حدیث کلام روایت شده از رسول خدا (ص) و امامان علیهم السلام است. این کلام نقش محوری انکار ناپذیری را در فهمیدن دین و شریعت اسلام در کنار قرآن مجید به عنوان کتاب هدایت ایفا می‌کند. به همین جهت از اهمیت بالایی برخوردار است و این اهمیت موجب شده تا علوم گوناگونی نظیر روایة الحدیث و درایه الحدیث برای ارزیابی محتوا و سند به وجود آیند و گروهی به اعتبار سنجی این سخنان بپردازند. در بین کتب روایی بسیاری که در میان مسلمانان وجود دارد ده کتاب نقش مهم و محوری دارند که چهار کتاب از کتب روایی تشیع و شش کتاب از کتب روایی اهل تسنن است. اصول کافی از مرحوم کلینی، کتاب‌های تهذیب الاحکام و الاستبصار فیما اختلف من الاخبار از طوسی و من لا یحضره الفقیه از شیخ صدوق چهار کتاب مهم روایی تشیع هستند که در بردارنده احادیث و روایات فراوانی در موضوعات مختلف می‌باشند. در این مطلب قصد داریم با استناد به الکافی مرحوم کلینی، چند حدیث از ائمه اطهار علیهم السلام را که حاوی نکات و آموزه‌های مهمی در مسائل گوناگون می‌باشند را به نگارش در آوریم.
احادیثی از اصول کافی، از منابع مهم حدیثی تشیع
رسول خدا (ص)
- أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْحُسَیْنِ الْفَارِسِیِّ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ زَیْدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ[1]
از رسول خدا (ص) روایت شده که فرمودند: دانشجویی (طلب علم) بر هر شخص مسلمانی واجب است؛ همانا خداوند دانش جویان را دوست دارد.
- عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص كُنْ بَارّاً وَ اقْتَصِرْ عَلَى الْجَنَّةِ وَ إِنْ كُنْتَ عَاقّاً فَظّاً فَاقْتَصِرْ عَلَى النَّارِ[2]
از رسول خدا (ص) روایت کرده‌اند که فرمود: (با والدین) رفتاری نیک داشته باش و در بهشت قرار گیر و اگر که عاق و جفا کار هستی با آتش دوزخ سازگاری نما.
امام علی (ع)
- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ یَعْقُوبَ بْنِ زَیْدٍ عَنْ زِیَادٍ الْقَنْدِیِّ عَنْ أَبِی وَكِیعٍ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ السَّبِیعِیِّ عَنِ الْحَارِثِ الْأَعْوَرِ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص إِنَّ الدِّینَارَ وَ الدِّرْهَمَ أَهْلَكَا مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ وَ هُمَا مُهْلِكَاكُمْ[3]
از امیرمنان روایت شده که فرمودند: رسول خدا فرمود: همانا دینار و درهم هر آن‌که پیش از شما بود را به هلاکت رساند و آن دو نابود کننده شما هستند.
امام سجاد (ع)
- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِی مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ السَّرَّاجِ رَفَعَهُ إِلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ ع قَالَ الصَّبْرُ مِنَ الْإِیمَانِ بِمَنْزِلَةِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ وَ لَا إِیمَانَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَهُ[4]
از امام سجاد (ع) روایت شده که فرمودند: نسبت صبر به ایمان همچون نسبت سر به بدن می‌باشد و هر آن‌کس که صبر ندارد، ایمان ندارد.
امام محمد باقر (ع)
- بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ عَنِ السِّنْدِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ مَا أَخْلَصَ الْعَبْدُ الْإِیمَانَ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً أَوْ قَالَ مَا أَجْمَلَ عَبْدٌ ذِكْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْبَعِینَ یَوْماً إِلَّا زَهَّدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِى الدُّنْیَا وَ بَصَّرَهُ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا فَأَثْبَتَ الْحِكْمَةَ فِى قَلْبِهِ وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ ثُمَّ تَلَا إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَیَنالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ ذِلَّةٌ فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ كَذلِكَ نَجْزِى الْمُفْتَرِینَ فَلَا تَرَى صَاحِبَ بِدْعَةٍ إِلَّا ذَلِیلًا وَ مُفْتَرِیاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَلَى رَسُولِهِ ص وَ عَلَى أَهْلِ بَیْتِهِ ص إِلَّا ذَلِیلًا[5]
از امام محمد باقر (ع) روایت شده که فرمودند: هیچ بنده‌ای 40 روز ایمان خویش را به خدای عز و جل خالص نمی‌کند یا فرمود: هیچ بنده‌ای ذکر خدای متعال را 40 روز نیکو انجام ندهد مگر آن‌که خداوند عز و جل او را نسبت به دنیا زاهد کند و درد و دوای دنیا را به او نشان دهد؛ پس حکمت را در دلش ثابت نماید و زبان او را به آن ناطق کند. سپس حضرت تلاوت کرد: آنان‌که گوساله پرستیدند، بزودی خشم پروردگارشان با خواری و ذلت در زندگی دنیوی به آنها برسد، آنان را که افترا می‌بندند را این چنین جزاء می‌دهیم (آیه 152 سوره اعراف). بدین سبب هیچ بدعت گزاری را نمی‌بینی جز این‌که خوار است و هیچ افترا زننده به خداوند، رسول و اهل بیت او که درود خداوند بر آنها باد را مشاهده نمی‌کنی جز این‌که خوار است.
امام صادق (ع)
- مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِی الْعَبَّاسِ الْبَقْبَاقِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع تَرْكُ الْخَطِیئَةِ أَیْسَرُ مِنْ طَلَبِ التَّوْبَةِ وَ كَمْ مِنْ شَهْوَةِ سَاعَةٍ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِیلًا وَ الْمَوْتُ فَضَحَ الدُّنْیَا فَلَمْ یَتْرُكْ لِذِی لُبٍّ فَرَحاً[6]
ابی العباس البقباق می‌گوید: امام صادق (ع) فرمودند که امام علی فرموده بود: ترک کردن گناه و خطا از درخواست توبه آسان‌تر است و چه بسا شهوترانی یک ساعت که اندوه طولانی را به دنبال دارد. و مرگ دنیا را رسوا نموده و برای هیچ خردمندی شادی نگذاشته است
مرحوم مجلسی در تفسیر این حدیث بیان نموده که مقصود از آسان‌تر بودن ترک گناه از توبه بدان سبب است که شرایط پذیرفته شدن توبه فراوان هستند. همچنین درباره رسوا کردن دنیا به وسیله مرگ نیز گفته است که اشاره به این موضوع دارد که مرگ پرده از بدی‌ها، فریب‌ها و بی وفایی‌های دنیا بر می‌دارد.
- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ أَ رَأَیْتَ مَا أَصَابَ عَلِیّاً وَ أَهْلَ بَیْتِهِ ع مِنْ بَعْدِهِ هُوَ بِمَا كَسَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَ هُمْ أَهْلُ بَیْتِ طَهَارَةٍ مَعْصُومُونَ فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ وَ یَسْتَغْفِرُهُ فِی كُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَةٍ مِائَةَ مَرَّةٍ مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ إِنَّ اللَّهَ یَخُصُّ أَوْلِیَاءَهُ بِالْمَصَائِبِ لِیَأْجُرَهُمْ عَلَیْهَا مِنْ غَیْرِ ذَنْبٍ[7]
گروهی از راویان حدیث از علی بن رئاب نقل می‌کنند که او می‌گوید: از امام صادق (ع) سوال کردم از تفسیر کلام خداوند «آن‌چه به شما از مصائب می‌رسد برای آن چیزی است که خودتان انجام داده‌اید» بفرمایید که آن‌چه به علی و اهل بیت (معصوم) علیهم السلام رسیده است به جهت کاری بوده که آنان انجام داده بودند با آن‌که آنها اهل بیت طهارت و همچنین معصوم بودند؟ حضرت پاسخ داد: همانا پیامبر خدا (ص) در هر روز و شب به درگاه الهی بدون گناه صد بار توبه می‌کرد. همانا حق تعالی دوستان خود را به مصائب و پیش آمدها گرفتار می‌سازد تا به واسطه آنها بدون گناه، به آنان اجر دهد.
- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ النَّهِیكِیِّ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ الْقَنْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَا صَغِیرَةَ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ لَا كَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَارِ[8]
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند: با اصرار بر گناه صغیره نباشد و با توبه و استغفار نمودن کبیره نیست.
مقصود از این حدیث این است: شخصی که بر معصیت و گناه صغیره‌ای اصرار نماید گناهش کبیره به شمار می‌رود و آثار و عذاب گناه بزرگ بر او مترتب می‌شود و توبه نمودن گناهان کوچک و بزرگ را محو می‌کند.
امام رضا (ع)
- مُحَمَّدُ بْنُ[9] یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ قَالَ سَمِعْتُ الرِّضَا ع یَقُولُ صَدِیقُ كُلِّ امْرِئٍ عَقْلُهُ وَ عَدُوُّهُ جَهْلُهُ
محمد بن یحیی از احمد بن محمد بن عیسی از ابن فضال از حسن بن جهم روایت کرده که نقل می‌کند: از رضا (ع) شنیدم که می‌فرمود: دوست هر شخصی عقل او می‌باشد و دشمنش جهل اوست.
منابع:
[1] اصول کافی، ج1، ص35
[2] همان، ج4، ص49
[3] همان، ج4، ص 4
[4] همان، ج3، ص 142
[5] همان، ج3، ص27
[6] اصول کافی، ج4، ص188
[7] همان، ج4، ص 186
[8] همان، ج3، ص 395
[9] اصول کافی، ج1، ص 11