سوره بروج سوره‌ای مکی با 22 آیه کوتاه است. در این سوره که نام آن برگرفته از آیه اول و در معناری ستارگان است خدای متعال به سرگذشت اصحاب اخدود و همچنین فرجام اهل ایمان در روز جزا اشاره کرده است. همچنین آن گروه از انسان‌ها که قرآن را تکذیب می‌کنند را به عذاب الهی هشدار می‌دهد و قرآن کریم را در لوح محفوظ می‌داند … در مطلب «تفسیر سوره بروج-بخش اول» تفسیری از دو آیه ابتدایی که دو سوگند از سوگندهای این سوره هستند بیان شد. حال به تفسیر ادامه سوره خواهیم پرداخت.
آیه سوم سوره بروج
وَ شَاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ ﴿٣﴾
تفسیر آیه
در ادامه دو سوگند اول و دوم که به ستاره‌های آسمان و روز قیامت بود، حق تعالی در دو سوگند بعدی می‌فرماید: و سوگند به شاهد و مشهود.
در این باره که مقصود از «شاهد» و «مشهود» چیست، بالغ بر سی تفسیر آمده است که در ادامه به مهم‌ترین‌ها آن‌ها اشاره خواهد شد.
- در یکی از تفاسیر واژه شاهد به شخص پیامبر (ص) تفسیر شده است و این تفسیر بدان جهت است که در آیه 45 سوره احزاب آمده است: ای پیامبر! ما تو را شاهد، بشارت دهنده و انزار کننده فرستادیم. مشهود نیز روز جزا است همانگونه که در آیه 103 سوره هود خدای متعال بیان نموده: آن روز (روز قیامت) روزی است که تمامی مردم در آن جمع می‌گردند و روزی است که کاملا مشهود (آشکار).
- تفسیری دیگر شاهد را گواهان عمل آدمی معرفی کرده است همانطور که در آیه بیست و چهارم سوره نور آمده است: روزی که زبان‌ها، دست‌ها و پاهایشان به آن‌چه که انجام می‌دهند گواهی و شهادت می‌دهند. مشهود در این تفسیر آدمیان و اعمال آن‌ها می‌باشد.
- شاهد روز جمعه است. این بیان یکی دیگر از تفاسیر گفته شده برای واژه شاهد آیه سوم سوره بروج است که اشاره به اجتماع مردم مسلمان برای برپا داشتن نماز آن روز دارد و مشهود روز عرفه می‌باشد که زائران خانه خدا شاهد و گواهی بری آن هستند. این تفسیر در روایتی از پیامبر خدا (ص) و امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نقل گردیده است.
- در جایی دیگر شاهد عید قربان و مشهود روز عرفه می‌باشد که یک روز ما قبل عید است.
- در تفسیر دیگر شاهد به روزها و شب‌ها نسبت داده شده است و واژه مشهود به انسان که به کردار و رفتارش گواهی داده می‌شود. همانطور که در دعای صبح و شب امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه آمده است: وَ هَذَا يَوْمٌ حَادِثٌ جَدِيدٌ، وَ هُوَ عَلَيْنَا شَاهِدٌ عَتِيدٌ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَمٍّ. و این روز نو و تازه‌ای است که گواه بر اعمال ما است؛ همانا اگر که عمل نیکی انجام دهیم با حمد و سپاس ما را وداع گوید و اگر که بدی کنیم با نکوهش از ما جدا می‌گردد.
- مقصود از شاهد فرشتگان الهی و مشهود قرآن کریم است.
- همچنین آمده که واژه شاهد دلالت بر حجر الاسود دارد و کلمه مشهود حاجی‌ها هستند که در کنار آن آمده و دست بر آن می‌گذارند.
- علاوه بر این‌ها، شاهد خلق گفته شده و مشهود حق می‌باشد.
- برخی نیز تفسیر شاهد را امت اسلامی گفته‌اند و مشهود را دیگر امت‌ها همانطور که در یه 143 سوره مبارکه بقره خدای متعال فرموده است: که بر دیگر امم شاهد و گواه باشید.
- در جایی دیگر کلمه شاهد پیامبر اکرم (ص) گفته شده و مشهود دیگر انبیاء الهی. در واقع این تفسیر نیز بر اساس آیه 41 سوره نساء که خداوند می‌فرماید: در آن روز ما تو را به عنوان شاهد بر آنان (دیگر رسل) می‌آوریم، بیان گردیده است.
- همچنین آمده است که شاهد حضرت محمد (ص) و مشهود حضرت علی علیه السلام است.
البته به جهت تناسب آیه سوم با دو آیه قبلی می‌توان گفت که مقصود شهود روز قیامت هستند که پیامبر اکرم (ص) و دیگر انبیاء الهی نسبت به امم خود، فرشتگان، شب و روز و اعضای آدمی و نظیر این‌ها می‌باشند و مشهود آدمیان و یا اعمال آن‌ها خواهد بود.
و بدین گونه تعداد بسیاری از تفاسیری که گفته شدند در هم ادغام گردیده و در مفهومی وسیع خلاصه می‌شوند.
اما در این میان تفاسیری همچون روز جمعه، روز عرفه و عید قربان از این مفهوم وسیع جدا می‌باشند هر چند که آن‌ها نیز از شاهدان روز جزاء به شمار می‌روند.
طبق آن‌چه که گفته شد آشکار می‌گردد که در بین تفاسیری که بیان شدند تضادی مشاهده نمی‌شود و احتمال این است که تمامی آن‌ها در مفهوم جامع دو واژه شاهد و مشهود جمع باشند و این یکی از نشانه‌های عظمت قرآن کریم است که مفاهیمی به این وسعت دارد که تفاسیر بسیاری را در خود جای می‌دهند زیرا واژه شاهد هر نوع گواه را شامل است و مشهود به هر آن‌چه که به آن گواهی دهند اطلاق می‌گردد. هر دو این کلمات به شکل نکره بیان شده‌اند که نشانه‌ای از عظمت این دو واژه است که تمامی تفسیرهایی که بیان شده‌اند را به خوبی انعکاس داده است.
نکته‌ای که می‌بایست به آن توجه داشت این است که پیوندی ظریف میان این قسم‌ها و موضوعی که برای آن سوگندها یاد شده‌اند وجود دارد. آسمان‌ها و ستاره‌های فروزانش و برج‌های موزون آن همگی دلالت بر نظم و حساب دارند. روز موعود که روز حسابرسی است و حساب و کتاب در آن صورت می‌گیرد. دو واژه شاهد و مشهود نیز وسیله‌ای خواهند بود برای رسیدگی دقیق به حساب.
و این چهار سوگند برای آن است که به شکنجه‌گران ستمگر هشدار داده شود که اعمالشان در مقابل اهل ایمان تماما ثبت شده و ضبط می‌گردد و برای روز جزاء نگهداری می‌شوند و شاهدانی که اطراف شما قرار دارند همچون فرشتگان الهی، اعضای بدن، شب‌ها و روزهایی که می‌گذرند و در روز قیامت شهادت بر اعمال‌تان می‌دهند.
تلاوت سوره بروج-خلیل حصری
منبع:
برگرفته از تفسیر نمونه می باشد