شرح دعای دوازدهم صحیفه سجادیه –بخش چهارم

در این نوشتار و در ادامه مطالب پیشین با همین عنوان به شرح فراز ششم دعای دوازدهم صحیفه سجادیه پرداخته خواهد شد[1]. دعای دوازدهم از دعاهای مائور حضرت است که در آن از توبه و استغفار به درگاه الهی سخن گفته شده و به ویژگی بنده‌های خوب خدا، باز بودن راه استغفار، خصلت انسان توبه کننده و عواملی که موجب سلب دعا در پیشگاه الهی می‌شوند اشاره شده است.

فراز ششم دعا دوازدهم صحیفه سجادیه

فَهَلْ يَنْفَعُنِي، يَا إِلَهِي، إِقْرَارِي عِنْدَكَ بِسُوءِ مَا اكْتَسَبْتُ وَ هَلْ يُنْجِينِي مِنْكَ اعْتِرَافِي لَكَ بِقَبِيحِ مَا ارْتَكَبْتُ أَمْ أَوْجَبْتَ لِي فِي مَقَامِي هَذَا سُخْطَكَ أَمْ لَزِمَنِي فِي وَقْتِ دُعَايَ مَقْتُكَ

خداوندا! آیا اقرارم در نزد تو به آن‌چه مرتکب شده‌ام از اعمال ناپسند، سودی برایم خواهد داشت؟ و آیا اعتراف من به پیشگاه تو به زشتی کرداری که از من صادر گشته من را از (عذاب) تو نجات می‌دهد؟! یا در این جایگاه و وضعی که قرار دارم، خشم خویش را بر من واجب نمودی؟ یا در زمان دعا دشمنی‌ات ملازم من شده است؟!

شرح فراز ششم

سرپیچی و عصیان بیرون شدن از حد عبودیت و رهایی از قید طاعت حق تعالی است که خود از نوعی تغییر روحی و منحرف گشتن از فطرت ابتدایی آدم نشأت گرفته است، چرا که نافرمانی خداوند متعال همچون تخلف اداری نیست، بلکه سرپیچی از آن‌چه که فطرت و حقیقت انسان اقتضا می‌کند، است. خدای تبارک و تعالی هیچ‌گاه به خاطر خویشتن، کسی را مکلف نکرده است چون که او بی‌نیاز از تمامی عالمیان است. او اگر که تکلیف و امری مشخص فرموده به سبب مصلحت انسان و در راستای رشد فردی و اجتماعی اوست و همان‌گونه که سوء تغذیه بر جسم آدمی تاثیر فراوانی می‌گذارد و بدن را به تباهی می‌کشاند و تغذیه سالم موثر بر رشد بدن است و آن را از هر نوع بیماری جسمی مصون می‌دارد، سرپیچی از اوامر و دستورات الهی بر روان آدم تاثیر گذاشته و آن را از فطرت نخستین دور ساخته و حتی به دون‌ترین مرحله (مرحله حیوانی) و به فساد می‌کشاند.

از این رو معصیت، خطری عظیم است که آدم خطاکار بعد از آن‌که توبه نمود درباره اثر آلودگی‌اش دچار تردید است که آیا از لوح وجود او پاک شده یا اثر آن باقی است؟ به همین جهت حضرت زین العابدین (ع) در این دعا، جای سوال را باقی گذاشته و به پیشگاه الهی عرضه می‌دارد: ای معبود من! آیا اقرار و اعترافم به گناهی که مرتکب شده‌ام، برایم سودمند است؟ آیا رهایی‌ام را از عذاب در پی دارد؟ یا به سبب وضعی که در آن قرار دارم غضب تو بر من حتمی شده است؟

همانطور که اکثریت بدان آگاهند، هر زمان که مزاج آدمی از طبیعت نخست خود منحرف شود، بعد از تیمار، به سرعت به حال طبیعی باز نخواهد گشت و قادر نخواهد بود همانند دیگر انسان‌ها به زندگی خود باز گردد و مدتی را باید به عنوان دوره نقاهت بگذراند. روح انسان نیز چنین است و پس از توبه، آدمی باید دوره‌ای را طی کند، که آن دوره جبران کاستی‌هایی است که با معصیت و گناه در اطاعت از خداوند و اوامر او ایجاد شده‌اند. در حقیقت با توبه روح از معاصی پاک می‌شود اما برای بازگشت لازم است کوتاهی‌ها جبران شوند، زیرا توبه به معنای عذرخواهی نیست! که پس از ناراحت کردن فردی یا انجام خطایی با معذرت خواستن جبران شود. گناه و معصیت نقصانی بر جسم و روح وارد می‌سازد که به آسانی قابل بخشش نیست و می‌بایست اموری مشخص همانطور که اولیای دین آموختند، توسط شخص تائب انجام پذیرند.البته هر یک از معاصی توبه خاصی دارد که شخص باید به آن مبادرت نماید همانگونه که هر یک از بیماری‌های جسمی درمان ویژه‌ای را می‌طلبد. برای برخی از گناهان تنها اعتراف به گناه در پیشگاه الله تعالی و پشیمانی کفایت می‌کند و برای بعضی از معاصی در کنار اقرار و پشیمانی، ادا نمودن کفاره‌ها و یا به جای آوردن واجبات قضا شده و حتی دیه ضروری می‌گردد و برای توبه از بعضی دیگر از گناهان ریاضت و تضزع به درگاه خداوند برای بازگشت به فطرت نخستین پس از توبه لازم است تا روح پالایش شود و ناخالصی‌ها محو شوند.

طبق سخن ائمه اطهار علیهم السلام می‌توان چنین بیان کرد که اگر روح آدمی به گناه آلوده شود هیچ‌گاه شایسته همدم شدن با ملائکه نمی‌گردد و اگر که در این جهان با توبه و جبران به فطرت بازنگشته و پاکیزه نگردد، عذابی در برزخ گریانش را خواهد گرفت و اگر که در برزخ پاک نشود، به دوزخ مبتلا خواهد شد تا در آخر آن‌چه ناخالصی است از روح و روان او زدوده شود. پس چه خوب است برای آسوده بودن در آن دنیا روح و روان خود را در این دنیا از آلودگی‌ها پاک نماییم.

منبع:

[1] شرح دعا بر اساس کتاب شهود و شناخت حسن ممدوحی کرمانشاهی بیان شده است.