شرح دعای دهم صحیفه سجادیه – بخش اول

در این مطلب به شرح دعای دهم صحیفه سجادیه حضرت زین العابدین (ع) خواهیم پرداخت. در این دعای مأثور،حضرت از خداوند متعال طلب می‌دارد تا به فضل خود و نه به عدل خویش با بندگان رفتار نماید زیرا لازمه رفتار از روی فضل، بخشش و گذشت است و لازمه برخورد با عدل، عذاب خواهد بود و بندگان الهی را طاقت عذاب نیست.

علاوه بر این امام (ع) به نیازمند بودن آدمی به خداوند متعال و سرور و خوشحالی شیطان از سرپیچی انسان از اوامر الهی اشاره نموده است …

فراز اول دعای دهم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ إِنْ تَشَأْ تَعْفُ عَنَّا فَبِفَضْلِكَ، وَ إِنْ تَشَأْ تُعَذِّبْنَا فَبِعَدْلِكَ.

خداوندا اگر که بخواهی ما را عفو نمایی پس از فضل تو می‌باشد و اگر که بخواهی ما را عذاب دهی پس از عدل تو خواهد بود (نشأت گرفته از عدل تو است).

شرح فراز اول دعای دهم

با توجه به معنا و مفهوم این فراز می‌توان متوجه شد که عفو و بخشش خداوند از فضل و احسان او سرچشمه می‌گیرد نه شایستگی‌ها، و عذاب او نیز نشأت گرفته از ظلم و ستم نیست بلکه از عدل و دادگری الهی است.

خداوند متعال در آیه‌های متعددی به این موضوع اشاره کرده است که آیه 61 سوره غافر، 21 سوره نور و 268 سوره بقره برخی از این آیات می‌باشند. در آیه 21 سوره نور حق تعالی می‌فرماید: … اگر که فضل و رحمت خدا نبود، هرگز هیچ یک از شما پاک (از گناه و زشتی) نمی‌شد (یا در خود سازی موفق نمی‌شد) …

از این آیه ها می‌توان به این نتیجه دست یافت که رشد آدمی معلول فضل و بزرگواری خداوند جهانیان است و پروردگار متعال وعده بخشش و فضل به بنده‌های خود داده است و مشخص است که اگر رشد از سوی فضل او باشد، قطعا گذشت از گناه و معصیت به طریق اولی هم ناشی از فضل او می‌باشد. در واقع بدین معنا می‌باشد که رشد و به کمال رسیدن انسان به فضل الهی می‌باشد نه بر اساس شایستگی و لیاقت او، چرا که خدا شایستگی انسان را نیز به رحمت خویش افاضه می‌نماید. حال چطور ممکن است که گذشت از معصیت به لیاقت و شایستگی آدمی ارتباط داشته باشد.

در واقع حضرت سجاد (ع) در این دعا بشارت داده که افراد گناهکار آگاه باشند، آن‌چه که سبب عفو می‌گردد، فضل و بزرگواری خداوند است و لازم است در جلب فضل و رضایت او تلاش نمایند که شایستگی آدمی مطرح نمی‌باشد زیرا اگر که مطرح بود ناامیدی بر افراد گنهکار غلبه می‌نمود.

همچنین اگر که گذشت خداوند وابسته به لیاقت انسان بود، آدمی می‌بایست به کسب شایستگی بپردازد و خداوند متعال ملزم به گذشت می‌شد، یعنی باید او گذشت کند، ولی اگر که متوجه شدیم توفیق به دست آوردن لیاقت نیز پیش از کسب شایستگی حقی را بر پروردگار ایجاب می‌‌کند که او می‌بایست چنین عملی را انجام دهد و این موضوع از مبدأیت فضل حضرت حق ناشی شده و سپس گذشت می‌کند، می‌فهمیم که عفو خداوند حاکم بر بندگان او می‌باشد و هیچ چیزی حقی را بر خداوند متعال از جانب مخلوقات ثابت نمی‌کند.

همچنین بزرگواری و رحمت خداوند در جزای بنده‌ها جاری می‌باشد چرا که اولا: خداوند از عذاب نمودن افراد نافرمان و گنهکار بی نیاز است، به این معنا که هیچ گاه در کیفر به افراد نافرمان، تلافی معنا ندارد، چون که حالاتی این چنین بر انفعال و کمبود دلالت دارد که خداوند متعال پاک و منزه از این‌گونه تصورات نادرست و اشتباه است. دوما: نظام جزا در آخرت بر مبنای قرارداد نیست، بلکه آن‌گونه است که خداوند در قرآن کریم و در آیات متعدد نظیر آیات 35 سوره توبه، 38 سوره مدثر، 25 سوره آل عمران و آبه 286 سوره بقره بیان فرموده و تمامی آن‌ها را بازتاب اعمال و کردار آدمی گفته است. پس می‌توان اطمینان پیدا کرد که در جزای اخروی انسان‌ها، کوچکترین ظلمی انجام نمی‌شود و تماما بر اساس کردار آن‌ها می‌باشد همانگونه که در قرآن کریم آمده است: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ ۚ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ وَلَا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا»، آیا ندیدی کسانی را که خودستایی می‌کنند؟ (این کارها بی ارزش است) بلکه خداوند متعال هر که را بخواهد، ستایش می‌کند و کم‌ترین ستم و ظلمی به آنان نخواهد شد [1].

منبع:

[1] سوره نساء، آیه 49

 

• تلاوت ترتیل آیه 49 سوره نساء – حذیفی علی عبدالرحمن