همانطور که می دانید قصه گویی یکی از برترین روش ها برای راهنمایی افراد و انتقال مفاهیم است. در قرآن کریم که کتاب زندگی است و مملو از آموزه های اخلاقی، رفتاری در ابعاد مختلف همچون اجتماعی، سیاسی می باشد خداوند متعال در بسیاری از سوره ها (حدود یک سوم قرآن کریم) برای انتقال این آموزه ها از شیوه قصه گویی استفاده کرده است تا انسان ها آسان تر مفاهیم والای قرآنی را متوجه شوند. در این مطلب به بخش سوم داستان زندگی حضرت یوسف (ع) که به احسن القصص در قرآن کریم معروف است و یک سوره به همین نام نیز در قرآن موجود است، پرداخته می شود تا علاوه بر آشنایی با سرگذشت این پیامبر بتوان از آموزه های نهفته در داستان نیز بهره مند گردید.
زندانی شدن حضرت یوسف (ع)
پس از آن که یوسف علیه السلام به خدای قادر و متعال گفت که زندان برای من بهتر است از آنچه این زنان از من می خواهند و از خداوند خواست که مکر و حیله آن ها را از او دور کند، خدا نیز دعای یوسف را مستجاب کرد و مکر و نیزنگ زنان را از او دور ساخت (فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ كَيْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ [1]).
اگر چه پاکدامنی یوسف محرز و روشن شده بود؛ اما برای اینکه این رسوایی از پرونده زلیخا و خانواده اش پاک گردد، این تهمت ناروا را به یوسف بسته و او را راهی زندان کردند (ثُمَّ بَدَا لَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا رَأَوُا الْآيَاتِ لَيَسْجُنُنَّهُ حَتَّىٰ حِينٍ [2])
تاویل خواب دو جوان
زمانی که یوسف پا به زندان گذاشت دو جوان دیگر هم به جرم توطئه برای قتل پادشاه مصر زندانی شدند، آن دو جوان در زندان خواب دیدند و آن را برای یوسف صدیق نقل کردند.
یکی از آن دو جوان گفت که در خواب دیده که آب انگور می گیرد تا شراب درست کند دومین جوان نیز اظهار داشت که بر سر خود نان حمل کرده و پرندگان از آن نان می خورند (وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ ۖ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ [3]).
یوسف پیامبر که طبق اراده الهی و به دلیل مقامی که داشت علم تعبیر خواب را می دانست خواب هر دو نفر را تعبیر نمود (البته برای اینکه صدق گفتار یوسف مشخص شود آن ها را از وعده غذایی آن روز با خبر ساخت و سپس برایشان درباره خداوند قادر و متعال گفت و از آن دو خواست که به خدای یگانه ایمان بیاورند). او به اولین شخص فرمود که قرار است به زودی از زندان آزاد گردد و ساقی پادشاه شود و به دومین نفر گفت که در نهایت به دار مجازات آویخته شده و پرندگان از سر او تغذیه می کنند. یوسف پیامبر فرمود که این تعبیری که گفتم حتمی می باشد و به هیچ وجه قابل تغییر نیست (يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ [4]).
در همین حین یوسف از شخصی که قرار است جزء افراد مقرب شاه گردد تقاضا و درخواستی کرد که اگر که آزاد شدی و به نزد پادشاه رفتی سفارش مرا پیش او بکن، شاید تو باعث نجات من از زندان گردی (وَقَالَ لِلَّذِي ظَنَّ أَنَّهُ نَاجٍ مِنْهُمَا اذْكُرْنِي عِنْدَ رَبِّكَ فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ فَلَبِثَ فِي السِّجْنِ بِضْعَ سِنِينَ [5]).
پس از مدت زمانی، جوانی که طبق تعبیر یوسف از زندان آزاد می گردد، آزاد شد اما خواسته و سفارش یوسف را به طور کامل از یاد می برد.
گذشت هفت سال و خواب دیدن پادشاه جوان مصر
پس از گذشت هفت سال از آزادی جوان، در شبی از شب ها پادشاه مصر خوابی می بیند که او را نگران و آشفته می سازد به طوری که همه معبران و کاهنان و افرادی که در این زمینه تخصصی داشتند را فراخواند تا تعبیر خواب او را بگویند. پادشاه به آن ها گفت که خوابی دیدم که در آن هفت گاو لاغر هفت گاو چاق و فربه را خوردند و هفت خوشه سبز نیز خوراک و طعمه هفت خوشه خشک شدند، تعبیر خواب من چیست؟ ( وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنْبُلَاتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِي فِي رُؤْيَايَ إِنْ كُنْتُمْ لِلرُّؤْيَا تَعْبُرُونَ [6]).
معبران و تمام افرادی که حضور داشتند تا تعبیر خواب پادشاه را بگویند، در تعبیر ناتوان بودند. جوان ساقی به یاد یوسف و توانایی آن در تعبیر افتاد، پس برای پادشاه تعبیر یوسف و آزاد شدن خود و به دار آویخته شدن جوانی که همراه او بود را تعریف کرد (وَقَالَ الَّذِي نَجَا مِنْهُمَا وَادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ أَنَا أُنَبِّئُكُمْ بِتَأْوِيلِهِ فَأَرْسِلُونِ [7]).
پادشاه که از تعبیر معبران ناامید شده بود به ساقی خود دستور داد تا به زندان برود و یوسف را ملاقات کرده و تعبیر خواب پادشاه را از او بخواهد. ساقی به زندان رفت و پس از ملاقت یوسف خواب پادشاه مصر را برای او تعریف کرد (يُوسُفُ أَيُّهَا الصِّدِّيقُ أَفْتِنَا فِي سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنْبُلَاتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ لَعَلِّي أَرْجِعُ إِلَى النَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَعْلَمُونَ [8]).
تعبیر خواب پادشاه مصر
یوسف در تعبیر خواب پادشاه فرمود: هفت سال فراوانی و زیادی محصول می باشد و بعد از این هفت سال هفت سال دیگر قحطی خواهد آمد و هفت سال دوم (سال های قحطی) ذخیره سال های زیادی نعمت (هفت سال اول) را نابود می سازد. برای مقابله با خشکسالی در هفت سال دوم باید هر آنچه از محصولات در هفت سال اول به دست آورده اید را تنها به اندازه نیاز مصرف کنید و مابقی آن را برای سال های قحطی با خوشه ذخیره نمایید تا در آن سال ها هر چه را که انبار کرده اید مصرف کنید.
پس از هفت سال خشکسالی وضع معیشت مردم خوب خواهد شد (قَالَ تَزْرَعُونَ سَبْعَ سِنِينَ دَأَبًا فَمَا حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِي سُنْبُلِهِ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تَأْكُلُونَ. ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ سَبْعٌ شِدَادٌ يَأْكُلْنَ مَا قَدَّمْتُمْ لَهُنَّ إِلَّا قَلِيلًا مِمَّا تُحْصِنُونَ. ثُمَّ يَأْتِي مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عَامٌ فِيهِ يُغَاثُ النَّاسُ وَفِيهِ يَعْصِرُونَ [9])
آزادی یوسف پیامبر
ساقی به نزد پادشاه برگشت و هر آنچه را که یوسف به او گفته بود، بازگو کرد. پادشاه که بینش و درایت بالای یوسف را مشاهده کرد امر کرد که او را به نزدش بیاورند. پیام پادشاه به یوسف ابلاغ شد. یوسف فرمود که من از زندان خارج نمی شوم تا زمانی که به تهمت و افترایی که به من بسته اند اعتراف کنند و بی گناهی من اثبات گردد او به فرستاده پادشاه گفت که برو به پادشاه و امیر خود بگو که برای اینکه از حقیقت آگاه گردد، درباره این ماجرا و تهمتی که به من زده اند تحقیق کند و از زنانی که در مهمانی همسر عزیز مصر بوده اند و دست خود را بریده اند بازجویی کند (وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ فَلَمَّا جَاءَهُ الرَّسُولُ قَالَ ارْجِعْ إِلَى رَبِّكَ فَاسْأَلْهُ مَا بَالُ النِّسْوَةِ اللَّاتِي قَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ إِنَّ رَبِّي بِكَيْدِهِنَّ عَلِيمٌ [10]).
اعتراف همسر عزیز مصر و زنان مصری به بی گناهی یوسف
پس از آن که فرستاده هر آنچه را که یوسف به او گفته بود برای پادشاه گفت، پادشاه مصر همه زنانی که در آن مهمانی بوده اند علاوه بر زلیخا را فراخواند و به آن ها گفت که ماجرای یوسف چه بوده است؟ آیا واقعا او مجرم است؟ زنان مصری در جواب پادشاه مصر گفتند که او بی گناه است و از او جز حیا و پاکدامنی چیز دیگری ندیده ایم (قَالَ مَا خَطْبُكُنَّ إِذْ رَاوَدْتُنَّ يُوسُفَ عَنْ نَفْسِهِ قُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا عَلِمْنَا عَلَيْهِ مِنْ سُوءٍ قَالَتِ امْرَأَتُ الْعَزِيزِ الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ أَنَا رَاوَدْتُهُ عَنْ نَفْسِهِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِينَ [11]).
در این میان زلیخا نیز به نیت شوم خود برای به دست آوردن یوسف اعتراف کرد و گفت که قصد داشته است که یوسف را به دست آورد اما یوسف پاکدامن، راستگو و درستکار بوده است (ذَٰلِكَ لِيَعْلَمَ أَنِّي لَمْ أَخُنْهُ بِالْغَيْبِ وَأَنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي كَيْدَ الْخَائِنِينَ. وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحِيمٌ [12]).
عزیز شدن یوسف در نزد پادشاه مصر
پادشاه که از بی گناهی یوسف آگاه شد امر کرد که به زندان رفته و یوسف را به قصر بیاورند تا او را امین خود گرداند. فرستاده پادشاه مصر به نزد یوسف رفته و خبر آزادی اش را به او داد و او را به نزد پادشاه برد. پادشاه از آمدن یوسف اظهار خرسندی کرد و او را در کنار خود قرار داد و با وی گفتگو کرد. پادشاه که از مراتب و درجات بالای یوسف آگاه شد او را شایسته اداره منسب های حساس در کشور مصر دانست و به او گفت که از امروز در پیش ما مقام و منزلت بالایی خواهی داشت (وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ [13]).
یوسف پیامبر به پادشاه فرمود: پس مسئولیت خزانه حکومت را به من بسپار که در این باره فردی آگاه و مراقب هستم تا بتوانم بر روی جمع کردن غلات و ذخیره آن ها برای سال های خشکسالی تسلط کامل داشته باشم. پادشاه مصر درخواست یوسف پیامبر را پذیرفت و او را مسئول خزانه و محصولات کشور قرار داد (قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ [14]).
منابع:
[1] سوره یوسف، آیه 34
[2] همان سوره،آیه 35
[3] همان سوره،آیه 37
[4] سوره یوسف، آیه 41
[5] سوره یوسف، آیه 42
[6] همان سوره،آیه 43
[7] همان سوره،آیه 45
[8] همان سوره،آیه 46
[9] سوره یوسف،آیه های 47-49
[10] همان سوره،آیه 50
[11] همان سوره،آیه51
[12] همان سوره، آیه های 52-53
[13] همان سوره،آیه 54
[14] سوره یوسف، آیه 55
-
تلاوت ترتیل آیه 54 سوره یوسف – استاد سعد الغامدی
وَقَالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِهِ أَسْتَخْلِصْهُ لِنَفْسِي ۖ فَلَمَّا كَلَّمَهُ قَالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ لَدَيْنَا مَكِينٌ أَمِينٌ
پادشاه گفت: «او [= یوسف] را نزد من آورید، تا وی را مخصوص خود گردانم!» هنگامی که (یوسف نزد وی آمد و) با او صحبت کرد، (پادشاه به عقل و درایت او پی برد؛ و) گفت: «تو امروز نزد ما جایگاهی والا داری، و مورد اعتماد هستی!»