توقیع حضرت مهدی (عج) به اسحاق بن یعقوب یکی از توقیعات مهمی است که از حضرت در کتب روایی مختلف نظیر کتاب کمال الدین و تمام النعمه بیان شده است. این توقیع در واقع پاسخی به سوالاتی است در حوزه اجتماعی که اسحاق بن یعقوب در طی نامه‌ای به واسطه دومین نائب از نواب اربعه امام زمان (عج) از حضرت پرسیده و امام پاسخ آنها را داده است. متن سوالات در دسترس نیست و تنها توقیع حضرت موجود است که از پاسخ‌ها می‌توان تا حدودی پرسش‌ها را متوجه شد. به جهت اهمیت توقیعاتی که از سوی امام دوازدهم درباره مسائل گوناگون اعتقادی، فقهی، تکذیب مدعیان دروغین و یا برخی از احکام همچون وجوهات شرعی و یا پاسخ به سوالات شخصی شیعیان صادر شده‌اند بر آن شدیم تا به نشر توقیعی که در جواب سوالات اسحاق بن یعقوب آمده است بپردازیم.
لازم به ذکر است که برای فهمیدن برخی از بخش‌های توقیع حضرت مهدی (عج) و حکم آنها لازم است به اندیشمندان و عالمان این حوزه مراجعه شود.
متن توقیع
حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عِصَامٍ الْكُلَيْنِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ: سَأَلْتُ مُحَمَّدَ بْنَ عُثْمَانَ الْعَمْرِيَّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنْ يُوصِلَ لِي كِتَاباً قَدْ سَأَلْتُ فِيهِ عَنْ مَسَائِلَ أَشْكَلَتْ عَلَيَّ فَوَرَدَتْ فِي التَّوْقِيعِ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ:
« امَّا مَا سَأَلْتَ عَنْهُ أَرْشَدَكَ اللَّهُ وَ ثَبَّتَكَ مِنْ أَمْرِ الْمُنْكِرِينَ لِي مِنْ أَهْلِ بَيْتِنَا وَ بَنِي عَمِّنَا فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَيْسَ بَيْنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ بَيْنَ أَحَدٍ قَرَابَةٌ وَ مَنْ أَنْكَرَنِي فَلَيْسَ مِنِّي وَ سَبِيلُهُ سَبِيلُ ابْنِ نُوحٍ،
أَمَّا سَبِيلُ عَمِّي جَعْفَرٍ وَ وُلْدِهِ فَسَبِيلُ إِخْوَةِ يُوسُفَ،
أَمَّا الْفُقَّاعُ فَشُرْبُهُ حَرَامٌ وَ لَا بَأْسَ بِالشَّلْمَابِ وَ أَمَّا أَمْوَالُكُمْ فَلَا نَقْبَلُهَا إِلَّا لِتَطَهَّرُوا فَمَنْ شَاءَ فَلْيَصِلْ وَ مَنْ شَاءَ فَلْيَقْطَعْ فَما آتانِيَ اللَّهُ خَيْرٌ مِمَّا آتاكُمْ
وَ أَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ وَ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ
وَ أَمَّا قَوْلُ مَنْ زَعَمَ أَنَّ الْحُسَيْنَ لَمْ يُقْتَلْ فَكُفْرٌ وَ تَكْذِيبٌ وَ ضَلَالٌ
وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ-
وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عُثْمَانَ الْعَمْرِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ عَنْ أَبِيهِ مِنْ قَبْلُ فَإِنَّهُ ثِقَتِي وَ كِتَابُهُ كِتَابِي
وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ الْأَهْوَازِيُّ فَسَيُصْلِحُ اللَّهُ لَهُ قَلْبَهُ وَ يُزِيلُ عَنْهُ شَكَّهُ
وَ أَمَّا مَا وَصَلْتَنَا بِهِ فَلَا قَبُولَ عِنْدَنَا إِلَّا لِمَا طَابَ وَ طَهُرَ وَ ثَمَنُ الْمُغَنِّيَةِ حَرَامٌ
وَ أَمَّا مُحَمَّدُ بْنُ شَاذَانَ بْنِ نُعَيْمٍ فَهُوَ رَجُلٌ مِنْ شِيعَتِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ
وَ أَمَّا أَبُو الْخَطَّابِ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي زَيْنَبَ الْأَجْدَعُ فَمَلْعُونٌ وَ أَصْحَابُهُ مَلْعُونُونَ فَلَا تُجَالِسْ أَهْلَ مَقَالَتِهِمْ فَإِنِّي مِنْهُمْ بَرِي‌ءٌ وَ آبَائِي مِنْهُمْ بِرَاءٌ وَ أَمَّا الْمُتَلَبِّسُونَ بِأَمْوَالِنَا فَمَنِ اسْتَحَلَّ مِنْهَا شَيْئاً فَأَكَلَهُ فَإِنَّمَا يَأْكُلُ النِّيرَانَ
وَ أَمَّا الْخُمُسُ فَقَدْ أُبِيحَ لِ شِيعَتِنَا وَ جُعِلُوا مِنْهُ فِي حِلٍّ إِلَى وَقْتِ ظُهُورِ أَمْرِنَا لِتَطِيبَ وِلَادَتُهُمْ وَ لَا تَخْبُثَ
وَ أَمَّا نَدَامَةُ قَوْمٍ قَدْ شَكُّوا فِي دِينِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَا وَصَلُونَا بِهِ فَقَدْ أَقَلْنَا مَنِ اسْتَقَالَ وَ لَا حَاجَةَ فِي صِلَةِ الشَّاكِّينَ
وَ أَمَّا عِلَّةُ مَا وَقَعَ مِنَ الْغَيْبَةِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَسْئَلُوا عَنْ أَشْياءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْإِنَّهُ لَمْ يَكُنْ لِأَحَدٍ مِنْ آبَائِي ع إِلَّا وَ قَدْ وَقَعَتْ فِي عُنُقِهِ بَيْعَةٌ لِطَاغِيَةِ زَمَانِهِ وَ إِنِّي أَخْرُجُ حِينَ أَخْرُجُ وَ لَا بَيْعَةَ لِأَحَدٍ مِنَ الطَّوَاغِيتِ فِي عُنُقِي
وَ أَمَّا وَجْهُ الِانْتِفَاعِ بِي فِي غَيْبَتِي فَكَالانْتِفَاعِ بِالشَّمْسِ إِذَا غَيَّبَتْهَا عَنِ الْأَبْصَارِ السَّحَابُ وَ إِنِّي لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ فَأَغْلِقُوا بَابَ السُّؤَالِ عَمَّا لَا يَعْنِيكُمْ وَ لَا تَتَكَلَّفُوا عِلْمَ مَا قَدْ كُفِيتُمْ وَ أَكْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِكَ فَرَجُكُمْ وَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا إِسْحَاقَ بْنَ يَعْقُوبَ وَ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى[1]
ترجمه توقیع حضرت مهدی (عج) به اسحاق بن یعقوب
محمد بن محمد بن عصام کلینی که خداوند از او راضی باشد برای ما روایت کرد: محمد بن یعقوب کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل نمود که اسحاق بن یعقوب می‌گوید: از محمد بن عثمان عمری طلب نمودم که نامه من را که در آن مسائل سخت و دشوارم است را برساند. پس توقیعی به خط مولایمان صاحب الزمان علیه السلام این‌گونه صادر شد:
خداوند تعالی تو را ارشاد نموده و پایدار کند، اما پرسشی که در ارتباط با انکارکنندگان از خاندان و عموزاده‌های ما کردی، آگاه باش که میان خداوند متعال و هیچ فردی خویشاوندی و نسبتی نیست و شخصی که من را منکر شود از من نمی‌باشد و مسیر او همچون راه پسر نوح (ع) است. اما طریق عموی من جعفر و فرزندان او طریق برادران یوسف است.
و اما نوشیدن آبجو حرام می‌باشد و نوشیدن «شلماب» که نوعی شربت و نوشیدنی است اشکالی ندارد. و اما اموالتان را قبول نمی‌کنم جز آن‌که آن را پاک و طاهر گردانید، هر آنکس خواهد ارسال کند و هر که بخواهد قطع کند که آن‌چه خداوند به من عطا کرده بهتر از آن است که به شما عطا گردیده.
و اما ظهور فرج! آن با خداوند است و افرادی که برای آن وقتی مشخص می‌کنند، دروغ می‌گویند.
و اما باور شخصی که می‌گوید: حسین (ع) کشته نشده، آن (عقیده) کفر، تکذیب و گمراهی می‌باشد.
و اما حوادث واقعه، در ارتباط با آن موضوعان به راویان حدیث ما رجوع نمایید که آنها حجتم بر شما می‌باشند من نیز حجت خداوند بر آنها هستم.
و اما محمد بن عثمان عمری که درود خداوند بر او و پدرش باد، مورد اعتماد و وثوق من می‌باشد و کتاب (نوشته) او، کتاب من است.
و اما محمد بن علی بن مهزیار اهوازی، حق تعالی به زودی دلش را به صلاح آورده و تردید او را برطرف خواهد ساخت.
و اما آن‌چه را که برایمان ارسال نمودی بدان سبب قبول می‌کنیم که طاهر است و بهای کنیز خواننده، حرام می‌باشد.
و اما محمد بن شاذان بن نعیم، او مردی از شیعیان ما اهل بیت می‌باشد.
و اما ابو الخطاب محمد بن ابی زینب اجدع، او و یارانش مورد لعنت قرار گرفته‌اند و با همفکران و هم‌اندیشان او همنشینی مکن که من از آنها بیزار هستم و پدران من نیز از آنان بیزار بوده‌اند.
و اما افرادی که اموالمان را با اموال خود در می‌آمیزند،هر آن‌که چیزی از اموالمان را حلال شمرده و آن را بخورد همانا آتش تناول کرده است.
و اما خمس، آن بر شیعیانمان مباح می‌باشد و تا زمان ظهور امرمان از آن معاف هستند[2] تا ولادت آنها طاهر گشته و خبیث نباشد.
و اما ندامت عده‌ای که در دین خداوند متعال به واسطه آن‌چه به ما دادند، تردید نمودند، ما از هر شخصی که بیعت فسخ نماید، بیعت خویش را برداشته و احتیاجی به عطای تردیدکنندگان نیست.
و اما سبب وقوع غیبت، خداوند متعال می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید هیچگاه از چیزهایی سوال نکنید که اگر فاش شوند شما را بد می‌آید و غمناک می‌کند»، بر گردن تمامی پدرانم بیعت سرکشان دوران بود، ولی آن‌هنگام که من قیام کرده و خروج کنم، بیعت هیچ سرکشی بر گردن من نیست.
و اما وجه انتفاع (سود بردن از من) در دوره غیبتم، همچون سود بردن از خورشید است چون ابر آن را از دیده‌ها پنهان دارد (آفتاب پشت ابر) و من امان اهل زمین هستم آن‌گونه که ستاره‌ها امان اهل آسمان‌ها می‌باشند و از اموری که نفعی برای شما ندارد سوال نکنید و خویشتن را در یادگیری آن‌چه از شما خواسته نشده، به رنج و زحمت نیاندازید و برای تعجیل در فرج فراوان دعا نمایید که همان فرج شما می‌باشد و ای اسحاق بن یعقوب! درود بر تو و بر پیروان.
منابع:
[1] کمال الدین و تمام النعمه، جلد 2، باب توقیعات وارده از امام زمان (عج)
[2] گفته شده که این بخش و بخش‌های دیگر تفاسیر و شرح‌های خاصی دارد که مطالعه آنها معنا و مفهوم نهایی را خواهد رساند.
- تلاوت آیه 101 سوره مائده- حذیفی علی عبدالرحمن
يَـٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تَسۡـَٔلُواْ عَنۡ أَشۡيَآءَ إِن تُبۡدَ لَكُمۡ تَسُؤۡكُمۡ وَ إِن تَسۡـَٔلُواْ عَنۡهَا حِينَ يُنَزَّلُ ٱلۡقُرۡءَانُ تُبۡدَ لَكُمۡ عَفَا ٱللَّهُ عَنۡهَاۗ وَ ٱللَّهُ غَفُورٌ حَلِيمٞ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از چیزهایی نپرسید که اگر برای شما آشکار گردد، شما را ناراحت می‌کند! و اگر به هنگام نزول قرآن، از آنها سؤال کنید، برای شما آشکار می‌شود؛ خداوند آنها را بخشیده (و نادیده گرفته) است. و خداوند، آمرزنده و بردبار است.