دعای دهم صحیفه سجادیه یکی دیگر از دعاهای ماثور حضرت زین العابدین علیه السلام است که پیش‌تر و در مطالب جداگانه‌ای به شرح برخی از فرازهای آن بر اساس شرح و بیان حسن ممدوحی کرمانشاهی در کتاب شهود و شناخت پرداختیم. حال و در ادامه آن مطالب به شرح فرازهای دیگر این دعای پُر محتوا که امام سجاد (ع) در آن از حق تعالی درخواست فریادرسی نموده و از او طلب میکند که به فضل خویش با بندگان خود برخورد کند نه به عدالت خود، به این دلیل که اگر خداوند رفتاری عادلانه در ارتباط با بندگان داشته باشد بدون تردید تنها افراد مخلص از عقاب الهی در امان خواهند بود و انسان تاب و تحمل عذاب پروردگار را ندارد، خواهیم پرداخت.
فراز پنجم دعای دهم صحیفه
وَ أَشْبَهُ الْأَشْيَاءِ بِمَشِيَّتِكَ، وَ أَوْلَى الْأُمُورِ بِكَ فِي عَظَمَتِكَ رَحْمَةُ مَنِ اسْتَرْحَمَكَ، وَ غَوْثُ مَنِ اسْتَغَاثَ بِكَ، فَارْحَمْ تَضَرُّعَنَا إِلَيْكَ، وَ أَغْنِنَا إِذْ طَرَحْنَا أَنْفُسَنَا بَيْنَ يَدَيْكَ.
پروردگارا! و شبیه‌ترین چیزها به مشیت و خواسته تو و سزاوارترین (مناسب‌ترین) امور و کارها به تو آن هم در جولانگاه بزرگی و عظمتت، نزول رحمت بر کسی که از تو رحمت خواسته و فریادرسی نسبت به شخصی است که با استغاثه به تو روی آورده (فریاد خواهی نموده)، پس زاری و تضرع ما را به درگاهت دریاب و اگر که خویشتن را پیش روی تو افکندیم، به فریاد ما برس.
شرح فراز پنجم دعای دهم صحیفه سجادیه
نکته‌ای که در این فراز لازم است به آن دقت شود این است که حضرت (ع) نزول رحمت الهی را بر اربابان حاجت به مشیت و خواسته پروردگار نزدیک دیده است چرا که رحمت و رأفت ذات خداوندگار است اما نزول عذاب خداوند مرتبط با معاصی و گناهانی است که از شخص خطاکار و عاصی سر زده و سبب شده که آتش جهنم مهیا گردد. به این معنا که اگر در جهان طغیانی وجود نداشت هیچ گاه عذابی در کار نبود و تمامی آفریده‌ها در حرم امن پروردگار حضور داشته و به هیچ یک از احاد بشر بدی نمی‌رسید، چرا که مشیت حضرت حق به غیر از خیر به چیزی تعلق نمی‌گیرد و او به عذاب دادن کسی نیاز ندارد و این نافرمانی‌ها و طغیانگری‌ها است که در نقصان و کاستی وجود آدمی دخالتی تام دارند و به همین جهت است که در روز قیامت به جهنمیان گفته می‌شود: این همان چیزی است که برای خویش ذخیره کردید [1]. در نظام اجتماعی و عقلایی اگر که فردی به سبب جرم خاصی ادب شود، قهرا نوعی تلافی است و لذت انتقام در کار می‌باشد اما این چنین موضوعی به ساحت پاک و منزه پروردگار راه ندارد و اگر که مجازات و عذابی در پیش است بدین سبب است که فرد آلوده پاک شده تا برای جلب رحمت الهی مهیا شود و هیچ گونه مسئله انتقام گیری توسط خداوند وجود ندارد. در حقیقت گناه و معصیت آن گونه دل را آلوده میکند که عفونت ناشی از آن مانع رحمت الهی است و تنها راه پاک کردن و تطهیر آن مجازات است، به مانند شخص جراحی که برای سلامت جسم شخص بیمار، زائده عفونی را با برق سوزانده یا عضوی که فاسد شده است را می‌بُرد که این اعمال خود مقدمه‌ای برای سلامت جسمی آن فرد هستند. و به همین جهت است که ظلم آدمی تنها متوجه خود او می‌باشد و هر آن‌که عمل ناشایست و فاسدی از او سر بزند در گرو آن عمل خواهد بود و عکس العمل آن را یا در این جهان و یا در جهان آخرت مشاهده خواهد کرد و راه فراری از آن وجود ندارد همانطور که در آیه 23 سوره یونس آمده است: ای مردم همانا پیوسته گریبان شما در گروه ظلم‌هایتان است.
در واقع آدم طغیانگر تنها به ریشه خود آتش زده و آدمی باید همواره در ابتدای هر کاری به این امر بیاندیشد که آیا ارتکاب آن بر اساس آن‌چه خدا بیان فرموده مجاز است یا نه چرا که همواره آدمی عکس العمل کارهایش را خواهد دید (آیات 8 و 9 سوره زلزال به این امر اشاره دارد).
فراز ششم دعای دهم صحیفه سجادیه
اللَّهُمَّ إِنَّ الشَّيْطَانَ قَدْ شَمِتَ بِنَا إِذْ شَايَعْنَاهُ عَلَى مَعْصِيَتِكَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ لَا تُشْمِتْهُ بِنَا بَعْدَ تَرْكِنَا إِيَّاهُ لَكَ، وَ رَغْبَتِنَا عَنْهُ إِلَيْكَ .
خداوندا همانا شیطان ما را هر گاه که او را در معصیت و نافرمانی تو همراهی نمودیم، مورد شماتت قرار داد، پس بر محمد و خاندان او درود فرست و پس از آن‌که او را برای تو رها نموده و به سوی تو آمدیم، او را با دوباره گرفتار شدن به دستش، خوشحال و شادمان مگردان.
شرح فراز ششم دعای دهم
شماتت به معنای سرور و خوشحالی دشمن از به وجود آمدن بلا است. در این فراز که فراز آخر دعای دهم صحیفه سجادیه است، امام (ع) از پناه بردن به خدا از شر شیطان سخن به میان آورده است. شیطانی که همواره در کمین است تا در صورت مشاهده زمینه‌ای مساعد، حمله کرده و آدمی را به بیراهه کشاند و خداوند از او به عنوان دشمنی آشکار معرفی کرده است [2]. البته آدمی می‌تواند با شناخت دشمن و پی بردن به حیله گری‌هایش از او غافل نشده و به تیر غیبش مبتلا نگردد. و این شناخت با غافل نشدن از خداوند متعال و رسول او و اطاعت از اوامر الهی ممکن است.
در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است که نگاه کردن (نگاه حرام) تیری از تیرهای شیطان است. چرا که شخصی که بر اعمال و جوارح خویش مراقبت و نظارت کافی را نداشته باشد به تیری از تیرهای شیطان این دشمن قسم خورده انسان، مبتلا می‌گردد و این دشمن آن چنان کار کشته است که آدمی را به سرعت خلع سلاح کرده و با سلاح خود آن را از پای در خواهد آورد و نور الهی را از قلب او زدوده و خود در دل او جای می‌گیرد …
ابزار ابلیس همان اعضا و جوارح خود آدم (گوش، چشم، زبان، شهوت، دست، پا و …) است که خداوند به وی عطا کرده تا به وسیله آنها رشد نماید. اما شیطان با فریب و حیله گری و با استفاده از آنها دست و پای آدمی را بسته و او را به سوی طغیان و گناه سوق می‌دهد تا در نهایت جهنم جایگاه آنان گردد و مورد تمسخر و شماتت او واقع شوند و شاید هیچ گونه تلخی و مراراتی بدتر و سخت تر از این نیست که فرد مورد شماتت دشمن خویش قرار گیرد و امام علیه السلام از این شماتت شیطان به خداوند متعال پناه می‌برد.
ناگفته نماند که به شناخت رسیدن درباره چنین دشمنی بسیار سخت است و آدمی تا مسیر و دشمن خویش را نشناسد و به ابزار دفاعی مناسب مجهز نباشد نمی‌تواند بر او غلبه کند و روی صلاح را ببیند و به همین جهت است که حق تعالی در قرآن کریم به تکرار آدمی را از این دشمن برحذر داشته است.
منابع:
[1] برگرفته از آیه 35 سوره توبه
[2] در آیه 60 سوره یاسین خداوند به این موضوع اشاره فرموده است.
- تلاوت ترتیل آیه 35 سوره توبه – مشاری الراشد العفاسی
يَوْمَ يُحْمَىٰ عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَىٰ بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ ۖ هَٰذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ
در آن روز که آن را در آتش جهنم، گرم و سوزان کرده، و با آن صورتها و پهلوها و پشتهایشان را داغ می‌کنند؛ (و به آنها می‌گویند): این همان چیزی است که برای خود اندوختید (و گنجینه ساختید)! پس بچشید چیزی را که برای خود می‌اندوختید!