توکل یا واگذاری تمام کارها به خدای متعال و اعتماد به او، یکی از فضائل اخلاقی موکد در قرآن کریم است. در واقع راضی شدن به رضا و خشنودی خدا و سپردن تمام امور به خدا و در برابر اراده و خواست خداوند خود را بی اراده دانستن همان توکلی است که در آموزه ها و معارف دینی آن را لازمه ایمان دانسته اند.
هر انسانی در کنار تلاش و کوشش برای رسیدن به هدف یا انجام کاری باید توکل داشته باشد. یعنی به ثمر رسیدن تلاش و کوشش خود را وابسته به مشیت و امر خدای مهربان بداند و اگر که پس از تلاش برای رسیدن به هدفی به مقصود خود نرسید ناراحت و غمگین نگردد.
احادیث و روایات مسند بسیاری از ائمه اطهار (ع) درباره اهمیت این فضیلت اخلاقی وجود دارد که در این مطلب برخی از این احادیث را برای شما آورده ایم.
- رسول خدا (ص) درباره توکل فرموده است:
كفّارة الطیرة التوكّل
کفاره بدگمانی و فال بد زدن، توکل به خدای متعال است [1].
- پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
اَلتَّوَكُّلُ بَعْدَ الْكَيْسِ مَؤْعِظَة [2]ٌ.
توکل به خدا پس از به کار بردن عقل، خود موعظه است.
- حضرت محمد (ص) فرموده است:
رَأى رَسولُ اللّه صلى الله عليه و آله قَوْما لا يَزْرَعونَ قالَ: ما أَنْتُمْ؟ قالوُا: نَحْنُ الْمُتَوَكِّلونَ، قالَ: لا، بَلْ أَنْتُمْ المُتَّكِلونَ [3].
پیامبر اکرم (ص) گروهی را که به کشت و کار و زراعت مشغول نبودند، دید و فرمود که شما که هستید؟ آنها گفتند که ما توکل کنندگانیم، حضرت فرمودند: نه، شما سربار دیگران هستید.
- رسول خدا حضرت محمد(ص) درباره توکل می فرمایند:
يَقولُ اللّه عَزَّوَجَلَّ ما مِنْ مَخْلوقٍ يَعْتَصِمُ دونى إِلاّ قَطَعْتُ أسْبابَ السَّماواتِ وَأسبابَ الأَْرْضِ مِنْ دونِهِ فَإِنْ سَأَلَنى لَمْ اُعْطِهِ وَإِنْ دَعانى لَمْ اُجِبْه [4]ُ.
خداوند عزوجل می فرماید: هیچ مخلوقی نیست که به غیر من پناه برد جزء اینکه دستش را از تمام اسباب و ریسمان های آسمان ها و زمین قطع می کنم، پس اگر که درخواستی از من داشت به او عطا نمی کنم، و اگر که مرا بخواند (دعا کند) پاسخی نخواهم داد.
- امام علی (ع) درباره آثار این فضیلت الهی می فرماید:
مَن تَوکَّلَ عَلَی اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الأسباب [5].
هر کس بر خداوند توکل نماید سختی ها و دشواری ها برایش آسان و اسباب برایش مهیا می شوند.
- امیر مومنان علی (ع) می فرماید:
اَلتَّوَكُلُّ عَلَى اللّه نَجاةً مِنْ كُلِّ سوءٍ وَحِرْزٌ مِنْ كُلِّ عَدُوٍّ [6].
توکل بر خدا مایه نجات از هر چه بدی و محفوظ ماندن از هر دشمن است
- امام جواد(ع):
مَن اِنقَطَعَ الی غَیرِ اللهِ وَ کَلَهُ اللهُ اِلَیهِ [7].
هرکس به غیر خدا تکیه و توکل کند، خداوند او را به همان واگذار کند.
- امام رضا (ع) فرموده است:
ما حَدُّ التَّوکل؟ فَقال لی: اَن لا تَخافَ معَ اللهِ اَحَدا [8]ً.
بالاترین درجه توکل چیست؟ امام رضا فرمودند: اینکه با وجود خدا از هیچ کس ترس و واهمه ای نداشته باشی.
- امام موسی کاظم (ع) درباره آثار توکل می فرمایند:
مَنْ أَرَادَ أَنْ يَكُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْيَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّه [9].
هر کس که می خواهد قویترین مردم باشد، پس به خدای متعال توکل نماید.
- امام محمدباقر (ع) درباره توکل و آثار آن فرمودند:
مَنْ تَوَكَّلَ عَلَى اللّه لا يُغْلَبُ و َمَنِ اعْتَصَمَ بِاللّه لا يُهْزَم [10]ُ.
هرکه به خدا توکل نماید، بازنده نمی گردد و هر کس به خدا توسل کند، شکست نمی خورد.
- امام صادق (ع) درباره توکل می فرماید:
إِنَّ الغِنى و َالْعِزَّ يَجولانِ فَإِذا ظَفِرا بِمَوْضِعِ التَّوَكُّلِ أَوْطَنا [11].
بی نیازی و عزت به هر سو می گردند (در گردش هستند)، پس چون به محل و جایگاه توکل برسند، سکون و قرار می یابند.
- امام جواد (ع) می فرمایند:
ثَلاثٌ مَن کُنَّ فِیهِ لَم یَندَم: تَرکُ العَجَلة، وَ المَشوِرَة، وَ التَّوَکُلُ عَلَی اللهِ عِندَ العَزمِ [12].
سه ویژگی است که هر که آن ها را داشته باشد (مراعات کند) پشیمان نگردد: ترک عجله، مشورت کردن و توکل بر خدا در زمان تصمیم گیری.
منابع:
[1] كافى، ج8، ص198
[2] كنزالعمال، ج3، ص103
[3] مستدرك الوسائل، ج11، ص217
[4] امالى طوسى، ص585
[5] غررالحکم ح3888 ص197
[6] بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 79
[7] دررالباهرة(ط-قدیمة) ص 39
[8] امالی(صدوق) ص 240 ، ح 8
[9] فقه الرضا ص 358
[10] جامع الاخبار(شعیری) ص 118
[11] كافى(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 65، ح 3
[12] مسند الامام الجواد، ص 247
-
تلاوت ترتیل آیه 173 سوره آل عمران – شیخ ابوبکر شاطری
الَّذِينَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَكُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِيمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَكِيلُ
اینها کسانی بودند که (بعضی از) مردم، به آنان گفتند: «مردم [= لشکر دشمن] برای (حمله به) شما اجتماع کرده‌اند؛ از آنها بترسید!» اما این سخن، بر ایمانشان افزود؛ و گفتند: «خدا ما را کافی است؛ و او بهترین حامی ماست.»