علم تجوید و اقسام آن

معنای لُغوی واژه تجوید که از جُودت و جَید گرفته شده است نیکو گردانیدن و تَحسین است و در اصطلاح علوم قرآنی به تلفظ نیک و درست حروف عربی قرآنی از مَخارج آن ها با رعایت ویژگی ها، صفات و احکام هر یک از آن ها به صورت مُنفرد و یا با دیگر حروف گفته می شود. علم تجوید را می توان یکی از کُهن ترین و قدیمی ترین مسائل و موضوعات گفته شده در علوم قرآنی برشمرد.

واژه تَجوید در قرآن کریم نیامده است و تنها دو واژه جودی در سوره هود آیه یازدهم که محل قرار گرفتن کشتی حضرت نوح علیه السلام بوده است و جِیاد در آیه 31 سوره ص که هم خانواده تجوید هستند در قرآن کریم مشاهده می شوند.

در احادیث نقل شده از رسول خدا (ص) نیز لُغت تجوید تنها در آداب غذا خوردن دیده می شود.

• موضوع و هدف از علم تجوید

موضوع علم تَجوید، کلمات و حروف قرآن کریم است و مسائلی همچون ترقیق، ادغام، اماله، اشمام و … که به مَخارج حروف وابسته می باشند جزء موضوعات این علم هستند و مباحث مرتبط به وَقف و ابتداء (در کتب و متن های علم تجوید وجود دارند) البته به جز قواعد و قوانین وَقف بر آخر کلمات، از موضوع علم تَجوید بیرون می باشند.

به طور کلی هدف از این علم که به زیور و زینت تلاوت و قرائت قرآن شهرت دارد، ایجاد توانایی تلفظ صحیح، فَصیح، زیبا و با لهجه عربی در قاری قرآن مجید و حفظ و مصون نگه داشتن زبان از اشتباه خواندن آیه های الهی است.

• پیشینه و تاریخ تَجوید

تَجوید از علوم قرآنی قدیمی است که قرن هاست و از همان سال های ابتدایی تاریخ اسلام مورد توجه اندیشمندان و متخصصان علم قرائت بوده است. این علم خود برگفته و زاییده علم قرائت که به قرن اول هجری قمری بر می گردد، می باشد.

در واقع قاریان قرآنی بَرجسته از همان ابتدا برای آسان و راحت بودن قرائت قرآن قواعدی را که از قرائت قراء سبعه (قاریان هفتگانه علم قرائت که دارای قرائت مخصوص بوده اند) اتخاذ کرده اند را تدوین، و آن ها را نشر دادند.

اگر چه تاریخ و پیشینه علم تجوید به زمان پیامبر اکرم (ص) بر می گردد و رسول خدا (ص) به شیوا خواندن قرآن تاکید داشته اند، اما اولین کتابی که درباره این علم  نوشته شده است به ابتدای قرن چهارم هجری قمری بر می گردد.

• اقسام علم تجوید

تجوید دارای دو قِسم است، نَظری و عملی.

تَجوید نظری به مجموعه ای از قواعد، قوانین و ضوابطی اطلاق می گردد که توسط اندیشمندان اسلامی برای درست و صحیح خواندن کلمات و حروف قرآنی وضع شده اند که از جمله این قواعد می توان به مخارج حروف، صفات حروف، ادغام و مد اشاره نمود.

به فن و هنر تلاوت قرآن طبق تلفظ درست حروف و آواها (اصوات) با لهجه فصیح و درست عربی را تجوید عملی می گویند.

تجوید عملی بر اداء (تلاوت قرآن کریم از روی بندگی و تفکر، عرضه تلاوت بر شیخ، تفهیم یا تلقین قرائت توسط شیخ بر شاگرد) و استماع (گوش دادن، شنیدن) بنا شده است. در واقع طبق سنت دیرینه و رایجی که از صدر اسلام تا به امروز وجود داشته است قاری قرآن به طور معمول روش درست و صحیح تلفظ و ادا کردن کلمات و حروف قرآنی را از شیخ یا همان استاد خود می آموزد پس از آن هر چه را که یاد گرفته است را برای شیخ خود می خواند تا اگر که غلط و اشتباهی در تلفظ و ادا وجود داشته باشد اصلاح نماید و به قاری که همان شاگرد است اجازه قرائت بدهد.

پس تجوید عملی را می توان هنر، تکنیک و شگردی دانست که از طریق مشافهت یا همان گفت و گوی رو در رو به دست می آید.

منبع: سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان