در این نوشتار بر آن شدیم تا احادیثی که از ائمه اطهار علیهم السلام درباره جوانان، اهمیت دوره جوانی و اهتمام به افراد در این دوره که به عنوان برترین مرحله حیات آدمی شناخته می‌شود و نقشی محوری و مهم در سازندگی انسان دارد، و در دو دنیا دوره‌ای فرخنده به شمار می‌رود، در کتب معتبر حدیثی آمده‌اند را به نگارش در آوریم تا از آن بهره‌مند گردید.
جوان در کلام رسول الله (ص)
- اُوصيكُمْ بِالشُّبّانِ خَيْرا فَإنَّهُمْ أَرَقُّ أَفْئِدَةً، إِنَّ اللّهَ بَعَثَـنى بَشـيرا وَ نـَذيـرا فَحالَفَنِى الشُّبّانُ وَ خالَفَنِى الشُّيُوخُ [1].
شما را به جوانان سفارش می‌کنم که با آن‌ها به خوبی رفتار نمایید زیرا آن‌ها دل نازک‌تر هستند. همانا خداوند من را به عنوان بشارت دهنده و انذار دهنده مبعوث گردانید، پس جوانان به من گرویدند و به من کمک کردند و بزرگان با من مخالفت نمودند.
- يـا أَبـاذَر! ما مِنْ شابٍّ يَدَعُ لِلّهِ الدُّنْيا وَ لَهْوَها وَ أَهـْرَمَ شـَبابَهُ فى طاعـَةِ اللّه ِ إِلاّ أَعْطاهُ اللّه ُ أَجْرَ إِثْنَيْنِ وَ سَبْعينَ صِدّيقا [2]
ای ابوذر! هیچ جوانی به خاطر خداوند از دنیا و سرگرمی‌هایش رو نگرداند و جوانی خود را در مسیر طاعت خدا پیر نکند جز این‌که خداوند به او اجر و پاداش 72 صدیق را می‌دهد.
- ما مِنْ شَى ءٍ أَحَبُّ إِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ شـابٍّ تـائِـبٍ [3].
هیچ چیز در نزد خداوند عز و جل دوست داشتنی تر از جوانی که توبه کرده است، نیست.
- فَضْلُ الشّابِّ اْلعابِدِ الَّذى تَعَبَّدَ فِى صَباهُ عَلَى الشَّيخِ الَّذى تَعَبَّدَ بَعْدَ ما كبُرَتْ سِنُّهُ كَفَضْلِ اْلمُرْسَلينَ عَلى سائِرِ النّاسِ [4]
برتری جوانی که در دوران جوانی خداوند را پرستش کند بر شخص پیری که بعد از پیر شدن به عبادت و پرستش خداوند بپردازد، همچون برتری انبیاء الهی بر سایر مردم است.
- إِنَّ أَحَبَّ اْلخَـلائِقِ إِلَى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ شابٌّ حَدَثُ السِّنِّ فى صُوْرَةٍ حَسَنَهٍ جـَعَلَ شـَبابـَهُ وَجـَمالَهُ لِلّهِ وَطاعـَتِهِ، ذالِكَ الَّذى يُباهى بِهِ الرَّحْمنُ مَلائِكَتَهُ، يَقـُـولُ: هـذا عـَبْدى حـَقّـا [5].
همانا دوست داشتنی ترین خلایق در نزد خدای عز و جل نوجوانی است زیبا رو که جوانی و زیبایی خود را برای خداوند و در مسیر اطاعت از او قرار داده است. خدای رحمان به این چنین نوجوانی بر ملائکه مباهات می‌کند و می‌فرماید: به راستی که این نوجوان بنده من می‌باشد.
جوانان در احادیث امامان معصوم (ع)
امام علی (ع)
- ما أَقْرَبَ الدُّنْيا مِنَ الذَّهابِ وَ الشـَّيْبَ مِنَ الشَّـبـابِ وَ الشَّـكَّ مِنَ الاِْرْتيابِ [6].
و چه نزدیک است دنیا به رفتن، پیری به جوانی و شک به بدگمانی.
- سِتـَّةُ أَشْياءَ حَسَنٌ وَ لكِنَّها مِنْ سِتـَّةٍ أَحْسَنُ: ۱ـ العـَـدْلُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ الاُْمـَراءِ أَحْسَنُ. ۲ـ الصَّبـْرُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ الْفـُـقَراء أَحْسَنُ. ۳ـ وَ الْوَرَعُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ الْعُـلَماءِ أَحْسَنُ. ۴ـ وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ الاَْغْنِياءِ أَحْسَنُ. ۵ـ وَ التـَّوْبَةُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ الشَّبابِ أَحْسَنُ. ۶ـ وَ الْحَياءُ حَسَنٌ وَ هُوَ مِنَ النِّساءِ أَحْسَنُ [7].
شش چیز نیکو است اما از شش شخص نیکوتر خواهند بود:
- عدل نیکو است اما از امرا و حاکمان نیکوتر.
- صبر و شکیبایی خوب است اما از تهی دستان خوب‌تر.
- تقوا نیکو است اما از علما نیکوتر.
- سخاوتمندی نیکو است اما از اغنیا نیکوتر است.
- توبه (به درگاه الهی) نیکو است اما از جوانان نیکوتر.
- و حیا و عفت نیکو است اما از زنان نیکوتر می‌باشد.
- يا مَعْشَرَ الْفِتْيانِ، حَصِّنوا اَعْراضَكُمْ بِالاَدَبِ وَ دينَـكُمْ بِالْعِلْمِ [8].
ای جوانان، آبروی خویش را با ادب و دین خود را با علم و دانش حفظ کنید.
- اِذَ ا احْتَجْتَ اِلَى الْمَشْوَرَةِ فى اَمْرٍ قَدْ طَرَاَ عَلَيْكَ فَاسْتَبْدِهِ بِبِدايَةِ الشُّبّانِ، فَاِنَّهُمْ اَحَدُّ اَذْهانا وَ اَسْرَعُ حَدْسا، ثُمَّ رُدَّهُ بَعْدَ ذالِكَ اِلى رَاْىِ الْكُهولِ وَ الشُيوخِ لِيَسْتَعْقِبوهُ وَ يُحْسِنُوا، اَلاِخْتيارَ لَهُ، فَاِنَّ تَجْرِبَتَهُمْ اَكْثَرُ [9].
هر زمان که به مشورت نیاز داشتی، ابتدا به جوانان مراجعه کن چرا که آنان ذهنی تیزتر و حدس سریع‌تری دارند. سپس (نتیجه) را به افراد میانسال و پیر برسان تا پیگیری نمایند، در نهایت آن را سنجیده و طریق بهتر را انتخاب کنند، زبرا تجربه آنان بیش‌تر است.
امام حسن مجتبی (ع)
- يا مَعْشَرَ الأَحْداثِ إِتَّقوُا اللّه َ وَ لا تَأْتُوا الرُّؤَساءَ، دَعـُوهُمْ حَتّى يَصـيرُوا أَذْنـابا [10].
ای گروه جوانان خویشتن را برای خدا نگاه دارید و تقوا پیشه کنید و گِرد رؤسا (حکومت معاویه) نگردید تا آن‌گاه که از جایگاه خویش سقوط نمایند.
امام صادق علیه السلام
- مَنْ قَرَءَ الْقُرآنَ وَ هُوَ شابٌّ مُؤْمِنٌ إِخْتـَلَطَ الْقُـرْآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ … [11]
هر کس که قرآن را قرائت نماید در حالی که جوان است. قرآن با گوشت و خونش مخلوط می‌شود.
- لَسْتُ اُحِبُّ أَنْ أَرى الشّابَّ مِنْكُمْ إِلاّ غادِيا فى حالَيْنِ: إِمّا عالِما أَوْ مُتَعَلِّما، فإِنْ لَمْ يَفْعَلْ فَرَّطَ، فَإنْ فَرَّطَ ضَيَّعَ فَإِنْ ضَيَّعَ أَثِمَ، وَ إِنْ أَثِمَ سَكَنَ النّارَ، وَ الَّذى بَعَثَ مُحَمَّدا بِالْحَقِّ [12].
دوست ندارم که جوانی از شما را جز در دو حالت مشاهده کنم: یا در حال دانشمندی و یا در حال دانش اندوزی (یادگیری)، پس اگر که جوان چنین نکند، کوتاهی نموده و جوانی خود را تباه کرده است و اگر که بهار عمر خود را تباه گرداند، به خطا و اشتباه رفته و سوگند به خدای که محمد (ص) را به حق مبعوث گردانید، این‌گونه جوانی در جهنم خواهد بود.
امام رضا علیه السلام
- إِنَّ الصِّبْيانَ قالُوالِيَحْيى عليه السلام إِذْهَبْ بِنا لِنَلْعَبْ فَقالَ: ما لِلَّعْبِ خُلِقْنا [13].
همانا نوجوانانی به حضرت یحیی علیه السلام گفتند با ما بیا تا بازی کنیم، پس او پاسخ داد که ما برای بازی خلق نشده‌ایم.
منابع:
[1] سفینه البحار، ج2، ص176
[2] میزان الحکمه، ج5، ص9
[3] مشکاه النور، ص171
[4] میزان الحکمه،ج5، ص9
[5] میزان الحکمه، ج5، ص9
[6] غرر الحکم، ص754
[7] زبدة الاحادیث، ج2، ص127
[8] تاريخ يعقوبى، ج ۲، ص ۲۱۰
[9] شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج20، ص337
[10] تفسیر البرهان، ج2، ص412
[11] اصول کافی، ج4، ص414
[12] بحار الانوار، ج1، ص170
[13] مجمع البیان، ج6، ص781