به جرأت میتوان گفت: شهر قم که خاستگاه انقلاب اسلامی است، یکی از مهمترین پایگاههای تشیع در جهان است. این شهر یکی از شهرهای مذهبی است که به عنوان یکی از قدیمیترین سکونتگاهها در فلات ایران با قدمتی بالغ بر 15 قرن شناخته میشود. ساکنان این شهر از قرن نخست هجری قمری و با مهاجرت اشعریون از شهر مکه به این بخش از ایران زمین، با تشیع آشنا شده و به آن مذهب در آمدهاند.
در برخی از منابع روایی و حدیثی، احادیثی در فضیلت این شهر و مردمانش بیان شده است که در ادامه و در راستای بیان سخنان ائمه برای استفاده از آنها به نقل برخی از این احادیث خواهیم پرداخت.
قم در کلام رسول خدا (ص)
- لَمّا اُسْرِىَ بِى اِلَى السَّماءِ الرابِعَةِ نَظَرْتُ اِلى قُبَّةٍ مِنْ لُؤْلُوءٍ لَها أَرْبَعَةُ أَرْكانٍ وَ أَرْبَعَةُ أَبْوابٍ كَاَنَّها مِنِْ اسْتَبْرَقٍ أَخْضَرَ، قُلْتُ: يا جَبْرَئيلُ ما هذِهِ القُبَّةُ الَّتى لَمْ أَرَ فِى السَّماءِ الرابِعَةِ أَحْسَنَ مِنْها؟ فَقالَ حَبيبى مُحَمَّد، هذِهِ صُورَةُ مَدينَةٍ يُقالُ لَها «قُم» يَجْتَمِعُ فيها عِبادُ اللّه ِ الْمُؤْمِنُونَ يَنْتَظِرُونَ مُحَمَّدا وَ شَفاعَتَهُ لِلْقيامَةِ وَالْحِسابِ، يَجْرى عَلَيْهِمُ الْغَمَّ وَاَلْهَمُّ وَالاَْحْزانَ وَ الْمَكارِهَ…[1]
حضرت محمد (ص) فرمودند: زمانیکه من را (در معراج) به آسمان چهارم بردند، نگاه من به قبهای از دُر که چهار درب و چهار پایه بود و همچون پارچه زربافت سبز رنگ بود، افتاد. گفتم: ای جبرئیل این چه چیزی است که بهتر از آن را در آسمان چهارم مشاهده نکردم جبرئیل امین گفت: شکل شهری است که به آن «قم» میگویند، بندههای با ایمان خداوند در آنجا گرد هم میآیند (اجتماع میکنند) و در انتظار محمد و شفاعتش در روز جزا به سر میبرند، غم، هم (اندوه) و سختیها به آنها روی میآورد …
- اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلاَْشْعَريّيِنَ صَغيرِهُمْ وَكَبيرِهُمْ[2]
خداوندا، اشعریها را از کوچکترین آنها تا بزرگترینشان را بیامرز (پیشتر و در زمان رسول خدا (ص) بیشترین مردم قم را اشعریها تشکیل میدادند).
شهر قم در احادیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُم يَدْعُوا النّاسَ اِلَى الحَقِّ، يَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ كَزُبَرِ الحَديدِ، لا تَزِلُّهُمُ الرَّياحُ الْعَواصِفُ، وَ لايَمِلُّونَ مِنَ الْحَرْبِ، وَ لا يَجْبِنُونَ، وَ عَلَى اللّه ِ يَتَوَكَّلُونَ، وَ الْعاقِبةُ لِلْمُتَقينَ[3]
مردی از اهل قم، مردم را به سوی حق دعوت مینماید، گروهی با او همراه میگردند که همچون پارههای آهن میباشند که بادهای تند آنها را تکان نمیدهد (موجب لغزش آنها نمیگردند) و از نبرد خسته نمیشوند و نمیترسند و بر خدای متعال توکل میکنند و عاقبت خیر و خوشی برای اهل تقوا است.
- صَلَواتُ اللّه ِ عَلى أَهْلِ قُم، وَ رَحْمَهُ اللّه ِ عَلى أَهْلِ قُم، سَقَى اللّه ُ بِلادَهُمُ الغَـيْثَ[4]
صلوات خداوند بر مردم قم، رحمت خدای متعال بر آنها باد، خداوند شهرهایشان را از باران سیراب کند.
امام صادق (ع)
- اِنَّ لِلّهِ حَرَما وَ هُوَ مَكَّةُ، وَ لِرَسُولِهِ حَرَما وَ هُوَ الْمَدينَةُ، وَ لاَِميرِ الْمُؤمِنينَ حَرَما وَ هُوَ الكُوفَةُ، وَ لَنا حَرَما وَ هُوَ قُم، وَ سَتُدْفَنُ فيها امْرَأةٌ مِنْ وُلْدى تُسَّمى فاطِمةُ، مَنْ زارَها وَ جَبَتْ لَهُ الجَنَّةُ (قَالَ عليه السلام ذلِكَ وَ لَمْ تُحْمَلْ بِمُوسى أُمَّهُ)[5]
همانا برای خدای متعال حرمی است و آن مکه است، و برای پیامبر او حرمی است و آن مدینه میباشد و برای امیر مومنان حرمی میباشد و آن کوفه است و برایمان حرمی است و آن قم است؛ و در آن خانمی از اولاد من به نام فاطمه دفن میگردد؛ هر آنکس که او را زیارت نماید بهشت بر او واجب میشود (حضرت این سخن را زمانی گفتند که مادر امام موسی کاظم (ع) به ایشان باردار نشده بودند).
- اِذا فُقِدَ الاَْمْنُ مِنَ الْعِبادِ وَ رَكِبَ النُّّاسُ عَلَى الْخُيُولِ وَ أَعْتَزَلُوا النِساءَ وَ الطّيبَ فَالْهَرْبُ الْهَرْبُ عَنْ جَوارِهِمْ. فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِداكَ، اِلى أَيْنَ؟ قالَ: اِلَى الْكُوفَةِ وَ نَواحيها، أَوْ اِلى قُم وَ حَواليها فَاِنَّ الْبَلاءَ مَدْفُوعٌ عَنْهُما[6]
هنگامی که امنیت از میان مردم برود و مردم بر اسبها سوار شوند (تاخت و تاز نمایند) و از زنان و بوی خوش کناره گیرند، پس میبایست از نزدشان گریخت. راوی عرض کرد: فدایتان گردم، باید به کجا گریخت؟ امام فرمودند: به سمت کوفه و اطراف آن یا به سوی قم و حوالی آن چرا که بلا و گرفتاری از آن دو دفع شده است.
- اِذا عَمَّتِ الْبَلايا فَالاَْمْنُ فی كُوفَةَ وَ نَواحيها مِنَ السَّوادِ وَ قُم مِنَ الْجَبَلِ، وَ نِعْمَ المَوْضِعُ «قُم» لِلْخائفِ الطّائِفِ[7]
آن هنگام که بلا و گرفتاری همگانی گردید، امنیت در کوفه و اطراف آن از سواد (منطقهای است بین دجله و فرات) و در قم خواهد بود، و قم برای آدم خائف و در حال حرکت مکان خوبی میباشد.
امام موسی کاظم (ع)
- اِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمانِيَةَ أَبْوابٍ وَ واحِدٍ مِنْها لاَِهْلِ قُم، وَ هُمْ خِيارُ شيعَتِـنا مِنْ بَيْنِ سائِرِ البِلادِ، خَمَّرَاللّه ُ تَعالى وَلايَتَنا فىطينَتِهِمْ[8]
همانا برای بهشت هشت در وحود دارد که یکی از آنها برای اهالی قم است و آنان بهترین و برگزیدهترین شیعیانمان در ین شیعیان دیگر شهرها میباشند و خدای متعال ولایت ما را در سرشت آنان قرار داد.
امام رضا (ع)
- عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا عليه السلام، قالَ:يا سَعْدُ عِنْدَكُمْ لَنا قَبْرٌ، قُلْتُ: جُعْلِتُ فِداكَ قَبْرُ فاطِمَةَ بِنْتِ مُوسى عليه السلام؟ قالَ: نَعَمْ، مَنْ زارَها عارِفا بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ، فَاِذا أَتَيْتَ الْقَبْرَ فَقُمْ عِنْدَ رَأسِها مُستَقْبِلَ الْقِبْلَةِ، وَكَبِّرْ أَرْبَعا وَثَلاثينَ تَكْبيرَةً، وَسَبِّحْ ثَلاثا وَثَلاْثَينَ تَسْبيحَةً، وَ احْمَدِاللّه َ ثَلاثا وَثَلاثينَ تَحْميدَةً ثُمَّ قُلْ[9]
سعد از امام رضا (ع) نقل میکند که ایشان فرمودند: ای سعد، ما در نزد شما قبری داریم (در شهر قم). عرض کردم: فدایتان گردم مقصود شما قبر فاطمه معصومه دختر امام هفتم سلام الله علیها است؟ حضرت فرمود: بله، آنکه با شناخت حقش او را زیارت نماید، بهشت از آن اوست، سپس فرمود: هنگامیکه برای زیارت آمدی در بالای سر ایشان رو به قبله بایست، 34 مرتبه الله اکبر، 33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمدلله بگو …
- عَنْ أَبِى الصَّلْتِ الْهِرَوى قالَ: كُنْتُ عِنْدَ الرِّضا عليه السلام فَدَخَلَ عَلَيْهِ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ قُم فَسَّلِّمُوا عَلَيْهِ فَرَدَّ عَلَيْهِمْ وَقَرَّبَهُمُ ثُمَّ قالَ لَهـُمْ: مَـرْحَبَا بِكُمْ وَ أَهـْلاً! فَاَنْتُمْ شيعَتُنا حَقـّاَ[10]
ابا صلت نقل میکند: در نزد امام رضا (ع) بودم، عدهای از اهل قم بر ایشان وارد شدند؛ به حضرت سلام نمودند، امام پاسخ داد و آنها را به پیش خود خواند. سپس فرمود: مرحبا به شما، خوش آمدید؛ شما شیعیان حق و راستین ما میباشید.
امام جواد (ع)
- مَنْ زارَ عَمَّتى بِقُم فَلَهُ الجَنَّةُ[11]
هر که عمه من را در قم زیارت کند، بهشت برای اوست.
امام حسن عسکری (ع)
- كَتَبَ أَبُو مُحَمَّدٍ عليه السلام اِلى أَهْلِ قُم وَ آبَةَ: اِنَّ اللّه َ تَعالى بِجُودِهِ وَ رَأْفِتِهِ قَدْ مَنَّ عَلى عَبادِهِ بِنَبِيِّهِ مُحَمَّدٍ صلي الله عليه و آله بَشيرا وَ نَذيرا وَ وَفَّقَكُمْ لِقَبُولِ دينِهِ وَ أَكْرَمَكُمْ بِهِدايَتِهِ وَ غَرَسَ فى قُلُوبِ أَسْلافِكُمْ الماضينَ رَحْمَةُ اللّه ِ عَلَيْهِمْ.[12]
امام حسن عسکری علیه السلام (ابو محمد) برای اهالی قم و آبه نامه نوشته و فرمودند: خداوند متعال از روی بخشش و رأفتش بر بندههای خویش منت گذاشت و رسولی همچون محمد که درود خداوند متعال بر او باد را به عنوان بشارت دهنده و بیم دهنده ارسال کرد و شما (مردم شهر قم) را برای قبول نمودن دین او موفق نمود و با راهنماییهای خود به شما کرامت بخشید و در قلوب گذشتگانتان (رحمت خدا بر آنان باد) هدایت را کاشت.
امام مهدی (عج)
- عَنْ حَسَنِ بْنِ مُثْلَةِ عَنِ الْمَهْدِىِّ عليه السلام اِنَّهُ قالَ:مَـنْ صَــلاّها فَكَاَنّما صَلاّها (هُما) فِى الْبَيْتِ العَتيقِ[13]
حسن بن مثله از امام مهدی ارواحنا له الفداء روایت میکند که ایشان (پس از امر نمودن به ساخت مسجد جمکران در قم) فرمودند: هر که در آن نماز گزارد گویی در بیت عتیق نماز خوانده است.
منابع:
[1] بحارالانوار: 60/207
[2] بحارالانوار: 60/220
[3] بحارالانوار: 60/216
[4] بحارالانوار: 60/228
[5] بحارالانوار: 60/216
[6] بحارالانوار: 60/214
[8] بحارالانوار: 60/216
[9] بحارالانوار: 102/266
[10] بحارالانوار: 60/231
[11] سفینه البجار376/2
[12] سفينة البحار: 2/448
[13] مستدرك الوسائل، نشر مؤسسه آل البيت قم: 3/447