دعای نهم صحیفه سجادیه – بخش اول

دعای نهم صحیفه سجادیه یکی دیگر از دعاهای مأثور حضرت زین العابدین علیه السلام است که در آن ایشان از خداوند درخواست بخشش از گناه کرده و از خداوند طلب نموده که او را در اوقاتی از زندگی که میان دو راهی قرار می‌گیرد یاری کرده تا راه و مسیر مستقیم را انتخاب نماید زیرا نفس اماره انسان سعی دارد آن‌چه را که بدی است به عنوان طریق و راه انتخاب کند. همچنین حضرت به سست بودن آدمی اشاره نموده و از حق تعالی درخواست نموده که طریق ابتلا به معصیت و گناه را بر انسان ببیند و او را در این مسیر کمک کند. در ادامه به شرح فرازهایی از این دعای پر محتوا خواهیم پرداخت.

فراز اول دعای نهم صحیفه سجادیه

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صَيِّرْنَا إِلَى مَحْبُوبِكَ مِنَ التَّوْبَةِ، و أَزِلْنَا عَنْ مَكْرُوهِكَ مِنَ الْإِصْرَارِ، اللَّهُمَّ وَ مَتَى وَقَفْنَا بَيْنَ نَقْصَيْنِ فِي دِينٍ أَوْ دُنْيَا، فَأَوْقِعِ النَّقْصَ بِأَسْرَعِهِمَا فَنَاءً، وَ اجْعَلِ التَّوْبَةَ فِي أَطْوَلِهِمَا بَقَاءً.

خداوندا بر محمد و خاندان او درود فرست و ما را به توبه که محبوب تو می‌باشد، موفق دار و از الحاح و اصرار بر گناه که مورد غضب تو می‌باشد رها ساز. خداوندا و هر گاه میان دو نقصان در دین یا دنیا قرار گرفتیم، نقصان و کاهش را بر دنیای ما که زودتر از دست می‌رود وارد نما و توبه را در دین که بادوام‌تر بوده و بقای بیشتری دارد، قرار ده.

شرح فراز اول دعای نهم صحیفه سجادیه

توبه که بازگشت و رجوع از معصیت و سرکشی از اوامر الهی است و پشیمانی و ندامت از کردار نادرست، دو شرط اصلی و کاملا اساسی دارد: نخستین شرط ندامت از کار ناپسند است و دومین شرط، گرفتن تصمیم قطعی برای انجام ندادن دوباره آن فعل نادرست یا معصیت است که همین روی گردان شدن از گناه مورد توجه خداوند است همان طور که در روایات آمده حق تعالی ناله افراد توبه کار را بیشتر از مناجات عبادت کنندگان دوست دارد.

و بر عکس آن‌چه که بیان گردید، حق تعالی از کردار و رفتار افراد گنهکاری که بر رفتار ناپسند و نکوهش شده خویش اصرار دارند، بیزار است چرا که اصرار و الحاح در کار ناپسند، نادیده بر شمردن بزرگی و قدرت خداوند است که لازمه آن انعکاس شدید غضب الهی می‌باشد.

پس از بخش‌های ابتدایی امام سجاد علیه السلام به بیان موضوعی کاملا عقلانی می‌پردازد و آن این است که هر زمان دوَران امر میان دو چیز باشد، کمی و نقصان در یک جریان متناهی، یا در وقت و مدتی نا متناهی، هرگز عقل نخواهد پذیرفت که نقصان نامتناهی را انتخاب نموده و دلگرم و امیدوار به آن باشد.

هم اکنون جهان فانی و جهان باقی هر دو در دو سوی یک خط مستقیم قرار دارند که یکی از آن‌ها متناهی و دیگری ابدی است. به همین دلیل عقل در انتخاب اصلح و برتر از میان این دو مستقل می‌باشد.

و در انتهای این فراز امام (ع) می‌فرمایند: و اجعل التوبه فى أطولهما بقاء. در واقع حضرت از خداوند توبه و روی آوردن به طرفی که نامتناهی است و روی گردان شدن از رخدادهای متناهی را طلب نموده است.

فراز دوم دعای نهم صحیفه سجادیه

وَ إِذَا هَمَمْنَا بِهَمَّيْنِ يُرْضِيكَ أَحَدُهُمَا عَنَّا، وَ يُسْخِطُكَ الآْخَرُ عَلَيْنَا، فَمِلْ بِنَا إِلَى مَا يُرْضِيكَ عَنَّا، وَ أَوْهِنْ قُوَّتَنَا عَمَّا يُسْخِطُكَ عَلَيْنَا، وَ لَا تُخَلِّ فِي ذَلِكَ بَيْنَ نُفُوسِنَا وَ اخْتِيَارِهَا ، فَإِنَّهَا مُخْتَارَةٌ لِلْبَاطِلِ إِلَّا مَا وَفَّقْتَ ، أَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمْتَ.

خداوندا هر گاه همت و عزم به انجام یکی از دو کار داشته باشیم که یکی از آن‌ها رضایت تو را در پی داشته و دیگری سبب خشمگین شدن تو می‌گردد، آن را که موجب رضای تو می‌شود، نصیبمان گردان و اراده و توان ما را نسبت به آن‌چه که سبب غضب تو می‌شود سست نما و ما را به حال خویش رها نکن چرا که نفس اگر که به خود واگذار گردد تلاش در باطل نماید و نفس تمایل شدیدی به اعمال نکوهش شده دارد مگر این‌که تو رحم نمایی.

شرح فراز دوم دعای نهم صحیفه سجادیه

وجود میل و اشتیاق به طاعت و فرمانبرداری از خداوند در آدمی سبب می‌گردد تا خداوند حسنه‌ای را در نامه عمل ثبت کند. از امام جعفر صادق (ع) این چنین روایت شده که اگر شخص مومنی به انجام عمل نیک و حسنه‌ای اندیشه کند اما آن را انجام ندهد، برای او حسنه‌ای در نامه‌ی اعمالش نوشته می‌شود، پس اگر که آن را انجام دهد برای او ده حسنه ثبت می‌گردند و اگر که انسان با ایمان به انجام گناهی اندیشیده و عزم کند اما آن را انجام ندهد برای او در نامه اعمالش به سبب این فکر چیزی ثبت نمی‌گردد.

طبق این روایت می‌توان گفت که عزم بر انجام گناه و خطور فکر و اندیشه آن در نفس آدمی سبب گناه نیست (البته منظور با اعمال باطنی همانند بدگمانی نیست چرا که این‌ها خود معصیت به شمار می‌روند) اما پستی نفس انسان را در پی دارد و از ارتقاء و نائل آمدن به مراتب و درجات بالاتر جلوگیری می‌کند، ولی تا زمانی که به این افکار ترتیب اثری داده نشود، عصیان و غضب پروردگار را به دنبال نخواهند داشت.

و گاه توانایی بر ترک کردن معصیت اگر چه سبب بالا رفتن درجه و مرتبه انسان نیست اما به همان اندازه‌ای که آدمی از ارتکاب به آن در امان است مطلوب خواهد بود اگر چه گمان می‌رود معنای عبارت «وَ أَوْهِنْ قُوَّتَنَا عَمَّا يُسْخِطُكَ عَلَيْنَا» این باشد که حق تعالی بنده‌ی خویش را دوست می‌دارد و بر سر راه سرکشی و عصیان او مانعی ساخته و بنده قهرا آلوده نمی‌گردد. همانطور که گاهی خداوند متعال آدمی را به خود واگذار خواهد کرد، نفس اماره بر او مسلط گشته و آن‌چه را که نمی‌بایست، انجام می‌دهد و در لغزشگاه دشمنی و عداوت با خداوند قرار خواهد گرفت چرا که آدمی ترکیبی از فطرت و طبیعت است. طبیعت انسان دوستدار امیال جسمی و شهوات است و در صدد سرکشی و طغیان، در حالی که فطرت او بیزار از معاصی و خدا محور و خدا خواه است. و در آیه 53 سوره یوسف آنجا که خداوند می فرماید: … إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلَّا مَا رَحِمَ رَبِّي …، مقصود همان طبیعت آدمی است که نباید هیچ گاه از آن غافل شد …

• تلاوت ترتیل آیه 53 سوره یوسف – شاطری ابوبکر