شرایط امر به معروف و نهی از منکر

دو برنامه و عمل مهمی که در دین اسلام به آن فراوان سفارش شده است و جزو فروع دین به شمار می روند امر به معروف و نهی از منکر می باشند. این دو عمل جزو اعمال واجبی است که هر فرد مسلمانی با توجه به شرایط خاص می بایست به آن ها عمل کند.

امر به معروف، نیکی و کار خوب در حقیقت عملی است که طی آن فردی که عمل خوب و واجبی را ترک نموده است به انجام دوباره آن واجب دعوت می گردد و نهی از مُنکر سعی و تلاش برای بازداشتن شخص از انجام عمل بد، مُنکر و گناه است.

در واقع مُنکر و معروف محدود به اعمال و کارهای جزئی نیستند و بسیاری از کارها را شامل می شوند. برای معروف می توان بسیاری از کارها نظیر گذشت، راستگویی، بهداشت فردی و عمومی، حقوق همسایه، فامیل و دوستان، کمک به نیازمندان، واجبات دینی همچون نماز، روزه، حجاب، صبر و وفاداری را برشمرد و برای مُنکر نیز می توان به بسیاری از رذایل اخلاقی همچون دروغ، تُهمت، غرور، نَمامی و سخن چینی، گستاخی، حسادت و کارهایی نظیر نادیده گرفتن حقوق افراد، ظلم، کم کاری، ربا اشاره نمود.

این فریضه ی الهی آن چنان اهمیت دارد که در قرآن کریم (آیه 41 سوره حج، 67 سوره توبه، آیه 157 سوره اعراف و 104 آل عمران و 17 سوره لقمان) بارها به عنوان وظیفه ای مهم در کنار برخی از اصول و فروع دین همچون ایمان به خدا، معاد، نماز و همچنین زکات آمده است.

امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است؟

این دو اصل مهم بر خلاف برخی از فروع دین همچون نماز به گفته اکثر علمای شیعه واجب کفایی می باشد [1] به این معنا که این اعمال بر تمام افراد جامعه واجب نیست و تنها برخی از افراد که واجد شرایط به خصوصی هستند می توانند به این فریضه عمل نمایند. از میان فقها و علمای تشیع شیخ طوسی با موافقت گروهی، آن را واجب عینی (همه مکلف به انجام آن هستند) می داند [2].

به همین دلیل مراجع و فقهای اسلامی شرایطی را برای این دو عمل مهم بیان کرده اند که در صورت دارا بودن آن ها امر به معروف و نهی از منکر بر شخص واجب می گردد.

در این بخش هر یک از شرایط را به طور مختصر توضیح داده ایم.

شرایط امر به معروف و نهی از مُنکر

• شناختن و تشخیص معروف و مُنکر

اصلی ترین و مهم ترین شرط برای انجام امر به معروف و نهی از مُنکر، تشخیص و شناختن معروف و مُنکر است. در واقع شخصی که قرار است این فریضه را اجرا نماید در ابتدا می بایست با هر آنچه که معروف و نیک است و هر آنچه که بد و مُنکر است آشنایی کامل داشته باشد و بتواند به درستی آن را تشخیص دهد تا بتواند در راستای امر به معروف و همچنین نهی از مُنکر قدمی بردارد، زیرا فردی که خود نداد معروف و مُنکر چیست چگونه می تواند این عمل را انجام دهد.

پس هر یک از ما وظیفه داریم در راستای ترویج احکام درست دینی و مُمانعت از مُنکر و بدی اطلاعات جامع و درستی درباره مُنکر و معروف به دست آورده و همچنین راه و روش های مناسب و درست برای برخورد با خطاکارها برای بازگرداندن آن ها به مسیر درست را  بشناسیم.

• احتمال موثر بودن امر به معروف و نهی از مُنکر

از دیگر شرایط امر به معروف و نهی از مُنکر احتمال موثر بودن این عمل است. بدون شک دو عملی که جزو فروع دینی اند اعمال لغو و بیهوده ای نخواهند بود و برنامه ی مشخص با شرایط منحصر به فرد را دارا می باشند.

گفته شده است که امر به معروف و نهی از مُنکر حتی زمانی که به احتمال بسیار قوی در شخص اثر ننماید نیز بر شخص واجب است و ساقط نمی گردد زیرا گاهی ممکن است تکرار حرف سبب گردد شخص از انجام مُنکر و عمل بد دست بردارد یا عمل مُنکر خود را دیرتر انجام دهد یا از میزان و اندازه آن کاسته و گناهش را به مُنکر کوچکتری تبدیل نماید.

تنها زمانی این امر ساقط است و واجب نمی باشد که یقین به عدم تاثیر وجود داشته باشد.

• ضرر، زیان و مفسده ای به همراه نداشته باشد.

سومین شرط از شرایط امر به معروف و نهی از مُنکر نبود مفسده، ضرر و زیان در این عمل است. در حقیقت فردی که می خواهد امر به معروف و نهی از مُنکر کند باید اطمینان حاصل کند که این عمل او ضرر و زیان مالی، جانی و آبرویی در بر نداشته باشد، زیرا امر به معروف و نهی از مُنکر خود برای جلوگیری از اقدام و عمل ناپسند است و اگر که مفسده ای را به همراه داشته باشد به جای اینکه سبب ارشاد گردد احتمال آن وجود دارد که فرد را دین زده کند.

در واقع هنگامی که قرار است امر به معروف و نهی از مُنکر صورت بگیرد باید ضرر و زیان انجام و عدم انجام آن بررسی گردد و پس از آن به هر کدام که مهم تر است عمل کند.

• اصرار بر انجام و ادامه دادن مُنکر و گناه

در بین افراد خطاکار کسانی وجود دارند که به صورت اتفاقی یا از روی غفلت و همچنین ضعف ایمان مُنکری را انجام می دهند و پس از انجام آن مُنکر احساس ندامت و پشیمانی کرده و خود را سرزنش نموده و درصدد انجام ندادن دوباره آن باشند. این گونه افراد را نیازی نیست امر به معروف و نهی از مُنکر کرد. در واقع شخصی نیاز به امر به معروف و نهی از مُنکر دارد که بر مُنکر و خطایی که انجام می دهد اصرار دارد و نمی خواهد که آن را ترک کند و به راه راست و درست برگردد.

[1] شیخ مفید، اوائل  المقالات،ص 56 – سیدمرتضی، الذخیره،ص 554 و 560 – سیوری، ارشد الطالبین، ص 381

[2] شیخ طوسی، الاقتصاد، ص 147، 150 ،151

 

• تلاوت آیه 41 سوره حج – شیخ عبدالرحمن سدیس

 

دانلود

منبع: سایت موسسه معراج النبی استان خوزستان