در راستای آموختن آموزه های قرآن کریم به عنوان کتاب راهنما برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی بر آن شدیم تا در این مطلب به داستان شأن نزول آیه 11 سوره مجادله که در باب آداب معاشرت است، بپردازیم.
سال‌های ابتدایی هجرت به مدینه بود. مدتی از جنگ بدر که از بزرگ‌ترین غروات پیامبر (ص) به شمار می‌رفت، گذشته بود و بدریون از انصار و مهاجرین نه تنها در نزد رسول خدا (ص) که در نزد مردم نیز محبوب بودند. در روزی از روزها پیامبر (ص) همچون اکثر اوقات که وقتی را به پاسخ دادن به سوالات، هدایت و ارشاد مردم و تعلیم مفاهیم ناب دین اسلام به مسلمانان اختصاص می‌داد، بر روی بلندی (صفه) در کنار مسجد النبی نشسته بود. مسلمانان و اصحابی که همراه او بودند نیز در کنار او از دو سو نشستند. کم کم افراد دیکر نیز می‌رسیدند و برای کسب فیض از محضر رسول خدا (ص) در کنار او و در مکان‌هایی که جای خالی بود می‌نشستند. پیامبر نیز آیاتی از سوره منافقون را تفسیر می‌کرد و به سوالاتی که پرسیده می‌شد با طمانینه پاسخ می‌داد. ساعتی گذشت. سخنان پیامبر (ص) و حقایقی که بیان می‌کرد اگر چه انزار دهنده بود اما شیرین می‌نمود. افراد با حقایقی جدید آشنا می‌شدند. پیامبر آنان را نصیحت می‌کرد، با کارهایی که در نهایت به نفاق ختم می‌شدند، آشنا می‌ساخت و آنان را از انجامشان نهی می‌کرد. چرا که منافقین طبق کلام خداوند سرانجام خوبی ندارند و در نهایت هلاک گشته و به آتش جهنم گرفتار خواهند آمد.
…. ساعتی گذشت، پیامبر گرم صحبت و ارشاد بود و مسلمانان واقعی با جان و دل گوش می‌دادند و مشتاقانه منتظر بودند تا حقیقتی دیگر را شنیده و آن را بر الواح قلب خود حک سازند . آری مسلمانان واقعی! در این بین منافقانی بودند که آنچه را پیامبر درباره منافقان و خصائل آن ها میگفت را در خود مشاهده می‌کردند اما به قدری نفاق قلبشان را سیاه و چشم آنان را کور کرده بود که بدون اندیشه کردن و فهم آنچه که بیان می‌شد از تفکر در آن و آفرینش عالم سر باز می‌زدند و به دنبال زمانی بودند که ضربه خویش را به پایه و بن اسلامی که در حال رشد و شکوفایی بود ، وارد سازند. در همین حین بود که گروهی از بدریون به جمع اضافه شده و جلوی حضرت رسول (ص) ایستاده و سلام کردند. جایی برای نشستن نبود. آنان همچنان منتظر بودند تا شاید افرادی از جای خود بلند شده و به آنان جا بدهند اما هیچ کس دوست نداشت همنشینی با پیامبر خدا را از دست بدهد. حضرت که چنین دید، ناراحت شد و بر او سخت آمد، چرا که بدریون را دوست می‌داشت. او برای ادب آموزی به مسلمانان، از دو سمت خود افرادی را به نام خواند . رسول خدا (ص) گفت: فلانی بلند شو، فلانی تو نیز برخیز و جای خود را به فلان شخص بده، ای فلان بن فلان تو نیز از جای خود برخیز و …
پیامبر جمعی را بلند کرد و بدریون را که تازه وارد به مجلس بودند در جای آن‌ها نشاند. آن افراد اگر چه اطاعت امر کرده و از جای خود برخاستند اما در دل ناراحت شده و آثاری از این ناراحتی در چهره‌ی آنان نمایان شد. منافقان که همچون همیشه به دنبال فرصتی بودند، وقت را غنیمت شمرده و گفتند: رسول خدا (ص) عدالت را در این باره رعایت نکرد. او افرادی را که عاشقانه در کنار او نشسته بودند و به سخنان او گوش می‌دادند، به خاطر گروهی که بعدا وارد مجلس شدند از جای خود بلند کرد. در این هنگام بود که آیه یازدهم سوره مجادله بر پیامبر (ص) نازل شد و بخشی از آداب نشستن در مجلس در آن آورده شد. خداوند در این آیه بیان فرمود: ای کسانی که ایمان آوردید! آن هنگام که به شما گفته شود: مجلس را وسعت دهید (به افراد تازه وارد جا دهید)، وسعت دهید؛ خدای متعال (بهشت را) برایتان وسعت می‌بخشد و آن هنگام که بیان شود: “بلند شوید”، از جای خویش برخیزید، اگر که چنین کنید، خدا افرادی را که ایمان آورده‌اند و اشخاصی را که به آن‌ها علم داده شده، درجات بزرگی می‌بخشد و خداوند به آنچه که انجام می‌دهید عالم است[1]
پس از نزول این آیه بود که مسلمانان هر گاه در مجلسی تازه واردی می‌آمد به سخن خداوند عمل کرده و به او جا می دادند.
- آیه 11 سوره مجادله-شحات انور
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ ۖ وَإِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۚ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که به شما گفته شود: «مجلس را وسعت بخشید (و به تازه واردها جا دهید)»، وسعت بخشید، خداوند (بهشت را) براى شما وسعت مى بخشد; و هنگامى که گفته شود: «برخیزید»، برخیزید; اگر چنین کنید، خداوند کسانى را که ایمان آورده اند و کسانى را که علم به آنان داده شده درجات عظیمى مى بخشد; و خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است!
منبع:
[1] آیه 11 سوره مجادله