در ادامه مطالب مرتبط با تفسیر سوره اعلی، در این نوشتار به تفسیر دو آیه 14 و 15 سوره که به یکدیگر وابسته هستند خواهیم پرداخت. در واقع پس از بیان مجازات کافران معاند و دشمنان حق، خدای متعال برای کاشتن بذر امید در دل مردم، به نجات، رهایی و فلاح مومنان اشاره کرده و عواملی که باعث این نجات شده‌اند را برمی‌شمرد که عبارتند از: تزکیه، یاد خدا و نماز خواندن …
آیات 14 و 15 سوره
قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّي (14) وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّي (15)
تفسیر آیاتی دیگر از سوره مبارکه اعلی
در آیه‌های پیشین[1] به کیفر سخت و دشوار کافران لجباز و افرادی که دشمن حق به شمار می‌رفتند اشاره شد. حال و در آیه‌های مورد بحث خداوند متعال به نجات مومنان و عواملی که موجب این نجات و رهایی شده‌اند، پرداخته است. ابتدا خداوند عز و جل می‌فرماید: قطعا رستگار می‌گردد آن‌کس که نفس خویش را تزکیه می‌کند و نام رَب و پروردگار خود را به یاد می‌آورد و در ادامه آن نماز بخواند. پس بر اساس این دو آیه عوامل فلاح و رستگاری سه چیز بیان شده‌اند: تزکیه، ذکر یاد خدای متعال و در ادامه نماز خواندن.
دراین‌که مقصود از واژه «تزکیه» چیست مفسران تفسیرهای متفاوتی را بیان کرده‌اند. برخی آن را به قرینه آیات قبلی این سوره پاکسازی روح از شرک گفته‌اند. همچنین به جهت آن‌که مهم‌ترین پاک سازی، پاکسازی کامل روح از شرک است این تفسیر را بیان کردند.
برخی مقصود از تزکیه را به قرینه آیه‌هایی از قرآن کریم که به آیه‌های فلاح معروف هستند نظیر آیه 9 سوره شمس، پاک نمودن دل از رذیلت‌های اخلاقی و انجام عمل و کار درست (صالح) دانسته‌اند.
برخی آن را مرتبط با زکات فطره در روز عید فطر گفته‌اند چرا که در روز عید مسلمانان نخست می‌بایست زکات فطره را پرداخت کرده (جدا نموده) و سپس به نماز عید بایستد. این معنا در روایت‌های متعددی از امام صادق علیه السلام آمده است. همچنین در منابع اهل سنت این معنا از امام علی (ع) نقل گردیده است.
البته در این‌جا این پرسش پیش می‌آید که سوره اعلی مکی به شمار می‌رود و در آن سال‌هایی که حضرت در مکه حضور داشت نه زکات فطره تعیین شده بود نه روزه ماه مبارک رمضان و نه نماز عید سعید فطر، پس چگونه است که به زکات فطره در روایت‌ها معنا شده است؟ در پاسخ به این سوال بعضی بیان نمودند که هیچ گونه مانعی وجود ندارد که بخشی از سوره در مکه و بخش دیگر آن در مدینه بر رسول رحمت (ص) نازل شده باشد.
البته این احتمال نیز وجود دارد که تفسیر بالا از قبیل یک مصداق آشکار و انطباق آیه بر فرد آشکار است.
برخی مفسران نیز تزکیه را به صدقه دادن در این آیه معنا نموده‌اند.
مهم آن است که تزکیه معنای گسترده‌ای دارد که تمامی مفاهیم و مقاصد بیان شده را در بر می‌گیرد. پس تمامی تفاسیر را می‌توان درست برشمرد.
همچنین قابل توجه این‌که در آیه‌های مورد بحث ابتدا از تزکیه سخن گفته شد و در ادامه به یاد خداوند و نماز اشاره گردید. برخی از مفسران در این باره گفته‌اند: مراحل عملی شخص مکلف سه مرحله می‌باشد: ابتدا از میان برداشتن عقاید و باورهای فاسد از قلب، سپس قرار گرفتن معرفت الهی و صفات و اسماء او در دل و در آخر اشتغال به خدمت است که درآیه‌های فوق به صورت خلاصه از این مراحل سخن به میان آمده است.
اشاره به این نکته هم خالی از لطف نیست که نماز فرع یاد خداوند است. در حقیقت تا زمانی‌که شخص به یاد خدا نیافتد به نماز نخواهد ایستاد.
- سوره اعلی-عبدالله حمید
منبع:
[1] در مطلب «تفسیر سوره اعلی-بخش پنجم» تفسیر آیات قبلی گفته شد.