در این مطلب به تفسیر آیات دیگری از سوره مطففین که به معنای کم فروشان است خواهیم پرداخت. سوره‌ای که خدای متعال در بخش نخست آن افرادی که کم فروشی کرده و حقوق دیگران را کامل ادا نمی‌کنند، نکوهش و مذمت نموده و علت کارشان را نداشتن باور و ایمان به معاد گفته است. سوره مطففین 36 آیه دارد و جزو سوره‌های مکی به شمار می‌رود. البته برخی از مفسران آیه‌های اول آن را مدنی و بخش انتهایی سوره را مکی دانسته‌اند.
آیات هفتم تا دهم سوره
كَلَّا إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ﴿۷﴾
وَ مَا أَدْرَاكَ مَا سِجِّينٌ ﴿۸﴾
كِتَابٌ مَرْقُومٌ ﴿۹﴾
وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ ﴿۱۰﴾
تفسیر آیات 7 تا 9 مطففین
در ادامه بحثی که در آیه‌های اول تا ششم سوره به آن پرداخته شد و در ارتباط با کم فروشان، ارتباط گناه با نداشتن ایمان و باور حقیقی به روز معاد بود، خدای متعال به بخشی از فرجام بدکاران در روز رستاخیر اشاره می‌کند.
خداوند ابتدا میفرماید: چنین نیست که گمان می‌کنند (در روز رستاخیز) به یقین پرونده فاجران در سجین است (7) و تو چه می‌دانی سجین چیست؟ (8) نامه‌ای است مرقوم (نوشته شده) و سرنوشتی حتمی است! (9) وای در آن روز بر آن‌هایی که تکذیب کردند (10)
در تفسیری که برای این آیه‌ها آمده است معمولا دو نظریه بیان می‌شود:
- اولین نظریه این است که «کتاب» در این آیات، نامه عمل آدمی است که هیچ کاری هر چند کوچک وجود ندارد جز این‌که شمارش شده و بدون هیچ کاستی ثبت و ضبط شده است. همچنین «سجین» کتابی است جامع که نامه‌های اعمال تمامی انسان‌ها به شکل مجموعه گردآوری شده است و به تعبیری دیگر سجین همچون دفتر کلی است که حساب و کتاب تمامی بستانکاران و بدهکاران در آن ثبت گردیده و هر یک از این افراد صفحه‌ای اختصاصی دارد؛ اما از این آیه‌ها و آیات پس از آن می‌توان این موضوع را متوجه شد که تنها اعمال بدکاران در سجین به ثبت می‌رسد و نیکوکاران اعمالشان در کتابی به نام علیین ثبت و ضبط می‌شود.
ماده واژه «سجین»، «سجن» است که در معنی زندان و حبس است. این کلمه معانی گوناگونی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به زندان سخت و شدید، موجود سفت و محکم، وادی در جهنم که بسیار هولناک است، مکانی که نامه‌های اعمال افراد بدکار در آن قرار داده می‌شود و آتش جهنم اشاره کرد.
در کتاب «مجمع البحرین» از طریحی درباره ماده «سجن» آمده است: در تفسیر ذکر شده که سجین کتاب جامع دیوان بدی‌ها است که خدای متعال اعمال کافران و بدکاران از جن و انس را در آن گردآوری نموده است. طریحی با این بیان روشن نساخته است که این تفسیری که به آن اشاره کرده از معصوم است یا از غیر معصوم.
در ادامه به نشانه‌هایی که مؤید این تفسیر و معنا هستند اشاره می‌شود:
- تعبیر به کتاب در قرآن در موارد این چنینی معمولا در معنی نامه اعمال است.
- در آیه نهم که به شکل تفسیر برای واژه «سجین» است خداوند آن را کتابی مرقوم (رقم زده شده) معرفی کرده است؛ و این امر که برخی آیه را تفسیرسجین ندانسته‌اند در تضاد با ظاهر آیات است.
- برخی بیان نمودند که «سجین» و «سجیل» یک معنا دارند. کلمه «سِجِلّ» در معنی کتاب بزرگ می‌باشد.
- از دیگر آیه‌های قرآن کریم می‌توان به این موضوع دست پیدا کرد که اعمال آدمی در چند کتاب ثبت و ضبط می‌گردد تا در هنگام حسابرسی عذر و بهانه‌ای برای کسی وجود نداشته باشد. نامه عمل انسان که به دست راست یا چپ او و بر اساس اعمال و کردارش داده می‌شود (در آیه‌های فراوانی به آن اشاره شده)، نامه عمل امت‌ها که در آیه 28 سوره جاثیه به آن اشاره گردیده است و نامه عمل عمومی که همان «سجین» و «علین» بیان شده در سوره مطففین می‌باشند، برخی از کتاب‌هایی هستند که خداوند متعال اعمال انسان‌ها را در آن‌ها ثبت می‌کند.
خلاصه آن‌که طبق این تفسیر سجین کتابی است که در آن اعمال فاسقان و کافران در یک جا گردآوری شده است و استفاده از واژه سجین برای این کتاب بدان سبب است که آن‌چه در آن مرقوم شده است، موجب زندانی شدن اهل کفر و بدکاران در آتش دوزخ است. البته می‌توان این گونه هم گفت که خود این دیوان در قعر دوزخ جای دارد.
- و اما دومین نظریه این است که کلمه سجین در معنای مشهور آن استفاده شود یعنی دوزخ که زندان بزرگی برای تمامی بدکاران است یا می‌تواند به این معنا باشد که مکانی سخت و هولناکی از جهنم است و مقصود از «کتاب فجار» فرجامی است که برای آنان رقم زده شده است. پس معنای آیه چنین می‌گردد: «سرنوشت مشخص شده و قطعی بدکاران در جهنم است». البته که استفاده از واژه «کتاب» در این معنا در قرآن کم نیست و آیات 24 سوره نساء و 75 سوره انفال دو نمونه از آن‌ها می‌باشد مثلا در آیه 24 سوره نساء خداوند میفرماید : «کتاب الله علیکم» که معنای آن می‌شود: این حکم (و احکام پیش از آن) احکامی هستند که خدای متعال بر شما مقرر داشته است.
و اما مطلبی که مؤید این نظریه و تفسیر است آن است که «سجین» به همان معنای معروف که در آثار و مطالب اسلامی به آن اشاره شده، یعنی جهنم تفسیر شده است.
در تفسیر علی بن ابراهیم آمده که معنای «… إِنَّ كِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ» آن است که آن‌چه که برای آنان از عذاب مقرر شده در سجین (یا همان دوزخ) می‌باشد.
از امام محمد باقر (ع) روایت شده که فرمود: «سجین» زمین هفتم و «علیین» آسمان هفتم است. در حقیقت به این امر اشاره دارد که سجین پایین‌ترین مکان و علیین بالاترین مکان‌ها است.
روایت‌های متعددی نیز وجود دارند که نشان دهنده این مسئله هستند که آن گروه از اعمال که لیاقت قرب الهی را ندارند سقوط می‌کنند و در سجین قرار می‌گیرند همانطور که رسول خدا (ص) در حدیثی بیان فرمود: همانا گاهی فرشته الهی عمل بنده‌ای را با خوشحالی به آسمان می‌برد، پس هنگامی که نیکی‌های او را بالا برد خداوند عز و جل میفرماید: آن را در سجین بگذارید که هدف او جلب رضا و خشنودی‌ام نبوده است.
سجین بر اساس تمامی این روایات مکانی بسیار پست در جهنم است که اعمال یا نامه عمل افراد بدکار در آن قرار داده می‌شود یا فرجام آنان گرفتار شدن در آن جهنم می‌باشد.
بر اساس این تفسیر آیه نهم تاکیدی می‌باشد بر آیه هفتم و تفسیری برای واژه «سجین» نخواهد بود. به این معنا که این مجازاتی است که برایشان رقم زده شده، قطعی و حتمی است.
کلمه «مرقوم» از رقم بر وزن زخم است که به معنای خط درشت می‌باشد و به سبب این‌که خط‌های درشت و روشن خالی از ابهام هستند احتمال می‌رود که این تعبیر به قطعی وخالی از ابهام بودن اشاره داشته باشد. اشاره به چیزی که نه محو می‌گردد و نه فراموش.
البته جمع کردن دو نظریه تفسیری نیز اشکال ندارد زیرا سجین در نظریه نخست در معنی دیوان کل اعمال بدکاران است و در نظریه دوم در معنای دوزخ یا قعر زمین است و مشخص می‌شود که این‌ها علت و معلول هم هستند به این معنی که اگر نامه عمل آدمی در دیوان اعمال بدکاران قرار داده شود همان علتی می‌گردد که به دون‌ترین مقام که قعر دوزخ است وارد شود.
در ادامه و در آیه دهم خداوند متعال با بیان جمله‌ای تکان دهنده به عاقبت شوم آن‌هایی که معاد را انکار کرده‌اند اشاره نموده و میفرماید: وای در آن روز بر آن‌هایی که تکذیب کردند.
تکذیب این افراد سرچشمه انواعی از گناهان از جمله کم فروشی و ظلم و ستم است. در آیه اول خدا فرمود: وای بر کم فروشان و در این آیه فرمود: وای در آن روز بر تکذیب کنندگان. این تعبیر در عین فشردگی، به مصائب و عذاب‌های عظیم و هولناک اشاره دارد.
نکته قابل ذکر دیگر این است که ابتدا خدا از کم فروشان سخن گفته، در ادامه به فاجران (بدکاران) پرداخته و در آخر به تکذیب کنندگان معاد؛ این امر نشان می‌دهد که بین اعتقاد و عمل رابطه نزدیکی وجود دارد.
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «مطففین» با صدای استاد «محمد محمود طبلاوی»