در این مطلب از سری مطالب تفسیر سوره‌های قرآن کریم که برگرفته از تفسیر نمونه می‌باشند به تفسیر آیه‌هایی دیگر از سوره مبارکه لیل که خداوند در آن از سر انجام دو گروه از مردم یعنی، شقاوت پیشگان و پرهیزکاران سخن به میان آورده است خواهیم پرداخت. سوره لیل از 21 آیه کوتاه تشکیل شده و به عنوان یکی از سوره‌های مکی قرآن کریم شناخته می‌شود چرا که در شهر مکه و پس از سوره مبارکه اعلی و قبل از سوره فجر بر حضرت محمد (ص) نازل گردیده است.
آیاتی از سوره لیل
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
… فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَ اتَّقَى (5) وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنَى (6) فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى (7) …
به نام خداوند بخشنده مهربان
… اما آن‌کس‌که (حق الله را) داد و تقوا پیشه کرد (5) و جزا و پاداش نیکوتر را تصدیق نمود (6) به زودی مسیر آسانی را پیش روی او خواهیم نهاد (7) …
شرح تفسیر آیه هایی از سوره لیل
خداوند متعال در آیه های ابتدایی سوره، نخست به نشانه‌های آفاقی (شب و روز) و نشانه‌های انفسی سوگند خورد سپس از اختلاف در جهت گیری‌ها و نتایج سعی و تلاش انسان ها سخن به میان آورد. در ادامه مردم را به دو دسته تقسیم نموده و خصائل هر یک از این گروه‌ها را بر می‌شمارد و می‌فرماید: اما آن‌کس که (حق الله را) داد و تقوا پیشه کرد (5) و جزا و پاداش نیکوتر را تصدیق نمود (6) به زودی مسیر آسانی را پیش روی او خواهیم نهاد (7)
مقصود از واژه اعطی در آیه پنجم سوره لیل، انفاق در راه خدا و دست‌گیری از نیازمندان است و تأکید بر تقوا و پرهیزکاری در ادامه آیه احتمال می‌رود به نیت خالص آدمی در زمانی که انفاق می‌کند، به دست آوردن مال از مسیر درست و مشروع و انفاق آن در راه درست بدون هیچ آزار و منتی اشاره دارد زیرا مجموعه این اوصاف تماما در واژه تقوا جمع هستند.
البته برخی مفسران بیان داشتند که واژه (اعطی) به عبادت‌های مالی و واژه (اتقی) به دیگر عبادت‌ها، انجام اعمال واجب و ترک آن‌چه که حرام است، اشاره دارد. ولی اولین تفسیر علاوه بر سازگاری بیشتر با ظاهر آیه پنجم با شأن نزول سوره نیز هم‌خوانی دارد.
در آیه ششم سوره، تصدیق کردن (حُسنی)، به باور، ایمان و اعتقاد به پاداش‌های نیکوی خداوند اشاره دارد همانطور که در شأن نزول بیان شد که ابو الدحداح با اعتقاد و ایمان به جزای نیکوی پروردگار انفاق نمود.
در آیه 95 سوره مبارکه نساء نیز آمده است: خداوند هر یک از آنان را وعده جزای نیک داده است.
برخی نیز در این باره گفته‌اند: مقصود شریعت نیکو یا همان حسنی است یعنی ایمان به دین اسلام که بهترین دین‌ها است.
و برخی بیان نمودند که تفسیر آن عبارت «لا الله الا الله» یا شهادتین است.
اما با توجه به شکل و ظاهر آیه‌ها و شأن نزولی که برای این سوره مبارکه ذکر شده و معنای واژه حُسنی که در بسیاری از آیات قرآنی به پاداش و جزای نیک معنا شده است، تفسیر نخستی که برای این آیه بیان گردید مناسب‌تر می‌آید.
در آیه هفتم حق تعالی بیان فرموده است که به زودی طریق سهل و آسانی را پیش روی او خواهیم نهاد. در تفسیر این آیه گفته شده که احتمال است به توفیقات الهی و سهل نمودن امر طاعت بر این‌گونه افراد یا باز کردن مسیر بهشت بر آن‌ها و استقبال ملائکه الهی با سلام و تحیت از آنان و یا تمامی آن‌چه که ذکر شد اشاره داشته باشد.
واژه یسری که از ماده «یسر» است به معنای زین کردن اسب و آماده نمودن آن برای امر سوار کاری است و پس از آن به هر امر و عمل آسانی اطلاق گردیده است.
بدون شک آنان که در راه خدا و برای او انفاق کرده و تقوا پیشه می‌کنند به پاداش‌های عظیم الهی معتقد و به آن‌ها دلگرم هستند، مصائب و مشکلات برای آنان سهل شده و در دو دنیا آرامش ویژه‌ای خواهند داشت.
البته لازم است گفته شود که احتمال می‌رود انفاق مالی نخست بر طبع آدمی سخت و مشکل آید اما با ادامه دادن آن و تکرار این عمل مسیر آن‌گونه برای او سهل و راحت شود که به جای آن که بر او سخت باشد از آن لذت خواهد برد.
افراد بسیاری وجود دارند که به سبب سخاوتمندی که دارند از حضور مهمان بر سر سفره خویش شاد گشته و بر عکس اگر که مهمانی بر سر سفره آنان حتی برای یک روز حاضر نشود اندوهگین خواهند شد و این خود نوعی آسان نمودن مشکلات برای آنان است.
و از این امر نباید غافل شد که ایمان به معاد و پاداش‌های بزرگی که خداوند وعده داده است بدون شک صبر آدمی را در برابر مشکلات بیشتر کرده و تحمل انواع مصائب را برای او آسان می‌کند، به گونه‌ای که علاوه بر مال از جان خویش نیز با کمال میل در راه خدا خواهد گذشت …
- تلاوت ترتیل سوره مبارکه «لیل» با صدای استاد «احمد خلیل شاهین»
سوره لیل عربی