نیت انگیزه انسان برای انجام اعمال مختلف از جمله عبادات است. در روایت‌های وارد شده ارزش و بهای هر عملی طبق نیت صاحب عمل سنجیده می‌شود. به این معنا که ممکن است شخصی کار نیکی انجام دهد یا عبادت خاصی را به جای آورد؛ در صورتی‌که نیت فرد خود نمایی، تظاهر و ریا است، قطعا آن کار مورد قبول خداوند واقع نمی‌گردد، بها و اجری نیز نخواهد داشت. در مقابل فردی با تمامی وجود علاقمند به انجام عبادت خاص یا کار نیکی است اما به دلایلی قادر نخواهد بود تا آن عمل یا عبادت را به سر انجام برساند؛ این شخص به جهت نیت خالصی که داشته مورد لطف و رحمت خدا قرار می‌گیرد و اجری برایش نوشته می‌شود. طبق روایات شالوده کارها، نیت است و اعمال ثمره همان نیت‌ها می‌باشند. مسلمانان سفارش به داشتن نیت پاک شده‌اند و نیت بد نیز از عوامل ابتلا به گرفتاری و بی برکت بودن زندگی معرفی شده است. در این نوشتار و در جهت بهره‌مندی از کلام معصومین علیهم السلام در این باره به نگارش احادیث مرتبط موجود می‌پردازیم.
نیت در کلام پیامبر اکرم (ص)
- اِنّ الله لایَنظُرُ الی صُوَرِكُم وَ اعمالِكُم وَ اِنّما یَنظُرُ اِلی قُلوبِكُم و نِیّاتِكم[1]
همانا خداوند متعال به صورت‌هایتان و اعمالتان نگاه نمی کند بلکه به دلهایتان و نیت هایی که داشتید نگاه و توجه خواهد کرد.
- مَن اَحبَّ قَوماً حُشِر مَعَهُم.[2]
هر آن‌کس که قومی (گروهی، دسته‌ای، فرقه‌ای) را دوست داشته باشند با آنها محشور می‌گردد.
- إنّ بِالنِّیاتِ خُلِّدَ اَهلُ الجَنّةِ فی الجَنّةِ و اَهلُ النّارِ فی النّارِ.[3]
همانا به نیت‌ها است که اهل بهشت در بهشت و اهل آتش (جهنمیان) در آتش جاودان شدند (بهشتیان حُسن نیت و جهنمیان سوء نیت داشته‌اند).
حدیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- حُسنُ النِّیّةِ جَمالُ السّرائِرِ.[4]
حُسن نیت زیبایی باطن (سیرت) آدمی است.
- اَلرّاضی بفِعْلِ قَوْمٍ كَالدّاخِلِ فیهِ مَعَهُم.[5]
آن‌که به عمل و کردار قوم یا دسته‌ای راضی باشد هچون فردی است که آن عمل را انجام داده است.
- لایَكمُلُ صالِحُ العَملِ اِلاّ بِصالِحِ النِّیّةِ.[6]
عمل صالح کامل نمی‌گردد مگر با نیت صالح (یک عمل زمانی به کمال و نهایت خویش می‌رسد که کردار و نیت هر دو خوب باشند).
- عَلی كُلِّ داخِل فی باطِلٍ اِثمانِ: اِثمُ العمل بِه و اثِمُ الرِّضابِه.[7]
برای هر فردی‌که عمل باطل و خطایی را مرتکب شده است دو گناه است: گناهی که انجام آن عمل است و گناهی دیگر که خشنود بودن از انجام آن عمل است.
- عَوِّد نفسَكَ حُسنَ النّیةِ و جَمیلَ المَقصَدِ تُدرِكْ فی مَباغیكَ النَّجاحَ.[8]
خویشتن را به حُسن نیت و اهداف و مقاصد نیکو عادت ده چرا که با موفقیت به خواسته‌های خویش می‌رسی.
امام حسن (ع)
- أَسلَمُ القُلوُبِ ما طَهُرَ مِنَ الشُّبُهاتِ.[9]
سالم‌ترین قلوب، قلبی است که از آلودگی شبهات پاک باشد.
امام حسین (ع)
- اِعمَل عَمَلَ رَجُلٍ یَعلَمُ اَنّهُ مَأخوذٌ بِالاِجرام مَجزِیٌّ بِالإحسانِ.[10]
کار و عملی که انجام می‌دهی عمل شخصی باشد که بدین امر آگاه است که در برابر انجام آن یا کیفر شده یا به او پاداشی عطا می‌گردد (در عمل خویش بینش و قصد و نیت نیک داشته باش).
امام صادق (ع)
- صاحبُ النِّیّةِ الصّادِقَةِ صاحبُ القَلبِ السَّلیمِ.[11]
آن‌کس که نیت خالص و صادقانه داشته باشد، صاحب قلبی سلیم است.
- اَلعبادةُ حُسنُ النِّیةِ بِالطَّاعِة مِنَ الوَجهِ الّذی اُمِرَ بِهِ.[12]
عبادت یعنی اطاعت از خداوند متعال با حُسن نیت از همان مسیری (و بدان صورتی) که او امر فرموده است.
- لاَیَقبَلُ اللهُ مِن مؤمنٍ عملاً وَ هُوَ مُضِمرٌ علَی أَخیه المؤمِنِ سُؤاً.[13]
خدای متعال از فرد مومنی که نسبت به برادر مومن خویش سوء ظن داشته باشد، عملی را نمی‌پذیرد.
- إِنّ اللهَ یَحشُرُ الناسَ عَلی نِیّاتِهم یَومَ القِیامَةَ.[14]
همانا خداوند مردم را در روز قیامت بر اساس نیت‌هایی که داشتند محشور می‌گرداند.
- إنَّ سلامَةَ القَلبِ مِن هَواجِسِ المحذوراتِ، بِتَخلیص النِّیّةِ لِلِّهِ فی الأُمورِ كلِّها.[15]
همانا برای سلامت دل از هر نوع محذور و انحراف لازم است که آدمی قصدش در تمامی امور و کارها خالصانه و تنها برای حق تعالی باشد.
امام جواد
- اَلقَصدُ الیَ اللهِ تَعالی بِالقُلوبِ اَبلغُ مِن اِتعابِ الجَوارِحِ بِالأعمال.[16]
قصدی که در دل‌ها وجود دارد زودتر از اعمال جسمی به پیشگاه باری تعالی می‌رسد (یعنی خدای متعال به نیت پیش از عمل توجه می‌نماید).
- آیه 159 سوره آل عمران_منشاوی (تحقیق)
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ.
به (برکت) رحمت الهى در برابر آنان (مردم) نرم شدى! و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراکنده مى شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش بطلب; و در کارها، با آنان مشورت کن! اما هنگامى که تصمیم گرفتى (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن! زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.
منابع:
[1] جامع الاخبار، ص117
[2] سفینه، ج2، ص929
[3] بحارالانوار، ج7، ص212
[4] فهرست غرر، ص398
[5] نهج البلاغه، حکمت846
[6] سفینه،ج2، ص628
[7] نهج البلاغه، ح146
[8] فهرست غرر، ص399
[9] تحف العقول، ص238
[10] بجارالانوار،ج78، ص127
[11] سفینه، ج2، ص628
[12] وسائل، ج1، ص38
[13] اصول کافی، ج4، ص65
[14] وسائل، ج1، ص 34
[15] سفینه، ج2، ص628
[16] بحارالانوار، ج78، ص364