سوره اعلی، سوره‌ای با 19 آیه کوتاه است که در شهر مکه بر پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (ص) نازل شده است. این سوره با تسبیح خدای متعال آغاز شده است و نام آن نیز از آیه نخست آن گرفته شده است. مباحث و موضوعاتی که حق تعالی در این سوره بیان فرموده تا چراغ راهی برای انسان باشند، به دو بخش قابل تقسیم هستند؛ در بخش نخست (آیه‌های ابتدایی سوره) رسول اکرم (ص) مخاطب قرار گرفته و وظایف پیامبر در تبیین توحید بیان شده‌اند و در بخش دوم حق تعالی از افراد مومن و کافران سخن به میان آورده و آن‌چه را که موجب سعادت و شقاوت این دو گروه می‌شود را بیان فرموده است. در مطلب «تفسیر سوره اعلی- بخش اول» به تفسیر سه آیه نخست این سوره بر اساس تفسیر نمونه پرداخته شد. حال و در این مقاله تفسیر آیه‌های بعدی این سوره به نگارش در خواهد آمد.
آیه‌هایی از سوره مبارکه اعلی
وَ الَّذِي أَخْرَجَ الْمَرْعَىٰ ﴿٤﴾ فَجَعَلَهُ غُثَاءً أَحْوَىٰ ﴿٥﴾
تفسیر آیاتی از سوره
در ادامه سه آیه نخست، خداوند متعال در آیه چهارم به به گیاهان و به ویژه خوراکی چهار پایان اشاره کرده و می‌فرماید: آن که چراگاه را به وجود آورد و از داخل زمین بیرون فرستاد.
استفاده از تعبیر «اخرج» در این آیه ه این موضوع اشاره دارد که گویی تمامی این‌ها در دل زمین بوده‌اند و خداوند متعال آن‌ها را بیرون فرستاده است. بدیهی می‌باشد که خوراک و تغذیه حیوانات خود مقدمه‌ای است برای خوراک آدمی و قطعا منفعت آن در انتها به انسان می‌رسد.
الله عز و جل در ادامه می‌افزاید: سپس خدای متعال آن را خشک و سیاه قرار داد.
واژه «غثاء» اصالتا به گیاهان خشکی اطلاق می‌شود که بر روی مسیر سیلاب‌ها قرار می‌گیرند. این واژه به کف روی دیگ در حال جوشیدن نیز گفته می‌شود. این تعبیر همچنین کنایه از هر چیزی است که ضایع می‌گردد و بیهوده از بین می‌رود. در آیه مورد نظر در معنای گیاهانی است خشکیده و در هم ریخته.
کلمه «احوی» از مصدر «حوه» بر وزن قوه به معنای رنگ سبز سیر و گاهی به معنای رنگ سیاه استفاده می‌شود. البته هر دو به یک معنا بر می‌گردند زیرا که رنگ سبز سیر خود مایل به رنگ سیاه است. به کار گیری این تعبیر در آیه چهار بدین جهت است که گیاهان خشک زمانی که روی هم متراکم می‌گردند، به تدریج میل به سیاهی پیدا می‌کنند. در تفسیر نمونه گفته شده که انتخاب این تعبیر اگر چه در مقام بیان کردن نعمات الهی است اما احتمال دارد به یکی از سه دلیل زیر بوده باشد:
- این وضع گیاهان می‌تواند بازگوکننده فانی بودن این جهان باشد و درس عبرتی همیشگی برای آدمی به شمار آید. در حقیقت همان گیاهی که در فصل بهار سبز و باطراوت هستند پس از گذشت چند ماه خشک، بی فروغ و سیاه رنگ می‌گردند که نشان دهنده‌ی ناپایدار بودن احوال جهان و گذر سریع عمر است.
- گیاهان خشک شده زمانی‌که بر روی هم متراکم می‌گردند و پوسیده می‌شوند، به نوعی کود طبیعی تبدیل خواهند شد که باعث قدرت یافتن زمین برای پرورش دادن گیاهان تازه خواهد بود.
- برخی بیان نموده‌اند در آیه چهار سوره اعلی به موضوع پیدایش زغال سنگ از گیاه و درخت اشاره شده است چرا که همانطور که عمده انسان‌ها از آن اطلاع دارند، زغال سنگ به عنوان یکی از منابع مهم انرژی ، باقیمانده گیاهان و درختانی می‌باشد که میلیون‌ها سال پیش خشک شده و در زمین مدفون شده‌اند و گذشت زمان آن‌ها را سیاه رنگ و متحجر کرده است.
در تفسیر این آیه معنای اخیر بعید به نظر می‌آید اما این آیه می‌تواند معنای جامعی داشته باشد که هر سه تفسیر گفته شده را شامل گردد.
در هر صورت غثاء احوی منفعت‌های فراوانی در بر دارد؛ هم تغذیه‌ای است مناسب برای فصل زمستان چهارپایان و هم کودی است برای زمین‌ها و پرورش دیگر گیاهان و هم در آخر به شکل زغال سنگ به عنوان یک منبع انرژی مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
در پنج آیه اول سوره اعلی هفت توصیف از اوصاف پروردگار بیان شده‌اند که عبارتند از: ربوبیت، علو، آفرینش، تسویه، تقدیر، هدایت و رویاندن گیاهان. قابل توجه این‌که مسئله ربوبیت پروردگار با پنج وصف انتهایی به بهترین شکل شرح داده شد که مطالعه آن‌ها آدمی را به خوبی با جایگاه والای ربوبیت حق تعالی آشنا می‌کند و نور ایمان را در قلب او قرار می‌دهد و مهم‌ترین نعمات الهی را به طور خلاصه بازگو می‌کند و حس سپاسگزاری را در انسان بر می‌انگیزد.
- سوره اعلی-عبدالکبیر حیدری