با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان و اهتمام جدی مسلمانان برای انجام اعمال عبادی واجب، سوالات و شبهات متعددی از سوی دشمنان اسلام با هدف سست کردن اعتقادات و باورهای دینی به ویژه درباره ماه رمضان مطرح می‌گردند که در صورت نبود اطلاعات کافی و یا تحقیق نکردن در این باره ممکن است به صورت علامت سوالی در ذهن فرد مسلمان باقی بماند. از این رو بر آن شدیم تا در این مطلب به بررسی یکی از شبهات ماه رمضان که با تمسک به سخن ابن تیمیه مطرح شده است، بپردازیم. ابن تیمیه گفته که برخی از شیعیان روزه را با عدد می‌گیرند و نه با هلال ماه، پیش از رویت هلال (ماه رمضان) روزه گرفته و پیش از مشاهده هلال (شوال) افطار می‌کنند[1]
پاسخ به شبهه روزه با عدد! از شبهات ماه رمضان
در پاسخ به این شبهه بر اساس آن‌چه که در کتب اهل تشیع آمده است، باید گفت: این سخن از ابن تیمیه کذب و دروغی بیش نیست چرا که با احادیث و روایات وارد شده از امامان معصوم علیهم السلام و آراء فقیهان شیعی منافات داشته و در تضاد می‌باشد.
در کتاب روضه المتقین از امام جعفر صادق (ع) روایت شده که فرمودند: هنگام دیدن هلال ماه روزه بگیر و زمان مشاهده هلال ماه افطار نما. رویت هلال به این شکل نیست که یک مرد یا دو مرد بیایند و بگویند که هلال ماه را دیده‌اند. رویت هنگامی رخ می‌دهد و محقق می‌گردد که گوینده‌ای بگوید: (هلال) را دیده‌ام و مردم نیز او را تصدیق نمایند[2].
همچنین در المقنعه شیخ مفید روایات دیگری مبنی بر این‌که روزه گرفتن و افطار کردن با مشاهده کردن هلال ماه است، نقل شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به روایتی مشابه به روایت قبلی از امام صادق (ع) اشاره کرد.
در استبصار شیخ طوسی روایتی از امام صادق (ع) وجود دارد که ظن و گمان در ثبوت ماه را کافی نگفته و به رویت و مشاهده هلال تصریح شده است[3]. امام این چنین فرموده‌اند: روزه ماه مبارک رمضان با مشاهده هلال ماه تحقق می‌یابد و با ظن محقق نمی‌گردد.
علاوه بر آن‌چه بیان شد در وسائل الشیعه نیز که بابی در این باره وجود دارد، روایاتی از امامان (ع) نقل شده است که تمامی آن‌ها به اشتباه و کذب بودن ادعای ابن تیمیه اذعان دارند. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:
- از امام ششم درباره واژه «اهلة» در آیه 189 سوره بقره سوال گردید، ایشان فرمودند: مقصود هلال ماه‌ها است، پس اگر که آن را مشاهده کردی، روزه بگیر و اگر که آن را دیدی افطار نما.
- هارون بن حمزه نیز نقل می‌کند که از حضرت صادق (ع) شنیدم که ایشان به طور دائم می‌فرمودند: زمانی که با رویت ماه روزه نمودی و با مشاهده آن افطار کردی، روزه ماه رمضان را کامل کردی.
- از امام حسن عسکری (ع) نیز نقل شده که فرمودند: روزه نگیز مگر آن هنگام که هلال ماه را مشاهده نمودی.
از امام رضا (ع) در عیون اخبار الرضا روایت شده که فرمودند: و روزه ماه مبارک رمضان از مواردی است که حق تعالی بر بنده‌های خویش واجب نموده که با مشاهده هلال ماه روزه گرفته می‌شود و با رویت هلال افطار می‌شود[4].
در منتهی المطلب فی تحقیق المذهب نقل شده که امام صادق (ع) فرمودند: در کتاب علی (ع) آمده است: زمان مشاهده هلال روزه بگیرید و هنگامی‌که هلال را دیدید، افطار نمایید. از شک و گمان به دور باشید. اگر که هلال برای‌تان پنهان بود، ماه اول را سی روزه کامل کنید[5].
روایات و احادیثی که ذکر شدند تنها برخی از روایت‌های متواتر نقل شده از ائمه علیهم السلام در این باره است.
علاوه بر روایت‌های نقل شده، نظر و آراء عالمان شیعی نیز بدین گونه است و با چیزی که ابن تیمیه بیان کرده کاملا متضاد است. به عنوان نمونه شیخ طوسی در جلد دو کتاب الخلاف بیان کرده است که نشانه ماه مبارک رمضان و واجب شدن روزه آن یکی از این دو چیز می‌باشد: رویت ماه توسط فرد یا شهادت دو نفر مبنی بر دیدن هلال ماه.[6] ابن ادریس حلی در مستطرفات السرائر (جلد یک کتاب) نیز به این امر و رویت هلال ماه برای محقق شدن ماه مبارک رمضان و وجوب روزه اشاره کرده است.
منابع:
[1] ابن تیمیه حرانی حنبلی، احمد، منهاج السنة النبویه، ج3، ص418 و ص419
[2] روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج3، ص344
[3] الاستبصار، ج2، ص63
[4] عیون اخبار الرضا، ج2، ص131
[5] منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج9، ص 238
[6] الخلاف شیخ طوسی، ج2، ص169
- آیه 185 سوره بقره -منشاوی (ترتیل)
شَهۡرُ رَمَضَانَ ٱلَّذِيٓ أُنزِلَ فِيهِ ٱلۡقُرۡءَانُ هُدٗى لِّلنَّاسِ وَ بَيِّنَٰتٖ مِّنَ ٱلۡهُدَىٰ وَ ٱلۡفُرۡقَانِۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَ مَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَۗ يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَ لَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ وَ لِتُكۡمِلُواْ ٱلۡعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُواْ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَىٰكُمۡ وَ لَعَلَّكُمۡ تَشۡكُرُونَ
(روزه، در چند روز معدودِ) ماهِ رمضان است؛ ماهى كه قرآن، براى راهنمايى مردم، و نشانه هاى هدايت، و فرق ميان حق و باطل، در آن نازل شده است پس آن كس از شما كه در ماه رمضان در حضر باشد، روزه بدارد! و آن كس كه بيمار يا در سفر است، روزهاى ديگرى را به جاى آن، روزه بگيرد! خداوند، راحتى شما را مى خواهد، نه زحمت شما را! هدف اين است كه اين روزها را تكميل كنيد؛ و خدا را بر اينكه شما را هدايت كرده، بزرگ بشمريد؛ باشد كه شكرگزارى كنيد!