و او، محمد را می‌گویم! خوش خُلق‌ترین مردمان بود. آن‌گاه که به چهل سالگی رسید و خدای معتال قلب بخشنده‌اش را برترین، والاترین، مطیع‌ترین و متواضع‌ترین قلوب یافت او را برای خویش انتخاب کرد. پس به درب‌های آسمان رخصتی داد و آن‌ها باز شدند و به فرشتگان اجازه داد، پس نازل شدند. محمد (ص) آن‌ها را نظاره‌گر بود. ناگاه روح الامین به نزدش آمد. دست او را گرفت و تکانی داد و گفت: محمد! بخوان. محمد (ص) که به طاووس فرشتگان، جبرئیل، نگاه می‌کرد، گفت: چه بخوانم؟! جبرئیل گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ[1] … با فرا رسیدن 27 رجب، سالروز بعثت حضرت رسول (ص) بر آن شدیم تا خصائل و ویژگی‌های ایشان را از منظر احادیث بیان نماییم. به این امید که با شناخت خصائل حضرت محمد (ص) آن‌ها را در خود تقویت نموده و در راستای تقرب به حق تعالی تلاش کنیم.
خصائل حضرت محمد (ص) در احادیث
- برترین مردم از لحاظ دودمان
امام علی (ع):
اُسرَتُهُ خَيرُ اُسرَةٍ ، و شَجَرَتُهُ خَيرُ شَجَرَةٍ ، أغصانُها مُعتَدِلَةٌ ، و ثِمارُها مُتَهَدِّلَةٌ ، مَولِدُهُ بمَكّةَ ، و هِجرَتُهُ بطَيبَةَ، عَلا بِها ذِكرُهُ ، و امتَدَّ مِنها صَوتُهُ[2]
دودمان ایشان برترین دودمان و شجره ایشان بهترین شجره‌ها است.شاخه‌های آن راست و میوه‌های او آویخته است. زادگاه او مکه و هجرت او به طیبه (مقصود مدینه است)، در آن‌جا آوازه او بلند گشت و صدای (دعوتش) او به همه جا کشیده شد (رسید).
- صداقت و راستگویی
حضرت محمد (ص) :
إنّ أحسَنَ الحَديثِ أصدَقُهُ[3]
همانا بهترین گفته و سخن، راست‌ترین آن می‌باشد.
- اُمی و درس نخوانده
امام رضا (ع):
و مِن آياتِهِ أنّهُ كانَ يَتيما فَقيرا راعِيا أجِيرا ، لَم يَتَعَلَّمْ كِتابا و لَم يَختَلِفْ إلى مُعلِّمٍ ، ثُمّ جاءَ بالقرآنِ الّذي فيهِ قِصَصُ الأنبياءِ عليهم السلام و أخبارُهُم حَرفا حَرفا ، و أخبارُ مَن مَضى و مَن بَقِيَ إلى يَومِ القِيامَةِ[4]
و از نشانه‌های او (نشانه‌های نبوتش) این است که ایشان یتیم، فقیر، چوپان و مزد بگیر بود، نه کتابی یاد گرفت و نه به پیش آموزگاری رفت و آمد نمود. سپس با قرآنی آمد (قرآنی آورد) که در آن قصص پیامبران (ع) و سرگذشت آنان، حرف به حرف آمده است و اخبار گذشتگان و آیندگان تا به روز قیامت در آن بیان گردیده است.
- رئوف
به نقل از انس بن مالک در مکارم الاخلاق آمده است:
كانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله إذا فَقَدَ الرّجُلَ مِن إخوانِهِ ثَلاثَةَ أيّامٍ سألَ عَنهُ؛ فإن كانَ غائبا دَعا لَهُ، و إن كانَ شاهِدا زارَهُ، و إن كانَ مَريضا عادَهُ[5]
رسول خدا (ص) این‌چنین بود که هر زمان یکی از برادران (مقصود اصحاب است) خویش را به مدت سه روز نمی‌دید، حال او را جویا می‌شد. پس اگر که در مسافرت بود (غائب بود) برای او دعا می‌کرد و اگر که در شهر حضور داشت به دیدن او می‌رفت و اگر که بیمار بود، عیادتش می‌کرد.
- شجاع
امام علی (ع):
كُنّا إذا احمَرَّ البأسُ و لَقِيَ القَومُ القَومَ اتّقَينا برسولِ اللّه ِ، فما يَكونُ أحَدٌ أقرَبَ إلَى العَدُوِّ مِنهُ[6]
هنگامی‌که نبرد شدت می‌گرفت و دو لشکر به جان هم می‌افتادند، ما خویشتن را در پناه پیامبر خدا (ص) قرار می‌دادیم و هیچ کس به دشمن نزدیک‌تر از ایشان نبود.
- فروتن
امام صادق (ع):
إنَّ جَبرئيلَ عليه السلام أتى رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله فخَيَّرَهُ، و أشارَ علَيهِ بالتَّواضُعِ ، و كانَ لَهُ ناصِحا ، فكانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله يأكُلُ إكلَةَ العَبدِ ؛ و يَجلِسُ جِلسَةَ العَبدِ تَواضُعا للّه ِ تباركَ و تعالی[7]
همانا جبرئیل که سلام و درود خدا بر او باد، به نزد رسول خدا (ص) آمد و ایشان را (بین پذیرش پادشاهی و خزائن دنیا و ترک نمودن آن) مخیر نمود و از روی تواضع و خیر خواهی به ایشان اشاره کرد که برای حق تعالی فروتنی نماید. پس پیامبر برای فروتنی در پیشگاه خدای متعال، همچون عبد و بنده، غذا می‌خوردو همچون عبد (بر زمین) جلوس می‌کرد.
- امین
پیامبر (ص):
أما و اللّه ِ إنّي لَأمينٌ في السَّماءِ و أمينٌ في الأرضِ[8]
هان! به خداوند سوگند که من در آسمان امین هستم و در زمین نیز امین می‌باشم.
- برخوردار از حیا
در کنز العمال از ابو سعید خدری نقل شده است:
كانَ صلى الله عليه و آله أشَدَّ حَياءً مِن العَذراءِ في خِدرِها[9]
رسول خدا (ص) با حیاتر از دختر پرده نشین بود.
- بی اعتنا به دنیا
امام باقر (ع):
إنّ رسولَ اللّه ِ صلى الله عليه و آله لَم يُورِّثْ دِينارا و لا دِرهَما و لا عَبدا و لا وَليدَةً و لا شاةً و لا بَعيرا ، و لقد قُبِضَ صلى الله عليه و آله و إنّ دِرعَهُ مَرهونَةٌ عِند يَهوديٍّ مِن يَهودِ المَدينَةِ بعِشرينَ صاعا مِن شَعيرٍ استَسلَفَها نَفَقَةً لأهلِهِ[10]
همانا رسول خدا (ص) نه دیناری به ارث گذاشت و نه درهم و نه بنده و کنیزی و نه گوسفند و نه شتری، هنگامی که رحلت کرد، زره ایشان در گرو یکی از یهودیان شهر مدینه بود که در برابر قرض نمودن بیست صاع جو برای خرجی خانواده خویش، آن را گرو گذاشته بود.
- بردبار و صبور
در کتاب ترغیب و تذهیب از انس صحابه حضرت این چنین نقل شده است:
كُنتُ أمشي مَع رسولِ اللّه ِصلى الله عليه و آله و علَيهِ بُردٌ نَجرانيٌّ غَليظُ الحاشِيَةِ ، فأدرَكَهُ أعرابيٌّ فجَذَبَهُ بِردائهِ جَذبَةً شَديدَةً، فنَظَرتُ إلى صَفحَةِ عُنُقِ رسولِ اللّه ِ صلى الله عليه و آله ، و قَد أثّرَ بها حاشِيَةُ الرِّداءِ مِن شِدَّةِ جَذبَتِهِ ثُمّ قالَ : يا محمّدُ، مُرْ لي من مالِ اللّه ِ الّذي عِندَكَ، فالتَفَتَ إلَيهِ فضَحِكَ ثُمّ أمَرَ لَهُ بعَطاءٍ[11].
همراه با حضرت محمد (ص) که بُرد نجرانی با حاشیه‌ای زبر و درشت به تن داشت، قدم می‌زدم. در همین حین عربی بادیه نشینی از راه رسید و ردای حضرت را گرفت و محکم کشید. پس من به گردن ایشان نگاهی کردم. حاشیه ردا به جهت شدت کشیدن آن بر روی گردن رسول خدا (ص) ردی به جای گذاشته بود. عرب بادیه نشین گفت: ای محمد (ص)! امر نما از مال خداوند که در پیش توست به من بدهند. پیامبر (ص) به سمت ایشان برگشت، خنده‌ای نمود و در ادامه دستور داد به او چیزی عطا نمایند.
[1] سوره علق- آیه اول
[2] نهج البلاغة : الخطبة ۱۶۱
[3] الطبقات الكبرى : ۱ / ۱۱۵
[4] عيون أخبار الرِّضا : ۱ / ۱۶۷ / ۱
[5] مكارم الأخلاق : ۱ / ۵۵ / ۳۴
[6] مكارم الأخلاق : ۱ / ۵۳ / ۲۶
[7] الكافي : ۸ / ۱۳۱ / ۱۰۱
[8] كنز العمّال : ۳۲۱۴۷
[9] كنز العمّال : ۱۷۸۱۷
[10] قرب الإسناد: ۹۱/۳۰۴
[11] الترغيب و الترهيب : ۳ / ۴۱۸ / ۲۰
- تلاوت آیه یک سوره علق- احمد دباغ