نماز خواندن قواعد و اصولی دارد که برای صحیح ادا شدن آن توسط شخص مسلمان لازم است، رعایت شوند. از جمله این قواعد توجه به قاعده جهر و اخفات در نماز است. جهر و اخفات قواعد پیچیدهای نیستند! در واقع اصطلاح فقهی بلند خواندن و آهسته خواندن نماز را جهر و اخفات میگویند. زنان در هر حالتی لازم است نمازهایشان را به صورت اخفات یعنی با صدای آهسته بخوانند (البته حکم برخی از مراجع متفاوت است و بهتر است به رساله مرجع مورد نظر مراجعه نمود) اما مردان میبایست در برخی از نمازها قاعده اخفات و در برخی دیگر قاعده جهر را رعایت کنند. لازم به ذکر است نمازهایی که در جهالت به این قاعده خوانده شدهاند، صحیح میباشند. همچنین اگر که در صورت دانستن این قاعده در زمان نماز فراموش شده و رعایت نشوند نیز نمازها صحیح خواهند بود اما اگر که فرد به این قواعد آشنا بوده و در نماز نیز آنها را به یاد داشته اما رعایت نکرده است، لازم است نماز را دوباره بخواند چرا که نماز او پذیرفته نخواهد بود. با ما همراه باشید که در ادامه قصد داریم به شکلی جامعتر به این موضوع بپردازیم.
جهر و موارد آن
به آشکار شدن جوهر صدا به گونهای که اگر شخصی درکنار فرد باشد به راحتی آن را بشنود، گویند. جهر در خواندن حمد و سوره سه نماز صبح، مغرب و عشاء بر مرد واجب است (بعضی از قدما مستحب بودن آن را گفتهاند[1]) و در قرائت نمازهای آیات، جمعه، نماز ظهر جمعه (بر اساس نقل جمعی)، نماز عید فطر و قربان، نافلههای شب و نماز استسقا مستحب بیان شده است. البته بلند خواندن قنوت برای امام جماعت و شخصی که به صورت فرادا نماز خود را ادا میکند نیز طبق نقل مشهور مستحب گفته شده است.
بلند خواندن مواردی که اخفات واجب است، حرام بوده و سبب باطل شدن نماز میشود.
تذکر1: بلند خواندن اذکار نماز برای شخص ماموم مکروه است.
تذکر2: شخص نمازگزار در اذکار و ادعیه نماز به جز حمد، سوره و تسبیح، و زن در خواندن نمازهای جهری اگر که شخص نامحرم صدای او را نشنود، همچنین در خواندن نمازهای ظهر و عصر که نمازهای اخفاتی به شمار میرود بنا بر قول عدم واجب بودن اخفات بر زن، مختار بین بلند یا آهسته خواندن است[2].
اخفات و موارد آن
همانطور که در بخش ابتدایی بیان شد، اخفات همان آهسته خواندن نماز را گویند. ملاکی که برای این قاعده بیان شده، آشکار نشدن جوهر صدا است که تشخیص آن با عرف خواهد بود. اخفات در قرائت حمد و سوره رکعتهای اول و دوم نمازهای ظهر و عصر به جز نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه بر هر مسلمانی واجب است. همچنین ذکر تسبیحات اربعه نماز در چهار نمازی که دارای تسبیحات هستند نیز لازم است آهسته گفته شوند. علاوه بر اینها برای زنان در صورتی که نامحرم وجود دارد و خوف فتنه است، میبایست نمازهای صبح، مغرب و عشاء آهسته خوانده شوند، در غیر این صورت در واجب بودن این امر میان فقها اختلاف است.
برای نماز احتیاط نیز به تصریح بسیاری سوره حمد باید آهسته قرائت گردد.
تذکر1: برای نمازهای مستحبی رعایت این اصل (اخفات) مستحب است.
تذکر 2: اذکار نماز به جز مواردی که گفته شد را میتوان به صورت اخفات خواند.
تذکر3: برای نمازهای قضا حکم همان است که برای نمازهای ادا گفته شد.
نظر سه تن از مراجع تقلید درباره جهر و اخفات در نماز
بر مردان واجب است که حمد و سوره سه نماز صبح، مغرب و عشاء را بلند و حمد و سوره دو نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند. زنان نیز اگر چه بر آنان واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را به شکل اخفات بخوانند اما سه نماز یومیه دیگر (صبح، مغرب و عشاء) را مختار هستند که به صورت آهسته یا بلند بخوانند. البته اگر که نامحرم صدایشان را میشنود بهتر است، آهسته بخوانند.
هم بر زن و هم بر مرد واجب است که رکعت سوم و چهارم، تسبیحات یا سوره حمد را آهسته بخوانند؛ ولی در صورتی که حمد خواندند میتوانند در نمازهای فرادا عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را بلند بگویند. البته که احتیاط بر آهسته گفتن است به ویژه در نمازهای جماعت که احتیاط واجب است.[3]
بر مردان بنا بر احتیاط- واجب است حمد و سوره نمازهای صبح، مغرب و عشاء را با صدای بلند بخوانند و بر زنان بنا بر احتیاط- واجب است که تسبیحات اربعه یا حمد را در رکعتهای سوم و چهارم به علاوه حمد و سوره نمازهای ظهر و عصر را به صورت اخفات بخوانند، مگر در دو رکعت نخست نماز ظهر جمعه که استحباب دارد حمد و سوره را بلند بخوانند. زنان همچنین میتوانند حمد و سوره نمازهای صبح، مغرب و عشا را بلند با آهسته قرائت کنند اما در صورتی که نامحرم صدای آنان را بشنود و موردی باشد که رساندن صدا به نامحرم حرام باشد، لازم است آهسته قرائت کنند و اگر که به صورت عمد با صدای بلند بخوانند بنا بر احتیاط واجب، نماز آنان باطل خواهد بود.
علاوه بر اینها اگر در جایی که نمازگزار میبایست نماز را بلند بخواند از عمد آن را آهسته بخواند و بالعکس، بنابر احتیاط واجب نماز او باطل است اما اگر که به جهت فراموشی یا ندانستن مسئله باشد نماز صحیح است. همچنین در صورتیکه فرد در میان خواندن حمد و سوره متوجه شود اشتباه خوانده نیازی نیست مقداری که قرائت نموده دوباره بخواند[4].
- آیت الله مکارم شیرازی
بر مردان واجب است که حمد و سوره نمازهای صبح، مغرب و عشاء را بلند خوانده و برای نماز ظهرو عصر را به شکل آهسته (اخفات) بخوانند. زنان نیز برای نماز ظهر و عصر میبایست به صورت اخفات آنها را قرائت کنند اما برای سه نماز صبح، مغرب و عشاء مخیر بوده و میتوانند به صورت آهسته یا بلند بخوانند. البته اگر که نامحرم صدای زنان را بشنود احتیاط مستحب آن است که به صورت اخفات قرائت شوند[5].
منابع:
[1] جواهر الکلام، ج9، 364-370
[2] همان،ص383-385
[3] رساله آموزشی آیت الله خامنهای، مجموعه احکام نماز
[4] سایت آیت الله سیستانی
[5] جامع المسائل آیت الله مکارم شیرازی، مسئله 906