همه ما با سوره توحید یا همان اخلاص آشنا هستیم و در نمازهای واجب و روزانه خود حداقل یک بار آن را تلاوت کرده ایم. در این مطلب قصد داریم به فضیلت تلاوت این سوره، شأن نزول آن و همچنین آثار و برکاتی که این سوره مبارک به همراه دارد بپردازیم.
سوره توحید که به نام های اخلاص، نسبة الرب، صمد، نور، اساس، ولایت، نجات، امان، معرفه، معوذه نیز شناخته می شود صد و دوازدهمین سوره قرآن کریم (در ترتیب کنونی قرآن) می باشد که در جزء سی ام قرار گرفته است و دارای 4 آیه می باشد (قاریان قرآن شهرهای مکه و شام تعداد آیات این سوره را 5 آیه می دانند [1]).
این سوره مبارکه پس از سوره ناس و قبل از سوره نجم بر دل و جان پیامبر (ص) نازل شده و از لحاظ ترتیب نزول بیست و دومین سوره قرآن مجید به شمار می رود و از لحاظ مکی یا مدنی بودن، آن را مکی دانسته اند (البته برخی نیز معتقد هستند که سوره توحید دو بار نازل شده است [2]).
سوره توحید جزء چهار سوره ای می باشد که به «چهار قل» معروف هستند و خواندن آن ها برای مصون و ایمن ماندن از شر هر چه بدی، توسط بزرگان دین سفارش شده است.
در سوره توحید خداوند به بی همتایی و یکتا بودن در ذات وصف شده و «الله» در این سوره به عنوان یگانه مرجع برای رفع تمام نیازها و خواسته های آفریده ها و بشر معرفی شده است.
همچنین در این سوره خدا بری از هر صفت نقص (داشتن شریک، به وجود آمدن از چیزی دیگر و … ) معرفی گشته است.
شأن نزول سوره مبارکه اخلاص
درباره شأن نزول سوره توحید آمده که گروهی از یهودیان یا مشرکان مکه (در اینکه سوال کنندگان دانشمندان یهودی بوده اند یا مشرکان مکه اختلاف و روایات مختلفی وجود دارد) به حضرت محمد (ص) گفتند که خدا را برای ما توصیف کن و نسب او را برای ما بیان کن، پیامبر (ص) سه روز به آنان هیچ پاسخی ندادند و پس از سه روز سوره اخلاص بر قلب رسول خدا (ص) در جواب به این سوال نازل گشت و پیامبر اکرم (ص) پس از سه روز جواب سوال آن ها را داد [3].
روایات بسیاری درباره اینکه چه کسی و یا چه گروهی این سوال را پرسیده اند وجود دارد اما این روایات تناقض و تضادی در اصل سوال و موضوع ایجاد نخواهد کرد.
آثار، برکات و فضائل سوره توحید
سوره توحید آثار و برکات فراوانی دارد که در احادیث و روایات بسیاری از رسول خدا (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام به آن ها اشاره و به تلاوت این سوره نیز سفارش شده است که در این بخش به آن ها خواهیم پرداخت.
در احادیث و روایات متعددی از بزرگان دین به برابری ثواب تلاوت سوره توحید با یک سوم از قرآن اشاره شده است.
پیامبراکرم (ص) به تلاوت و خواندن سوره مبارکه اخلاص توصیه و سفارش بسیاری کرده و می فرمایند: این سوره (منظور سوره توحید است) را بسیار بخوانید چون که سوره توحید نور قرآن است [4].
علاوه بر این ایشان فرموده است: هر که سوره اخلاص را تلاوت کند با قرائت اولین آیه خدای بزرگ و متعال هزار نگاه به او می کند و با تلاوت آیه دوم خداوند هزار دعای او را مستجاب و با خواندن سومین آیه هزار درخواست او را به او اعطا می کند و با تلاوت آیه چهارم هزار حاجت از حاجت های دو دنیا را برای او برآورده می سازد [5].
امام علی (ع) درباره تلاوت سوره اخلاص فرموده است هر که این سوره و سوره قدر را در روز یا شب صد بار تلاوت نماید خدای متعال بعد از مرگ او نوری در قبرش قرار می دهد و نوری در جلو و عقب او قرار گرفته و تا بهشت برین همراهی اش می کنند [6].
همچنین از امام رضا (ع) نقل شده است که هر فردی سوره توحید را تلاوت نماید و به آن ایمان داشته باشد توحید را شناخته است [7].
در حقیقت سفارش مداوم رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) به قرائت سوره مبارکه توحید را می توان همت و تلاش آن ها برای دعوت و سوق دادن مردم به سمت و سوی اعتقادی درست نسبت به خداوند متعال دانست.
برخی از آثار و برکات سوره مبارکه توحید را می توان شفا دهندگی، در امان خدا ماندن از شر خطرات و حوادث، از بین رفتن تنگدستی و فقر، مستجاب شدن دعاها و بخشش گناه دانست.
- امام جعفر صادق (ع) درباره آثار و برکات این سوره می فرمایند: هر فردی این سوره را بر روی درد چشم بخواند به قدرت و اراده خدا درد چشم او آرام خواهد گرفت [8].
- رسول خدا (ص) فرموده است: هر شخصی که قصد دارد به مسافرت برود دو طرف چهار چوب در را گرفته و یازده مرتبه سوره توحید را تلاوت نماید خداوند متعال نگهدار و مراقب او خواهد بود تا زمانی که به خانه اش برگردد [9].
- از مولی الموحدین امام علی (ع) نقل شده است که برای رفع تنگدستی و فقر هر زمانی که به خانه وارد می شوید سوره اخلاص را قرائت نمائید زیرا این کار فقر را از میان بر می دارد [10].
- از امام صادق (ع) نقل شده است که هر شخصی سوره اخلاص را در زمان خواب قرائت نماید خدای بزرگ مرتبه گناهان 50 سال گذشته او را می بخشد [11].
منابع:
[1] مجمعالبیان، ج 10، ص 854.
[2]سیوطی، الإتقان فی علوم القرآن، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۰.
[3] مجمعالبیان، ج 10، ص 859.
[4] الدعوات، ص 84
[5] جامع الاخبار، ص 52
[6] الدعوات، ص 219
[7] عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج 2، ص 122
[8] تفسیرالبرهان، ج 5، ص 798
[9] الدعوات، ص 295
[10] الخصال، ص 626
[11] الکافی، ج 2، ص 539
- تلاوت تحقیق سوره اخلاص – استاد شعیشع