درباره عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم»، فضیلت و منزلت آن که برای آغاز کار‌ها ذکر و قرائت آن تأکید شده است، احادیث بسیاری در کتب حدیثی نقل شده‌اند که در این نوشتار به گردآوری و نگارش بخشی از این احادیث (احادیث بسم الله الرحمن الرحیم) برای بهره‌مند شدن شما دوستان و آشنا شدن با فضائل این عبارت که در قرآن کریم 114 بار تکرار شده است، پرداخته‌ایم. عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» به معنی قرائت نام خداوند متعال و ذکر جلاله «الله» است. این عبارت که به بَسمَلَه معروف و به تسمیه شهرت دارد در هر یک از سوره‌های قرآن به جز سوره توبه یک بار آمده است و آغاز سوره با همین عبارت است (نا گفته نماند که درباره این موضوع که این عبارت جزئی از سوره‌های قرآن است اختلاف وجود دارد). البته در سوره مبارکه نمل این عبارت پُر فضیلت دو بار ذکر شده است یک بار در آغاز سوره و باری دیگر در آیه 26 سوره نمل …
عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» در کلام پیامبر (ص)
- اَلتَّسْميَةُ مِفْتاحُ الْوُضوءِ و مِفْتاحُ كُلِّ شَيءٍ [1].
بسم الله الرحمن الرحیم (تسمیه) کلید وضو و کلید هر چیزی می‌باشد.
- لا يُرَدُّ دُعاءٌ أَوَّلُهُ بِسْمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ [2].
دعایی که با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز گردد، برگردانده (رد) نمی‌شود.
- مَنْ قَرَأَ بِسْمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ مُوقِنا سَبَّحَتْ مَعَهُ الْجِبالُ إلاّ أَنـَّهُ لايَسْمَعُ ذلِكَ مِنها [3].
هر که بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت نماید، کوه ها به همراه او تسبیح گویند، اگر چه او تسبیح آن ها را نمی‌شنود.
- مَن رَفَعَ قِرطاسا مِنَ الأْرضِ مَكتوبا عَلَيهِ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِإجلالاً لِلّهِ ولاِسْمِهِ عَنْ أن يُداسَّ كانَ عِندَ اللّهِ مِنَ الصِّدِّيقينَ و خُفِّفَ عَن والِدَيهِ و إنكانا مُشرِكَينِ [4].
هر که کاغذی را که بر روی آن بسم الله الرحمن الرحیم نگاشته شده باشد را از روی زمین بلند کند و این عمل برای اجلال و بزرگ داشتن خدای متعال و ممانعت از اهانت به نام او باشد، در نزد حق تعالی از صدیقین به حساب می‌آید و از بار گناه پدر و مادر او برداشته شده، حتی اگر که مشرک باشند. - زَيـِّنوا مَوائِدَكُم بِالْبَقْلِ؛ فإِنَّها مَطرَدَةٌ لِلشَّياطينِ مَعَ التَّسميَةِ [5].
سفره های خویش را با سبزی زینت دهید چرا که سبزی با تسمیه (عبارت: بسم الله الرحمن الرحیم) طرد کننده شیطان است.
- مَنْ قَرَأ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ كَـتَبَ اللّهُ لَهُ بِكُلِّ حَرفٍ أربَعَةَ آلافِحَسَنَةٍ و مَحا عَنهُ أربَعَةَ آلافِ سَيِّـئَةٍ و رَفَعَ لَهُ أربَعَةَ آلافِ دَرَجَةٍ [6]
هر که بسم الله الرحمن الرحیم را بر زبان جاری سازد، خداوند متعال برای او به ازای هر یک از حروف چهار هزار حسنه و نیکی می‌نویسد و چهار هزار گناه از او پاک کرده و چهار هزار درجه او را بالا می‌برد.
بسم الله الرحمن الرحیم در سخن امامان (ع)
امام علی علیه السلام
- مَنِ اسْتَمَعَ إلى قارىءٍ يَقرَؤُها [بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ] كانَ لَهُ بِقَدرِ ما لِلْقارِئ [7].
هر آن‌که به صدای قاری که عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» را قرائت نماید، گوش فرا دهد، برای او آن خواهد بود که برای قاری می باشد.
- بِسمِ اللّهِ شِفاءٌ مِن كُلِّ داءٍ و عَونٌ لِكُلِّ دَواءٍ [8]
بسم الله الرحمن الرحیم، شفای هر دردی (بیماری) و کمک کننده هر دارویی است.
- ألا فَمَن قَرَأها (بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ) مُعتَقِدا لِمُوالاةِ مُحَمَّدٍ و آلِهِ الطَّيِّبِينَ مُنقادا لأَمرِها مُؤمِنا بِظاهِرِهِما و باطِنِهِما أعطاهُ اللّهُ عَزَّ وَ جلَّ بِكُلِّ حَرفٍ مِنها حَسَنَةً كُلُّ واحِدَةٍ مِنها أفضَلُ مِنَ الدُّنْيا و ما فيها مِن أصنافِ أموالِها و خَيراتِها [9].
هر آن کس که «بسم الله الرحمن الرحیم» را با ایمان، باور و دوستی محمد و خاندان پاک ایشان و با تسلیم در برابر اوامرشان و با ایمان به ظاهر و باطن آن تلاوت کند. خدای عز و جل به ازای هر حرف آن، چیزی برتر از آن دنیا و آنچه که در اوست، از ثروت و خوبی‌ها به او عطا می کند.
- قولوا عِندَ افتِتاحِ كُلِّ أَمرٍ صَغيرٍ أو عَظيمٍ: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ؛ أَىْ أَستَعينُ عَلى هذَا الأَمرِ بِاللّهِ الَّذى لا يَحِقُّ العِبادَةُ لِغَيرِهِ، المُغيثِ إذَ ا استُغيثَ، المُجيبِ إذا دُعىَ، الرَّحمنِ الَّذى يَرحَمُ بِبَسطِ الرِّزقِ عَلَينا، الرَّحيمِ بِنا فى أديانِنا و دُنيانا و آخِرَتِنا، خَفَّفَ عَلَينَا الدِّينَ و جَعَلَهُ سَهلاً خَفيفا، و هُوَ يَرحَمُنا بِتَمييزِنا مِن أعدائِهِ [10].
در هنگام شروع هر کار کوچک و بزرگی، «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید، به این معنا که برای این کار، از خداوند یاری می جویم، خداوندی که جز او کسی شایسته پرستش نمی باشد. پناهگاهِ پناهجو و فریادرس هر فریادخواهی است. خدایی که با گسترش روزی بر ما رحم می‌نماید، بر ما مهربان در دین و دنیا و آخرتمان است. دین را بر ما سهل و آسان (سبُک) گرفت و با تمییز و جدا کردن ما از دشمنانش بر ما رحم می‌کند.
امام محمد باقر (ع)
- أَوَّلُ كُلِّ كِتَابٍ نَزَلَ مِنَ السَّمَاءِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ- فَإِذَا قَرَأْتَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ- فَلَا تُبَالِي أَلَّا تَسْتَعِيذَ وَ إِذَا قَرَأْتَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ- سَتَرَتْكَ فِيمَا بَيْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ [11].
اول هر کتابی که از آسمان نازل گردیده «بسم الله الرحمن الرحیم» است. هر زمان که بسم الله الرحمن الرحیم را قرائت نمودی، اشکالی ندارد که استعاذه نکرده و به خداوند پناه نبری و هر زمان بسم الله الرحمن الرحیم را تلاوت کردی، تو را از آنچه بین آسمان و زمین است، محفوظ می دارد.
امام جعفر صادق (ع)
- رُبَّمَا تَرَكَ بَعْضُ شِيعَتِنَا فِي افْتِتَاحِ أَمْرِهِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ- فَيَمْتَحِنُهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِمَكْرُوهٍ لِيُنَبِّهَهُ عَلَى شُكْرِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ يَمْحَقَ عَنْهُ وَصْمَةَ تَقْصِيرِهِ عِنْدَ تَرْكِهِ قَوْلَ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم [12].
بسا که یکی از شیعیان ما در ابتدا و آغاز کاری بسم الله الرحمن الرحیم نمی گوید و به همین سبب، خدای متعال او را گرفتار مکروهی می سازد تا به شُکر و ثنای خداوند متوجه گردد و قصور خویش را در گفتن بسم الله الرحمن الرحیم جبران سازد.
- اَلْبَسمَلَةُ تيجانُ [13]
بسم الله الرحمن الرحیم، تاج است.
- اِغْلِقُوا أَبوابَ الْمَعصيَةِ بِالإْسْتِعاذَةِ وَ افْتَحُوا أبوابَ الطّاعَةِ بِالتَّسميَةِ[14].
درب های معصیت و گناه را با استعاذه یا همان پناه بردن به خداوند متعال ببندید و درب های طاعت و فرمانبرداری را با گفتن بسم الله الرحمن الرحیم بگشایید.
- بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ اسْمُ اللّهِ الأْكبَرِ أو قالَ الأْعظَمِ [15]
بسم الله الرحمن الرحیم، بزرگ‌ترین – یا فرمودند – عظیم‌ترین نام خداوند است.
امام موسی کاظم (ع)
- سُئِلَ الكاظِمُ عليه السلام : و أىُّ آيَةٍ أَعظَمُ فى كِتابِ اللّهِ؟ فَقالَ: بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ [16].
از امام موسی کاظم (ع) پرسیده شد: و کدامین آیه در کتاب خداوند، برتر است؟ پس فرمود: بسم الله الرحمن الرحیم.
امام رضا (ع)
- مَعْنَى قَوْلِ الْقَائِلِ بِسْمِ اللَّهِ أَيْ أَسِمُ عَلَى نَفْسِي سِمَةً مِنْ سِمَاتِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هِيَ الْعِبَادَةُ [17]
معنی کلام کسی که بسم الله می‌گوید، یعنی نشانی از نشانه‌های خداوند عز و جل را بر خود قرار می‌دهم و آن عبادت است.
- إنَّ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيمِ أقرَبُ إلَى اسْمِ اللّهِ الأْعظَمِ مِن سَوادِ الْعَينِ إلى بَياضِها [18].
همانا بسم الله الرحمن الرحیم به نام اعظم خداوند نزدیک‌تر از سیاهی چشم به سفیدی آن است.
منابع:
[1] مستدرک الوسائل، ج1، ص333
[2] الدعوات، ص52
[3] دعا المنثور، ج1، ص26
[4] تنبیه الخواطر و نزهه النواظر، ج1، ص32
[5] مکارم الاخلاق، ص176
[6] بحار الانوار، ج92، ص258
[7] عیون اخبار الرضا (ع)،ج1، ص302
[8] نزهه الناظر و تنبیه الخاطر، ص42
[9] عیون اخبار الرضا (ع)، ج1، ص302
[10] توحید (صدوق)، ص 232
[11] کافی (ط- الاسلامیه)، ج3، ص313، ح3
[12] بحار الانوار (ط- بیروت)، ج89، ص232، ح14
[13] عوالم العلوم، ص751
[14] دعوات (راوندی)، ص52، ح130
[15] بحار الانوار (ط-بیروت)، ج90، ص223، ح1
[16] بحار الانوار (ط- بیروت)، ج89، ص238، ح38
[17] توحید (صدوق)، ص229
[18] عیون اخبار الرضا، ج2، ص5، ح11
- تلاوت ترتیل آیه 40 سوره توبه – محمد ایوب
إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا ۖ فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا ۗ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
اگر او را یاری نکنید، خداوند او را یاری کرد؛ (و در مشکلترین ساعات، او را تنها نگذاشت؛) آن هنگام که کافران او را (از مکّه) بیرون کردند، در حالی که دوّمین نفر بود (و یک نفر بیشتر همراه نداشت)؛ در آن هنگام که آن دو در غار بودند، و او به همراه خود می‌گفت: «غم مخور، خدا با ماست!» در این موقع، خداوند سکینه (و آرامش) خود را بر او فرستاد؛ و با لشکرهایی که مشاهده نمی‌کردید، او را تقویت نمود؛ و گفتار (و هدف) کافران را پایین قرار داد، (و آنها را با شکست مواجه ساخت؛) و سخن خدا (و آیین او)، بالا (و پیروز) است؛ و خداوند عزیز و حکیم است!