حق الماره و نظر مراجع تقلید درباره آن

حق الماره به چه معنا می‌باشد؟ حدودی که برای آن گفته شده چه هستند؟ نظر مراجع عظام تقلید در این باره چیست؟ با ما همراه باشید تا به پاسخ این سوالات برسید.

حق الماره و شرایط آن

در دین اسلام استفاده و تصرف در مال دیگران در هر صورت و به هر میزان نیازمند اجازه از صاحب آن است به جز در مواردی که استثناء گفته شده‌اند. از جمله موارد استثناء حق الماره می‌باشد. حق الماره به حق رهگذر برای استفاده از میوه و محصول باغات یا کشتزارها بدون اجازه صاحبان آن، اطلاق می‌گردد. این حق شرایطی دارد و تمامی انواع میوه ها و کشتزارها را شامل می‌شود. حق الماره را برخی فقها با رعایت بعضی از شرایط جایز می‌دانند و بعضی دیگر آن را ممنوع گفته و ترک کردن آن را بهتر از عمل به آن دانسته‌اند.

همانطور که گفته شد برای حق الماره یا همان حق رهگذر شروطی بیان شده است که در صورت بر قرار بودن آن ها می‌توان از آن بهره برد و استفاده کرد. این شروط عبارتند از:

• استفاده موجب افساد نشود. مقصود این است که به شاخه یا ساقه درخت یا گیاه مورد نظر آسیب نرساند و آن‌ها را نشکند، به میزان متعارف تناول کند و خوردن و استفاده از آن بر محصول تاثیر زیادی نداشته باشد. پس اگر که چندین نفر از یک مکان – هر چند به میزان کم- تناول کنند و خوردن آن ها مشهود باشد، افساد به شمار می‌رود و این عمل جایز نمی باشد.
• عبور از کنار باغ، زراعت و مانند این ها کاملا اتفاقی باشد. در حقیقت اگر که گذر از آن مکان‌ها به قصد خوردن و استفاده باشد، پس حق الماره جایز نمی‌باشد. البته برخی جواز بر خوردن را حتی با قصد تناول داده‌اند (بهتر است در رابطه با این شرط به نظر مرجع تقلید خود توجه و عمل نمود).
• تنها از محصول بخورد و با خود نبرد.
• حصار و حفاظی اطراف باغ یا زراعت نباشد.
• به نارضایتی صاحب باغ یا زراعت علم یا شک داشته باشد.
• محصول بر درخت باشد یا ساقه گیاه در زمین باشد (یعنی چیده نشده باشد). البته در این باره نیز نظر مرجع تقلید بهتر است دانسته شود.

نظر و پاسخ برخی از مراجع بزرگ تقلید به پرسش هایی درباره حق الماره

• آیت الله خامنه ای

ایشان در پاسخ به سوالی که درباره حق الماره و شروط آن شده، بیان نمودند : فردی که در حال گذر و عبور از مسیری به درختی میوه دار برسد تنها با شرایط زیر می‌تواند از آن تناول کند. نخست اینکه بنا بر احتیاط واجب به عدم رضایت صاحب آن یقین نداشته باشد. دوم این‌که گذر از آن جا تصادفی باشد به این معنا که به نیت خوردن از آن مسیر عبور نکند. سوم، استفاده و خوردن از آن موجب آسیب به درخت و میوه ها نشود (میوه ها را تلف ننماید). چهارم این‌که به ملک وارد نشود.

• آیت الله سیستانی

از جمله سوالاتی که از ایشان شده این است که استفاده از برخی میوه درختان که در کوچه، خیابان و یا از منازل مردم به داخل کوچه آمده‌اند، چه حکمی دارد؟ آیت الله سیستانی پاسخ دادند که استفاده و تناول از میوه درختان داخل کوچه یا خیابان اگر که منع ظاهری وجود نداشته باشد، بدون اشکال است اما خوردن و استفاده از محصول درختانی که شاخه آن ها از خانه ها بیرون زده باشد، بنا بر احتیاط واجب جایز نمی‌باشد.

• آیت الله مکارم شیرازی

سوال شده که اگر باغی در مسیر باشد آیا می‌توان از میوه های آن به میزان نیاز برای خوردن استفاده نمود؟ ایشان در پاسخ به چند مورد اشاره فرمودند:

یک: اگر باغ مد نظر با حفاظی محصور شده باشد، داخل شدن به آن و تناول از میوه بدون کسب اجازه از صاحب آن حرام می‌باشد.

دو: اگر که باغ محصور نشده باشد یا شاخه‌های آن بیرون باشند، جایز می‌باشد که در زمان عبور از کنار باغ از محصول آن به میزان حاجت (نمی‌شود میوه را برد) تناول نماید، به شرطی که به نیت این کار حرکت نکرده باشد و سبب افساد نشود و احتیاط آن می‌باشد که در صورتی که از ناراضی بودن صاحب باغ یقین داشته باشد از خوردن آن خودداری نماید.

ایشان همچنین بیان داشتند که بر اساس ادله موضوع حق الماره برای میوه رسیده است.

موسسه قرآنی معراج النبی استان خوزستان