سوره اعلی، سوره‌ای با نوزده آیه کوتاه است که در جزء سی‌ام قرآن کریم قرار گرفته و جزو مسبحات به شمار می‌رود. این سوره مکی بوده و نام آن از آیه نخست که خداوند با نام «اعلی» توصیف شده، گرفته شده است. محتوای سوره اعلی به دو قسمت تقسیم شده است؛ قسمت اول آن خطاب به حضرت محمد (ص) است و در قسمت دوم آن به مومنان، کافران و عوامل سعادت و شقاوت هر یک از این دو گروه پرداخته شده است. در این مطلب و در ادامه مطالب قبلی که آیات ابتدایی سوره (اول تا نهم) تفسیر شدند، آیات دیگری از این سوره پر محتوا تفسیر خواهند شد[1].
آیاتی از سوره مبارکه اعلی
سَیَذَّکَّرُ مَنْ یَخْشی«10» وَ یَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَی«11» اَلَّذِی یَصْلَی النّارَ الْکُبْری«12» ثُمَّ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیی«13»
تفسیر آیه‌های 10 تا 13
پس از پرداختن به امرِ وعظ و اندرز مردم که از وظایف رسول خدا (ص) بوده است[2]؛ در آیات دهم به بعد به واکنش مردم در مقابل این امر اشاره شد. واکنش در برابر اندرز پیامبر (ص) مردم را در دو گروه قرار داد، گروهی که متذکر شده‌اند و گروهی که متذکر نشده و از وعظ رسول خدا (ص) فراری هستند.
در حقیقت خدای متعال در آیه دهم این چنین می‌فرماید: به زودی آنان که از خدای متعال می‌ترسند و احساس مسئولیت می‌کنند، متذکر می‌شوند.
آری! تا زمانی که روح خشیت و خوف الهی و یا به تعبیری روح حق طلبی و حق جویی که از مراتب پرهیزگاری و تقوا به شمار می‌روند در آدمی دیده نشود و وجود نداشته باشد از وعظ الهی و تذکراتی که انبیاء می‌دهند سودی نخواهد برد. به همین دلیل است که در ابتدای سوره بقره قرآن کریم مایه هدایت افراد متقی گفته شده است.
در آیه یازدهم از گروه دوم سخن به میان آمده و خداوند می‌فرماید: و بدبخت‌ترین انسان‌ها از آن دوری می‌جویند.
در برخی از روایت‌ها نقل شده که ابن عباس می‌گوید: آیه دهم درباره عبدالله بن ام مکتوم آن مرد نابینای پاکدل نازل گردیده است (در مطلب «داستان شأن نزول سوره عبس- روی گردانی از شخص نابینا» به این شخص اشاره شده است) و برخی نیز بیان کرده‌اند که آیه یازدهم درباره سران شرک و کفر «ولید بن مغیره» و «عتبه بن ربیعه» می‌باشد. بعضی نیز معتقد هستند که مقصود از «اشقی» در آیه یازدهم معاندین و دشمنان حق است زیرا مردم در سه گروه قرار دارند: گروهی عارف، مطلع و آگاه هستند، گروهی متوقف و شاک و دسته‌ای دیگر معاند می‌باشند و طبیعی خواهد بود اگر دو گروه اول از تذکر سود می‌برند و گروه سوم نه.
البته از این آیه نیز مشخص است که پیامبر اکرم (ص) به وعظ و اندرز گروه سوم نیز می‌پرداخت اما آن‌ها دوری می‌کردند و به نوعی فراری بودند.
نکته‌ای که در این دو آیه وجود دارد این است که شقاوت در برابر خشیت الهی قرار گرفته است در حالی که طبق قاعده می‌بایست در برابر سعادت باشد. البته این بدان جهت است که ریشه اصلی سعادت آدمی، احساس مسئولیت و خشیت الهی است.
در آیه دوازدهم و سیزدهم خداوند به فرجام گروه دوم اشاره نموده و می‌فرماید: همان شخص شقاوتمندی که در آتش عظیم جهنم وارد می‌شود و در آن جای می‌گیرد؛ سپس در آن (آتش) برای همیشه می‌ماند، نه در آن می‌میرد و نه زنده می‌گردد.
بدین معنا که نه می‌میرد که از عذاب راحت شوند و نه وضعیتی که در آن است را می‌توان زندگی گفت، او همواره بین مرگ و زندگی دست و پا می‌زند، و این را می‌توان بدترین بلا برای آنان دانست.
درباره عبارت «نار الکبری» نظرات مختلف است؛ گروهی بیان کردند که مقصود پایین‌ترین طبقه جهنم و اسفل السافلین است زیرا به سبب آن‌که آن‌ها بدترین و معاندترین مردم بودند پس عذاب آنان نیز هولناک‌ترین خواهد بود. اما برخی بر این باورند که وصف «نار» به کبری در برابر وصف آتش صغری که آتش‌های این دنیا است می‌باشد همانطور که امام صادق علیه السلام در حدیثی فرمودند: این آتش شما یک جزء از هفتاد جزء آتش جهنم است که هفتاد بار با آب خاموش شده و دوباره شعله ور می‌گردد و اگر که این گونه نبود هیچ آدمی توان تحمل آن را نداشت و نمی‌توانست در کنار آن قرار گیرد …
- سوره اعلی- واعر الهدهودی
منابع:
[1] برگرفته از تفسیر نمونه آیت الله مکارم شیرازی
[2] در مطلب «تفسیر سوره اعلی- بخش چهارم» به آن اشاره شد.