نامش علی است. به او سجاد هم می‌گوید یعنی بسیار سجده کننده. زین العابدین هم لقب اوست. او پسر سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) است. او چهارمین امام و پیشوای بر حق پس از رسول الله (ص) است. زندگیش پُر فراز و نشیب بود و واقعه کربلا دردناک‌ترین قسمت آن. آن‌جا که یاران به یاری امام و پدرش رفتند و او به سبب بیماری نتوانست … و البته که حکمتی است از سوی خدای متعال. امام سجاد علیه السلام پس از شهادت امام حسین (ع) امامتش آغاز شد و به مدت سی و چهار سال ادامه یافت. او از نظر علمی مقام والایی داشت. علمش لدنی بود و در طول دوره امامت توانست شاگردان بسیاری خوبی تربیت کند. از امام زین العابدین ادعیه و احادیث گهربار فراوانی بر جای مانده است که هر یک از آن‌ها در بردارنده نکات و محتوای آموزنده در حوزه‌های مختلف است که در ادامه قصد داریم به برخی از این احادیث در راستای بهره‌گیری از سخن و کلام ائمه علیهم السلام برای عاقبت به خیری و تقرب به حق تعالی که مهم‌ترین هدف خلقت است بپردازیم.
کلام برگزیده امام سجاد علیه السلام
- ألا و إنَّ أبغَضَ النّاسِ إلَى اللّه ِ مَن يَقتَدي بِسُنَّةِ إمامٍ و لا يَقتَدِي بِأعمالِهِ[1]
آگاه باشید که مبغوض‌ترین مردم در نزد خدای متعال شخصی است سیره‌ی امامی را انتخاب کند و به آن اقتدا نماید اما از کارهای او تبعیت نکند.
- كَفُّ الأذى ، مِنْ كَمالِ العَقلِ وفيهِ راحَةٌ لِلبَدَنِ عاجِلاً و آجِلاً[2].
خودداری کردن از آزار رساندن، نشانه نهایت خرد است و در آن آسایش دنیا و آخرت است.
- عَجَباً کُلّ الْعَجَبِ لِمَنْ عَمِلَ لِدارِ الْفَناءِ وَتَرَکَ دارَ الْبقاء[3]
جای تعجب است از کسانی که برای دنیایی که فانی است کار می‌کنند و دنیای آخرت را که ابدیت است را رها کرده‌اند.
- أرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فیهِ کَمُلَ إسْلامُهُ، وَمَحَصَتْ ذُنُوبُهُ، وَلَقِیَ رَبَّهُ وَهُوَ عَنْهُ راضٍ: وِقاءُ لِلّهِ بِما یَجْعَلُ عَلى نَفْسِهِ لِلنّاس، وَصِدْقُ لِسانِه مَعَ النّاسِ، وَالاْ سْتحْیاء مِنْ کُلِّ قَبِیحٍ عِنْدَ اللّهِ وَعِنْدَ النّاسِ، وَحُسْنِ خُلْقِهِ مَعَ أهْلِهِ[4]
هر که چهار خصلت را داشته باشد ایمان او کامل و گناهانش بخشیده خواهد شد و خدا را در حالی که از او راضی و خشنود خواهد بود، ملاقات خواهد کرد:
- تقوای الهی داشته باشد به گونه‌ای که بدون هیچ گونه چشم داشت، خدمت مردم را کند.
- راستگویی نسبت به مردم
- حیاء نسبت به هر قبیح و زشتی شرعی (آن‌چه که در نزد خدا قبیح است)و عرفی.
- حُسن خلق نسبت به خانواده
- إنَّها [الصَّدَقَةَ] تَقَعُ فِي يَدِاللّه ِ قَبلَ أن تَقَعَ فِي يَدِ السّائِلِ[5].
همانا (صدقه) نخست در دست خدا قرار می‌گیرد و پس از آن در دست شخص سائل قرار داده می‌شود.
- إذا صَلَّيتَ فَصَلِّ صَلاةَ مُوَدِّعٍ[6].
هر گاه که نماز خواندی، به گونه‌ای آن را ادا نما که گویی آخرین نماز را (نماز آخر) را به جای می‌آوری.
- المُؤمِنُ يَصمُتُ لِيَسلَمَ و يَنطِقُ لِيَغنَمَ[7]
شخص با ایمان سکوت می‌کند تا سالم بماند و سخن می‌گوید تا سود ببرد.
- خَفِ اللّه َ لِقُدرَتِهِ عَلَيكَ واستَحىِ مِنهُ لِقُربِهِ مِنكَ[8]
از قدرت خدای متعال بر خود خوف داشته باش و از نزدیکی او به خویش شرمگین باش!
- مَنْ أطْعَمَ مُؤْمِنا مِنْ جُوعٍ أطْعَمَهُ اللّهُ مِنْ ثِمارِ الْجَنَّةِ، وَمَنْ سَقى مُؤْمِنا مِنْ ظَمَاءٍ سَقاهُ اللّهُ مِنَ الرَّحیقِ الْمَخْتُومِ، وَمَنْ کَسا مُؤْمِنا کَساهُ اللّهُ مِنَ الثّیابِ الْخُضْر[9]
هر که شخص مومن گرسنه‌ای را اطعام نماید خداوند متعال او را از میوه‌های بهشت اطعام خواهد کرد و هر کس تشنه‌ای را آب دهد، حق تعالی از چشمه‌ی گوارای بهشتی او را سیراب خواهد کرد و هر آن‌که برهنه‌ای را لباس پوشاند، خداوند متعال او را از لباس سبز بهشتی (بهترین نوع و رنگ)، خواهد پوشاند.
- قَدِّمُوا أمرَ اللّه ِ و طاعَتَهُ و طاعَةَ مَن أوجَبَ اللّه ُ طاعَتَهُ بَينَ يَدَيِ الاُمورِ[10]
امر و فرمان خداوند و طاعت از او و پیروی از کسی که طاعت از او را واجب نموده است را مقدم بر هر چیزی بدارید.
- الّلهُم إِن یَکُنِ النَدمُ تَوبَةٌ إِلَیکَ فَأَنا أَندَمُ النَّادِمِین، و إِن یَکُنِ التَّرکُ لِمَعصِیَتِکَ إِنابَةٌ فَأَنا أَوَّلُ المُنیبین، و إِن یَکُنِ الِاستِغفَارُ حطَّةٌ لِلذُّنُوبِ فَإِنِّی لَکَ مِنَ المُستَغفِرِین[11]
خداوندا اگر که ندامت و پشیمانی توبه به درگاه توست، پس من پشیمان‌ترین پشیمان‌ها هستم؛ و اگر که ترک معصیت و گناه بازگشت به سمت تو است، پس من اولین بازگشت کنندگان به سویت هستم و اگر که استغفار موجب ریزش گناهان است پس من به درگاهت از استغفار کنندگانم.
- اِيّـاكُمْ وَصَحْـبَةَ الْعاصـينَ وَمَعُونَهَ الظالِمينَ وَمجاوِرَة الْفاسقينَ اِحْذَروُا فِتْنَتَهُمْ وَتَباعِدُوا مِنْ ساحَتِهِمْ[12].
هشدار از مصاحبت با گناهکاران و یاری افراد ظالم و همسایگی بدکاران؛ از فتنه‌ی آن‌ها برحذر باشید و از سمت و ناحیه آنان به دور باشید.
- المُؤمِنُ مِن دُعائِهِ عَلى ثَلاثٍ : إمّا أن يُدَّخَرَ لَهُ و إمّا أن يُعَجَّلَ لَهُ و إمّا أن يُدفَعَ عَنهُ بَلاءٌ يُريدُ أن يُصيبَهُ[13].
شخص مومن از دعای خویش یکی از سه نتیجه را کسب می‌کند: یا برای او ذخیره می‌گردد، یا در دنیا برآورده خواهد شد و یا بلایی که می‌خواست به او برسد از او دور می‌گردد (برطرف می‌شود).
- إنّي لاَُحِبُّ أن أدومَ عَلَى العَمَلِ و إن قَلَّ[14]
من دوست دارم که در کار مداومت داشته باشم اگر چه کم باشد.
منابع:
[1] کافی، ج8، ص234
[2] تحف العقول، ص283
[3] بحارالانوار، ج73، ص94، ص26
[4] مشکاة الا نوار، ص 172، /بحارالا نوار، ج 66، ص
[5] عده الداعی، ص59
[6] بحارالانوار، ج78، ص160
[7] الکافی، ج2، ص231
[8] بحارالانوار، ج78، ص160
[9] مستدرک الوسائل، ج 7، ص 252، ح 8
[10] تحف العقول، ص254
[11] صحیفه سجادیه
[12] الروضه من الکافی، ص16
[13] تحف العقول، ص280
[14] وسائل الشیعه، ج4، ص92