غرر الحکم و درر الکلم از کتب مشهور شیعه، کتابی است یک جلدی که 10760 حدیث کوتاه از امام علی علیه السلام در آن آمده است. این کتاب توسط ابوفتح ناصح الدین عبدالواحد بن محمد آمِدی از اندیشمندان قرن پنجم هجری قمری تألیف شده و بر اساس حروف الفبا و در 91 باب تنظیم گردیده است. موضوع احادیث عام بوده و در واقع حوزه‌های اعتقادی، عبادی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی را شامل می‌شود. گفته شده که در حال حاضر چندین ترجمه، خلاصه و فهرست موضوعی برای آن وجود دارد.
تذکر: تمامی احادیث بدون سند ذکر شده‌اند و دلیلش آن است که کاتب غرر الحکم و درر الکلم در ابتدا بیان نموده که و خود نسندها را حذف کرده است. البته گفته شده که از کتاب‌های نهج البلاغه، تحف العقول، دستور معالم الحکم و مائة کلمة جاحط، احادیث جمع‌آوری شده‌اند. در این باره آیت ا… مکارم شیرازی اذعان نموده که به دلیل نبود سند، روایات قابل استناد نیستند[1].
احادیث غرر الحکم و درر الکلم
- اَلدُّنيا أمَدٌ، الآخِرَةُ أبَدٌ
دنیا تمام شدنی و جهان آخرت ابدی است.
- اَلحازِمُ يَقظانُ، اَلغافِلُ وَسنانُ
دوراندیش بیدار است و شخص غافل در ابتدای خواب.
- اَلإنسانُ عَبدُ الإحسانِ
آدمی بنده احسان و نیکی است.
- اَلعُجبُ رَأسُ الحَماقَةِ
عُجب یا خودپسندی سرآغاز حماقت و کم خردی می‌باشد.
- اِنسَ رِفدَكَ اُذكُر وَعدَكَ
عطای خویش را فراموش نما؛ وعده خود را به یاد آور.
- أحسِن إلى مَن أساءَ إلَيكَ وَ اعفُ عَمَّن جَنى عَلَيكَ
به آن‌که به تو بدی نموده نیکی نما و آن‌کس که بر تو ناروایی روا نموده را ببخش.
- اِرضَ لِلنّاسِ بِما تَرضاهُ لِنَفسِكَ تَكُن مُسلِما
آن‌چه را که برای خویش می‌پسندی برای مردم بخواه (بپسند) تا مسلمان باشی.
- إنَّ أفضَلَ الخَيرِ صَدَقَةُ السِّرِّ وَ بِرُّ الوالِدَينِ وَ صِلَةُ الرَّحِمِ
همانا برترین خیر و نیکی صدقه دادن به صورت پنهانی، نیکی به پدر و مادر و صله رحم است.
- إنَّما زُهدَ النّاسِ في طَلَبِ العِلمِ كَثرَةُ ما يَرَونَ مِن قِلَّةِ مَن عَمِلَ بِما عَلِمَ
همانا آن‌چه که مردم را از تحصیل علم بی رغبت کرده، این است که فراوان مشاهده می‌کنند آن‌ها که به آن‌چه یاد گرفته‌اند عمل می‌نمایند، کم هستند.
- ثَلاثٌ يُوجِبنَ المَحَبَّةَ: حُسنُ الخُلقِ وَ حُسنُ الرِّفقِ وَ التَّواضُعُ
سه خصلت سبب دوستی می‌شوند: حُسن خلق، مهربانی و فروتنی.
- تَمَسَّك بِكُلِّ صَدِيقٍ أفادَتكَهُ الشِّدَّةُ
هر دوستی را که شدت و سختی‌ها او را نصیب تو ساخته است، نگه دار.
- باكِرُوا فَالبَرَكَةُ فِى المُباكَرَةِ وَ شاوِرُوا فَالنُّجحُ فِى المُشاوَرَةِ
بامداد به دنبال کسب و کار باشید که برکت در کار بامداد است و مشورت کنید که نجاح در مشورت است.
- جُودُوا بِما يَفنى تَعتاضُوا عَنهُ بِمايَبقى
از آن‌چه در این دنیا فانی است ببخشید تا در عوض آن‌چه که در آن دنیا باقی است، بگیرد.
- حُسنُ الظَّنِّ راحَةُ القَلبِ وَ سَلامَةُ الدِّينِ
حُسن ظن آسایش دل و سلامت دین است.
- خَيرُ مَن شاوَرتَ ذَوُو النُّهى وَ العِلمِ ، وَ اُولُوا التَّجارِبِ وَ الحَزمِ
بهترین افراد برای مشورت، خردمندان، علما و دارندگان تجربه و افراد دوراندیش هستند.
- خُلُوُّ الصَّدرِ مِنَ الغِلِّ وَ الحَسَدِ مِن سَعادَةِ العَبدِ
تهی بودن دل از کینه و حسد از سعادت آدمی است.
- دارِ النّاسَ تَأمَن غَوائِلَهُم ، وَ تَسلَم مِن مَكائِدِهِم
با مردم مدارا نما تا از شر آن‌ها در امان و از مکرشان در سلامت باشی.
- ذُو الكَرَمِ جَميلُ الشِّيَمِ مُسدٍ لِلنِّعَمِ وَصُولٌ لِلرَّحِمِ
دارای کَرَم، شخصی است که خُلق و خویش زیبا، برای هر نوع نعمتی شایسته و در پیوند با خویشان، پویا باشد.
- ذَوُو العُيُوبِ يُحِبُّونَ إشاعَةَ مَعايِبِ النّاسِ لِيَتَّسِعَ لَهُمُ العُذرُ فِي مَعايِبِهِم
صاحبان و دارندگان عیوب دوست دارند عیب‌های مردم آشکار شود تا مهلت عذرخواهی از عیب‌های آنان فراخ گردد.
- رَحِمَ اللّه ُ امرءً أحيا حَقَّا وَ أماتَ باطِلاً وَ أدحَضَ الجَورَ وَ أقامَ العَدلَ
خدای متعال رحمت نماید شخصی را که حقی را زنده نموده و باطلی را از میان برارد و ستم را برچیده و عدل را به پا کند.
- رَدعُ النَّفسِ عَن زَخارِفِ الدُّنيا ثَمَرَةُ العَقلِ
باز داشتن نفس از زخارف (زر، نقش و نگار) دنیا، میوه خرد است.
- رِضَا المَرءِ عَن نَفسِهِ بُرهانُ سَخافَةِ عَقلِهِ
خود راضی بودن انسان، برهانی بر سَبُک عقلی او می‌باشد.
- رَوِّ قَبلَ العَمَلِ تَنجُ مِنَ الزَّلَلِ
قبل از عمل فکر کن تا از لغزش‌ها رها شوی.
- سَبَبُ الاِئتِلافِ الوَفاءُ
وفاداری موجب الفت است.
- سُوسُوا أنفُسَكُم بِالوَرَعِ وَ داوُوا مَرضاكُم بِالصَّدَقَةِ
جان‌های خویش را با ورع و تقوا نگاه دارید و بیماران خود را با پرداخت صدقه درمان نمایید.
- سُوءُ الخُلقِ نَكَدُ العَيشِ وَ عَذابُ النَّفسِ
بدخویی سبب سختی زندگی و عذاب جان می‌شود.
- شَرُّ النّاسِ مَن لا يُبالِي أن يَراهُ النّاسُ مُسِيئا
بدترین مردم شخصی است که از این‌که مردم او را معصیت کار ببینند پروایی نداشته باشد.
- شاوِر قَبلَ أن تَعزِمَ ، وَ فَكِّر قَبلَ اَن تُقدِمَ
قبل از آن‌که تصمیم به انجام کاری بگیری، مشورت نما و قبل از اقدام اندیشه کن
- شارِكُوا الَّذِي قَد أقبَلَ عَلَيهِ الرِّزقُ فَإنَّهُ أجدَرُ بِالحَظِّ وَ أخلَقُ بِالغِنى
با آن‌کس که رزق به او روی آورده، شریک شوید چرا که او به بهره‌مندی سزاوارتر و به توانگری لایق‌تر می‌باشد.
- صَلاحُ العَمَلِ بِصَلاحِ النِّيَّةِ
صلاح یا درستی کار به درستی نیت است.
- صِيانَةُ المَرأةِ أنعَمُ لِحالِها وَ أدوَمُ لِجَمالِها
صیانت و محفوظ داشتن زن، برای حال او سودمند‌تر و برای زیبایی او پایدارتر می‌باشد.
- صُن دينَكَ بِدُنياكَ تَربَحهُما وَ لا تَصُن دُنياكَ بِدِينِكَ فَتَخسَرَهُما
دین خود را با دنیایت مصون دار تا هر دو را ببری و دین خویش را وسیله حفظ دنیای خود قرار نده که هر دو را می‌بازی.
- طُوبى لِمَنَ قَصَّرَ أمَلَهُ وَاغتَنَمَ مَهَلَهُ
خوشا به حال آن‌که آرزوی خود را کوتاه کرد و فرصت‌ها را غنیمت شمرد.
- عَلَيكَ بِالسَّكينَةِ فَإنَّها أفضَلُ زينَةٍ
بر تو باد بر حفظ وقار چرا که وقار برترین زینت است.
- عَلَى التَّواخِي فِى اللّه ِ تَخلُصُ المَحَبَّةُ
با برادری در راه خدا، محبت خالص گردد.
منبع:
[1] انوار الفقاهه (کتاب البیع)،1425 ق، ص 465