قرض الحسنه که به دادن مال برای رفع نیاز از نیازمندی به شرط باز پس دادن آن (عین مال یا بدل آن)، بدون سود و بهره اطلاق می گردد از برترین سنت های الهی است که خداوند در قرآن کریم به آن اشاره نموده و ائمه معصوم علیهم السلام از آن سخن گفته و به آن برای مواقع ضرورت و نه در موارد غیر ضروری سفارش کردهاند، چرا که قرض الحسنه نه تنها به اقتصاد جامعه کمک می کند بلکه ارزشهای اخلاقی چون ایثار، دستگیری از دیگران و عدم وابستگی به مال دنیا را در جامعه و میان افراد زنده می دارد. قرض الحسنه جزو مستحبات است و بر اساس احادیث برای قرض دهنده در آخرت پاداشی در نظر گرفته شده است. البته قرض دادن باید به گونه ای باشد که باعث آزار و اذیت نشود و فرد قرض دهنده با قرض گیرنده مدارا نماید و بدون هیچ گونه منتی این عمل را انجام دهد. در ادامه برخی از احادیث روایت شده در این باره را برای بهره مندی شما عزیزان قرار داده ایم.
قرض الحسنه در کلام حضرت رسول (ص)
- عَنْ الْبَراءِ بْنِ عازِبٍ رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: مَـنْ مَنَحَ مَنـيحَةَ لَبَنٍ، اَوْوَرَقٍ، اَوْهَـدى زُقـاقا كانَ لَهُ مِـثْلُ عِـتْقِ رَقَبَةٍ [1].
از براء بن عازب که خداوند از او راضی و خشنود باشد، نقل شده که از رسول خدا (ص) شنیدم که میفرمود: آن کس که گوسفند یا شتری را به شخص دیگری بدهد تا از شیر آن استفاده کند و پس از آن بازگرداند، یا درهمی را قرض دهد، یا گمشدهای را راهنمایی نماید، حق تعالی ثواب آزاد کردن بندهای را به او عطا خواهد کرد.
- عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: … وَ مَـنْ اَقْرَضَ اَخاهُ الْمُـؤْمِنَ بِـكُلِّ دِرْهَمٍ اَقْرَضَهُ وَزْنَ جَبَلِ اُحُدٍ وَ جَـبَلَ رِضْـوانٍ وَ طُورِ سَيْـناءَ حَسَنـاتٍ. فَاِنْ رَفَقَ بِهِ فِـى طَلَبِهِ يَعْبَـرُبِهِ عَلَى الصِّراطِ كَالْبَرْقِ الْخـاطِفِ الّـلامِعِ بِغِيْـرِ حِسابٍ وَلاعَذابٍ [2].
از رسول خدا (ص) روایت شده که می فرمایند: … هر آن کس که برادر مومن خود را قرض دهد به ازای هر درهمی که قرض داده هم وزن کوه های اُحد، رضوان و سینا برای او حسنات است و اگر که برای وصول آن مدارا نماید از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذابی می گذرد.
- اَلصَّدَقَةُ بِعَشْرَةٍ، وَ الْقَرْضُ بِثَمانِيَةَ عَشْرٍ، وَ صِلَةُ الاْءخْوانِ بِعِشْرِينَ، وَ صِلَةُ الرَّحِمِ بِاَرْبَعَ وَ عِشْرِيْنَ [3].
صدقه ده حسنه، قرض دادن هجده حسنه، ارتباط داشتن با برادران دینی بیست حسنه و صله رحم بیست و چهار حسنه دارد.
- اَلْفُ دِرْهَمٍ اُقْرِضُها مَرَّتَيْنِ اَحَبُّ اِلَىَّ مِنْ اَنْ اَتَصَدَّقَ بِها مَرَّةً. [4]
هزار درهمی را که دو بار قرض بدهم برای من دوست داشتنی تر از آن است که آن را به یکباره صدقه دهم.
- مَنِ احْتاجَ اِلَيْهِ اَخُوهُ الْمُسْلِمُ فِى قَرْضٍ وَهُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَفْعَلْ، حَرَّمَ اللّهُ عَلَيْهِ رِيْحَ الْجَنَّةِ [5].
هر کس که برادر مسلمان او برای قرض به او نیازمند شد (از او طلب قرض الحسنه نمود) و او در حالی که به قرض دادن توانا باشد، خواستهاش را انجام ندهد، خداوند متعال او را از بوی بهشت محروم میسازد.
قرض الحسنه در احادیث امامان (ع)
امام علی (ع)
- اِيّاكُمْ وَ الدَّيْنَ؛ فَاِنَّهُ هَمٌّ بِاللَّيْلِ وَذُلٌّ بِالنَّهارِ [6].
از قرض نمودن پرهیز کنید چرا که قرض سبب غم و اندوه در هنگام شب و خواری و ذلت آدمی در روز میگردد (در حقیقت این کلام امیر (ع) به نتیجه طبیعی قرض نمودن اشاره دارد).
- وَ اغْتَـنِمْ مَنِ اسْتَـقْرَضَـكَ فِى حالِ غِنـاكَ لِـيَجْعَـلَ قَـضاءَهُ لَـكَ فِى يَوْمِ عُسْرَتِكَ [7].
و غنیمت شمار آن را که در هنگام بی نیازیت از تو وام (قرض) بخواهد تا در روز تنگدستیات به تو باز پس دهد.
امام محمد باقر (ص)
- كُـلُّ ذَنْبٍ يَكْفُرُهُ الْقَتْلُ فِى سَبيلِ اللّهِ اِلاَّ الدَّيْنَ لاكَفّارَةَ لَهُ اِلاّ اَداؤُهُ، اَوْ يَقْضِىَ صاحِبَهُ، اَوْيَعْفُوَ الذَّىِ لَهُ الْحَقُّ [8].
هر گناهی را کشته شدن در راه خدا پاک می کند، مگر اینکه قرض باشد، که کفاره ای برای آن نیست جز اینکه توسط فردی که بدهکار است یا شخصی دیگر پرداخت گردد یا شخص طلبکار از حق خویش بگذرد.
امام جعفر صادق (ع)
- خَلُّوا سَبِيلَ الْمُعْسِرِ كَما خَلَأَهُ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى [9].
شخص تنگدست را رها سازید، همانگونه که حق تعالی چنین کرده است.
- مَنْ اَقْرَضَ قَرْضا فَضَرَبَ لَهُ اَجَلاً فَلَمْ يُؤْتَ بِهِ عِنْدَ ذلِكَ الاَْجَلِ، فَاِنَّ لَهُ مِنَ الثَّوابِ فِى كُلِّ يَوْمٍ يَتَأخَّرُ عَنْ ذلِكَ الاَْجَلِ بِمِثْلِ صَدَقَهِ دِيْنارٍ واحِدٍ فى كُلِّ يَوْمٍ [10].
آن کس که قرض یا وامی به شخصی عطا نماید و برای پس دادن آن مهلتی مشخص کند، چنانچه در سر رسید مهلت تعیین شده، ما او عودت داده نشود به ازای هر یک روز تأخیر پاداش یک دینار صدقه در نامه عمل او نگاشته می شود.
- اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ يُحِبُّ اِنْظارَ الْمُعْسِرِ، وَ مَنْ كانَ غَريمُهُ مُعْسِرا فَعَلَيْهِ اَنْ يُنْظِرَهُ اِلى مَيْسَرَةٍ [11].
همانا خداوند عز و جل مهلت دادن به فرد تنگدست را دوست دارد. آن کس که بدهکار او تنگدست می باشد، می بایست به او مهلت دهد تا توانگر شود.
امام رضا (ع)
- اِعْلَمْ اَنَّ مَنِ اسْتَدانَ دَيْنا وَ نَوى قَضائَهُ، فَهُوَ فِى اَمانِ اللّهِ حَتّى يَقْضِيَهُ، فَاِنْ لَمْ يَنْوِ قَضاءَهُ فَهُوَ سارِقٌ [12].
آگاه باش، همانا آن کس که قرض گیرد در صورتی که تصمیم داشته باشد که آن را بازگرداند، در پناه خدا می باشد تا آن را ادا نماید اما اگر که تصمیمی بر بازگرداندن آن نداشته باشد، سارق به شمار آید.
- اِنْ كانَ لَكَ عَلى رَجُلٍ حَقٌّ فَوَجَدْتَهُ بِمَكَّةَ اَوْ فِى الْحَرَمِ فَلا تُطالِبْهُ وَ لاتُسَلِّمْ عَلَيْهِ فَتَفْزَعَهُ اِلاّ اَنْ تَكُونَ اَعْطَيْتَهُ حَقَّكَ فِى الْحَرَمِ فَلا بَأْسَ اَنْ تُطالِبَهُ فِى الْحَرَمِ. [13]
همانا اگر که از فردی طلب داری و او را در شهر مکه و یا در حرم (حرم امن الهی) یافتی، از او طلب خویش را مطالبه نکن و به او سلام هم نکن که از تو بترسد. آری اگر که در محدودهی حرم امن الهی به او چیزی عطا کردی در آن جا از او مطالبه نما.
منابع:
[1] الترغيب و الترهيب، ج 2، ص 39
[2] ثواب الاعمال و عقابها ص 414
[3] بحارالانوار، ج 103
[4] بحارالانوار، ج103، ص 139
[5] بحارالانوار، ج 103، ص 138
[6] وسائل الشيعه، ج 13/77
[7] ميزان الحكمة، بنقل از نهج البلاغه، نامه 31
[8] وسائل الشیعه،ج 13، ص 82
[9] من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 59
[10] بحارالانوار، ج 103، ص 139
[11] بحارالانوار، ج 103، ص 153
[12] بحارالانوار، ج 103، ص 150
[13] بحارالانوار، ج 103، ص 156
- تلاوت ترتیل آیه 282 سوره بقره – سعود شریم
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
ای کسانی که ایمان آوردهاید! هنگامی که بدهی مدّتداری (به خاطر وام یا داد و ستد) به یکدیگر پیدا کنید، آن را بنویسید! و باید نویسندهای از روی عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد! و کسی که قدرت بر نویسندگی دارد، نباید از نوشتن -همان طور که خدا به او تعلیم داده- خودداری کند! پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند، و از خدا که پروردگار اوست بپرهیزد، و چیزی را فروگذار ننماید! و اگر کسی که حق بر ذمه اوست، سفیه (یا از نظر عقل) ضعیف (و مجنون) است، یا (به خاطر لال بودن،) توانایی بر املاکردن ندارد، باید ولیّ او (به جای او،) با رعایت عدالت، املا کند! و دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر این حقّ) شاهد بگیرید! و اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید! (و این دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند،) تا اگر یکی انحرافی یافت، دیگری به او یادآوری کند. و شهود نباید به هنگامی که آنها را (برای شهادت) دعوت میکنند، خودداری نمایند! و از نوشتن (بدهیِ خود،) چه کوچک باشد یا بزرگ، ملول نشوید (هر چه باشد بنویسید)! این، در نزد خدا به عدالت نزدیکتر، و برای شهادت مستقیم تر، و برای جلوگیری از تردید و شک (و نزاع و گفتگو) بهتر میباشد؛ مگر اینکه داد و ستد نقدی باشد که بین خود، دست به دست میکنید. در این صورت، گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید. ولی هنگامی که خرید و فروش (نقدی) میکنید، شاهد بگیرید! و نباید به نویسنده و شاهد، (به خاطر حقگویی،) زیانی برسد (و تحت فشار قرار گیرند)! و اگر چنین کنید، از فرمان پروردگار خارج شدهاید. از خدا بپرهیزید! و خداوند به شما تعلیم میدهد؛ خداوند به همه چیز داناست.