با فرا رسیدن دهه آخر ماه صفر و سالروز شهادت حضرت امام رضا (ع)، هشتمین ولی معصوم شیعیان بر آن شدیم تا برای بهره‌مندی بیشتر از علم آن بزرگوار برخی از احادیث نقل شده از ایشان را که درباره موضوعات و مباحث گوناگون، در کتب حدیثی معتبر آمده‌اند را گردآوری و منتشر نماییم.
احادیثی از امام رضا علیه السلام
- أفضَلُ العَقلِ مَعرِفَةُ الإِنسانِ نَفسَهُ [1].
برترین مرحله خِرد، خود شناسی آدمی است.
- الإیمانُ: عَقدٌ بِالقَلبِ؛ و لَفظٌ بِاللِّسانِ؛ و عَمَلٌ بِالجَوارِحِ، لا یکونُ الإیمانُ إلاّ هکذا [2]
ایمان جز این نیست: پیمانی در دل، گفتاری بر زبان و عمل و کرداری است با اعضای بدن.
- إنَّ مِن حَقِّ المُومِنِ عَلَى المُومِنِ: المَوَدَّةَ لَهُ فی صَدرِهِ، وَ المُواساةَ لَهُ فی مالِهِ، وَ النُّصرَةَ لَهُ عَلى مَن ظَلَمَهُ، و إن کانَ فَیءٌ لِلمُسلِمینَ وکانَ غائِباً أخَذَ لَهُ بِنَصیبِهِ، و إذا ماتَ فَالزِّیارَةُ إلى قَبرِهِ، و لا یظلِمَهُ، و لا یغُشَّهُ، و لا یخونَهُ، و لا یخذُلَهُ، و لا یغتابَهُ، و لا یکذِّبَهُ [3] …
همانا از حقوق مومن بر مومنی دیگر: دوست داشتن او در دل، کمک رساندن به او با مال خویش، یاری دادن به او در برابر کسی که به او ستم روا داشته، گرفتن سهم او از غنائمی که مسلمانان داشتند، هنگامی که غایب است. تشیع او تا قبر هنگامی که در گذشت، ظلم نکردن به او، دغل ننمودن نسبت به او، خیانت نکردن به او، وا نگذاشتن او، غیبت او را نکردن و او را دروغگو ندانستن …
- أوَّلُ عِبادَةِ اللّهِ مَعرِفَتُهُ [4].
اول و ابتدای عبادت و پرستش، خداشناسی است.
- إذا نَزَلَت بِکم شِدَّةٌ فاستَعینوا بِنا عَلَى اللّهِ. [5]
اگر که بر شما شدت و سختی نازل شد، به واسطه ما از خداوند یاری بخواهید.
- بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ» أقرَبُ إلَى الاِسمِ الأَعظَمِ مِن سَوادِ العَینِ إلى بَیاضِها. [6]
عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» به اسم اعظم پروردگار از سیاهی چشم به سفیدی آن نزدیک‌تر است.
- کانَ نَقشُ خاتَمِ موسى (ع) حَرفَینِ اشتَقَّهُما مِنَ التَّوراةِ: «اصبِر تُؤَر، اُصدُق تَنجُ» [7]
نقش انگشتری حضرت موسی (ع) این دو عبارت بود که از تورات گرفته بود: صبر داشته باش تا مزد بگیری، راست‌گو باش تا رها شوی (بِرهی).
- کانَ نَقشُ خاتَمِ عیسى(ع) حَرفَینِ اشتَقَّهُما مِنَ الإِنجیلِ: طوبى لِعَبدٍ ذُکرَ اللّهُ مِن أجلِهِ، و وَیلٌ لِعَبدٍ نُسِی اللّهُ مِن أجلِهِ. [8]
نقش انگشتری حضرت عیسی علیه السلام دو حرف (عبارت) بود که از انجیل گرفته بود: خوشا به حال بنده‌ای که باعث یاد خدا گردد و بد به حال بنده‌ای که موجب فراموشی خداوند شود.
- عَلَیکم بِصَلاةِ اللَّیلِ! فَما مِن عَبدٍ یقومُ فی آخِرِ اللَّیلِ فَیصَلّی ثَمانِی رَکعاتٍ و رَکعَتَینِ لِلشَّفعِ و رَکعَةً لِلوَترِ؛ ثُمَّ قَنَتَ وَ استَغفَرَ اللّهَ فی قُنوتِهِ سَبعینَ مَرَّةً، إلاّ اُجیرَ مِن عَذابِ القَبرِ وعَذابِ النّارِ. [9]
بر شما باد بر نماز شب! چرا که هیچ بنده و عبدی نیست که در آخر شب بلند شود و هشت رکعت نماز را به علاوه دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر را به جای آورد، سپس در قنوت از خداوند متعال هفتاد مرتبه آمرزش طلبد جز این‌که از عذاب قبر و عذاب آتش پناه داده خواهد شد.
- دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الزَّنَادِقَةِ عَلَى أَبِی الحَسَنِ (ع) وَ عِندَهُ جَمَاعَةٌ، فَقَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): أَیهَا الرَّجُلُ! أَ رَأَیتَ إِن کانَ القَولُ قَولَکم – وَ لَیسَ هُوَ کمَا تَقُولُونَ ـ أَ لَسنَا وَ إِیاکم شَرَعاً سَوَاءً؛ لاَ یضُرُّنَا مَا صَلَّینَا وَ صُمنَا وَ زَکینَا وَ أَقرَرنَا ؟ فَسَکتَ الرَّجُلُ. ثُمَّ قَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): وَ إِن کانَ القَولُ قَولَنَا ـ وَ هُوَ قَولُنَا ـ أَلَستُم قَد هَلَکتُم وَ نَجَونَا؟ [10]
در حالی که گروهی نزد امام رضا (ع) حضور داشتند شخص زندیقی وارد شد، امام (ع) به او فرمود: ای مرد! به من بگو، اگر که قول و گفتار حق، کلام و قول شما باشد – با این‌که چنین نیست – مگر جز این است که ما و شما مثل هم و برابر هستیم، آنچه که نماز خواندیم، روزه گرفتیم، زکات دادیم و ایمان آوردیم که برای ما زیانی نداشت، آن شخص ساکت شد، در ادامه امام (ع) فرمود: و اگر که قول و سخن حق کلام ما باشد – با آن‌که سخن ما می‌باشد – مگر جز این است که شما هلاک گشته و ما نجات یافتیم …
- مَن سَأَلَ اللّهَ الجَنَّةَ وَ لَم یصبِر عَلَى الشَّدائِدِ، فَقَدِ استَهزأَ بِنَفسِهِ [11].
هر آن‌کس که از خداوند متعال بهشت را طلب کند اما در برابر شدائد و سختی‌ها شکیبائی نورزد خود را به تمسخر گرفته است.
- ما مِن مؤمن یزورُنی فَیصیبُ وَجهَهُ قَطرَةٌ مِنَ الماءِ، إلاّ حَرَّمَ اللّهُ تَعالى جَسَدَهُ عَلَى النّارِ [12].
هیچ مومنی نیست که من را زیارت نماید و قطره‌ای از آسمان بر چهره او بیفتد، جز آن‌که خداوند بدن او را بر آتش حرام می‌کند.
- مَن تَبَسَّمَ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَةً؛ و مَن کتَبَ اللّهُ لَهُ حَسَنَةً لم یعَذِّبهُ. [13]
هر آن‌کس که بر روی برادر مومن خود تبسم کند، خداوند متعال برای او یک نیکی می‌نویسد و آن کس که خداوند برای او ثوابی بنویسد، او را عذاب نمی‌کند.
- مَن تَجاوَزَ بأمیرِ المومنینَ(ع) العُبودیةَ، فهُو مِن المَغضوبِ علَیهِم و مِنَ الضّالّینَ. [14]
هر کس که امیر مومنان را از سر حد بندگی و عبودیت خداوند متعال فراتر بِبَرد، پس او از گروه مورد غضب واقع شدگان و گمراهان می‌باشد.
- لَیسَ مِنّا مَن لمَ یأمَن جارُهُ بَوائِقَهُ. [15]
از ما نیست فردی که همسایه او از بدی‌هایش در امان نباشد.
- إِنَّ النّاسَ لَو عَلِموا مَحاسِنَ کلامِنا لاَتَّبَعونا [16].
همانا اگر که مردم نیکی‌ها و خوبی‌های کلام ما را می‌دانستند (از آن آگاه بودند)، از ما تبعیت و پیروی می‌کردند.
منابع:
[1] العدد القویة، ص ۲۹۲، ح ۱۸.
[2] معانی الأخبار، ص ۱۸۶، ح ۲
[3] قضاء حقوق المؤمنین، ص۳۵، ح۴۵
[4] التوحید، ص ۳۴، ح ۲
[5] تفسیر العیاشی، ج۲، ص۱۷۶، ح۱۶۶۲
[6] عیون أخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۵، ح۱۱
[7] همان، ص ۵۵، ح ۲۰۶
[8] همان، ح ۲۰۶
[9] الدعوات، ص۲۷۲، ح ۷۷۸
[10] الکافی، ج۱، ص۷۸
[11] کنز الفوائد، ج۱، ص۳۳۰
[12] عیون أخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص۲۲۷، ح۱
[13] مصادقة الإخوان، ص۱۵۷، ح۱
[14] الاحتجاج، ج ۲، ص ۴۵۳، ح ۳۱۴
[15] عیون أخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۴
[16] معانی الأخبار، ص۱۸۰