچگاه محقق نمی شد. به همین دلیل نعمت های جاری در گذشته تاثیر گذار در نعمت های موجود است و نعمت های امروز موثر در نعمت های آینده است.

بخش نوزدهم دعای اول صحیفه سجادیه

حَمْداً لَا مُنْتَهَى لِحَدِّهِ، وَ لَا حِسَابَ لِعَدَدِهِ، وَ لَا مَبْلَغَ لِغَايَتِهِ، وَ لَا انْقِطَاعَ لِأَمَدِهِ حَمْداً يَكُونُ وُصْلَةً إِلَى طَاعَتِهِ وَ عَفْوِهِ، وَ سَبَباً إِلَى رِضْوَانِهِ، وَ ذَرِيعَةً إِلَى مَغْفِرَتِهِ، وَ طَرِيقاً إِلَى جَنَّتِهِ، وَ خَفِيراً مِنْ نَقِمَتِهِ.

خداوند شایسته ی حمدی است که حد، عدد، مقدار و نهایت نداشته باشد و به سبب آن به اطاعت از او رسید و موجب عفو و بخش گردد و  علتی برای رضا و خشنودی اش، وسیله ای برای مغفرت و بخشش و راهی برای رسیدن به بهشت باشد.

• شرح بخش نوزدهم

می توان محدودیت هر چیزی را در چهار چیز تصور کرد:

• در حد ماهوی (اساس، ریشه، ذات) اوست به این معنا که از حدی برخوردار است که او را نسبت به دیگر موجودات متمایز کرده است نظیر متمایز بودن آب و آتش.
• برخی مواقع حد شی در شمارش و تعداد آن است که عموما از مقدار و عدد معینی بیشتر نخواهد شد.
• گاهی اوقات مرز خاص و ویژه ای دارد که با رسیدن به آن مقصود و هدف حاصل می گردد مانند شخصی که درس می خواند تا دانشنامه اش را از دانشگاه مورد نظر دریافت کند و پس از آن تحصیل او پایان خواهد یافت.
• گاهی محدود به زمان هستند نظیر فصول سال.

در حقیقت تمام مخلوقات عالم در این چهار حد قرار دارند و هیچ آفریده و مخلوقی بیرون از این چهار چیز نمی باشد و اگر که حقیقتی پیدا شود که بیرون از این چهار حد باشد او نامتناهی است.

امام زین العابدین (ع) در این فراز از دعای صحیفه سجادیه برای خداوند ستایش و حمدی را لازم دانسته که در این چهار مرز نگنجد و بی پایان و نامتناهی باشد. ضرورت و لزوم این گونه سپاس آن است که خداوند متعال غیر متناهی با لذات است و نعمت های او نیز چنین هستند همان گونه که فرموده است: ان تعدو نعمت الله لا تُحصوها.

در این جا عقل حُکم می کند که در برابر ذات بی انتها و نعم بی نهایتی که خداوند ارزانی داده است شکر و حمد خدا نیز نا متناهی باشد.

آیا انسان می تواند خدا را این گونه که گفته شد حمد و سپاس گوید؟ در پاسخ به این سوال گفته شده است همین که انسان به عجز و ناتوانی اش در برابر شُکر نعمت های الهی اقرار و اعتراف کند حق بندگی و عبودیت را ادا کرده است.

بخش بیستم دعای اول صحیفه سجادیه

وَ أَمْناً مِنْ غَضَبِهِ، وَ ظَهِيراً عَلَى طَاعَتِهِ، وَ حَاجِزاً عَنْ مَعْصِيَتِهِ، وَ عَوْناً عَلَى تَأْدِيَةِ حَقِّهِ وَ وَظَائِفِهِ. حَمْداً نَسْعَدُ بِهِ فِي السُّعَدَاءِ مِنْ أَوْلِيَائِهِ، وَ نَصِيرُ بِهِ فِي نَظْمِ الشُّهَدَاءِ بِسُيُوفِ أَعْدَائِهِ، إِنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيدٌ.

ستایشی شایسته خداوند متعال است که به وسیله آن بتوان از غضب او ایمن بود و یاری دهنده در اطاعت از او و مانع از معصیت و گناه و کمک کننده بر ادا کردن حق و وظایف گردد.حمدی که به سبب آن در گروه نیک بختان در آمده و در نظام شهیدان که توسط شمیر اعداء دین به شهادت رسیده اند قرار گرفته، همانا او ولی و یاری دهنده ی ستوده و ممدوح است.

• شرح بخش بیستم دعای اول صحیفه سجادیه

با توجه به چند بخش اخیر دعا مشخص می گردد که از حمد و سپاس پروردگار کارهای فراوانی ساخته است و سبب آثار متفاوت و مختلفی می گردد. اما ظاهرا این گونه است که تمام حمدها با هم متفاوت بوده اند زیرا سپاسی که باعث ایمنی از غضب می گردد با حمدی که سبب یاری و کمک در طاعت و یا موجب جلوگیری از گناه و معصیت می گردد هر یک از زمینه های مختلفی برخوردار خواهند بود.

به طور نمونه کُفران نعمت سبب خشم خدا می گردد، پس ستایش و حمدی که ایمنی از غضب و خشم خدا را در پی دارد در رابطه با فرد خاص در مورد ویژه و خاص می باشد و آن نعمت به گونه ای می باشد که سپاس و حمد برای آن واجب و قطعی است و ناشُکری و کُفران آن باعث خشم و غضب الهی می گردد.

پس اگر که شخصی به شُکر نعم الهی اهتمام ورزید از خشم خدا در امان بوده و به عفو و بخشش پروردگار پناه برده است و یا اگر که فردی در اثر ترک گناه یا انجام طاعتی مغرور گردد همین غرور موجب ابتلا آن شخص به گناه و معصیت می شود اما اگر که توانایی خود را برای انجام ندادن گناه و معصیت را لطف خدا دید و برای این نعمت و لطف حمد و سپاسش را گفت، همین حمد مانع از گناه و معصیت او می شود و توفیق ادا کردن وظیفه و طاعت بیشتر را برای او فراهم می سازد.

برخی اوقات نیز مصیبت بزرگی دامن فرد را خواهد گرفت اما او صبر پیشه کرده و از ناشُکری خودداری می کند و به دلیل تسلیم بودن بی تابی نمی کند در این صورت او جزو سعادتمندان به شمار رفته و جزو اولیا و صالحان قرار خواهد گرفت.

منبع: سایت موسسه معراج النبی

 

• تلاوت ترتیل آیه 1 سوره حمد – استاد سعد الغامدی

دانلود