نماز جمعه از اعمال و شعائر پُر فضیلت مسلمانان از سال های نخست ظهور اسلام تا به امروز است که نمادی برای همبستگی میان مردم مسلمان به شمار می‌رود و به عنوان یکی از چهار اجتماع بزرگ مسلمانان که عبارتند از: اجتماع در مراسم حج، اجتماع در اعیاد بزرگی چون عید فطر، اجتماع نماز جمعه و اجتماع برای نمازهای جماعت یومیه شناخته می‌شود. این نماز دو رکعتی است و در ظهر روز جمعه به جای نماز ظهر خوانده می‌شود. در این مطلب قصد داریم نماز جمعه در کلام معصومین را بررسی کنیم.
بر تو باد بر نماز جمعه که آن حج مساکین است …
برای برگزاری نماز جمعه حداقل حضور پنج نفر که یکی از آنان امام جمعه است، الزامی است. همچنین شخصی که امام جمعه آن جماعت نمازگزار به حساب می‌آید، لازم است پیش از شروع نماز جمعه دو خطبه برای مسلمانان ایراد کند و در آن‌ها علاوه بر پرداختن به موضوعات مهم روز اسلام و جامعه مسلمانان، به تقوا نیز دعوت نماید.
در سوره مبارکه جمعه به حکم فقهی ادا نمودن نماز جمعه اشاره شده است. برگزاری و ادا این نماز دو رکعتی در دورانی که رسول خدا (ص) یا ائمه اطهار علیهم السلام حضور داشتند واجب بوده و در عصر غیبت که مردم از حضور آشکار امام مهدی (عج) بی بهره هستند بنا بر نظر اکثر فقهای بزرگ، واجب تخییری است.
علاوه بر این‌که در سوره جمعه حق تعالی از نماز جمعه سخن گفته و از مردم خواسته که در آن زمان تجارت را رها نموده و به نماز بپردازند در روایاتی که از پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) و امامان نقل شده‌اند نیز به فضیلت و بزرگی این عمل که سبب بخشش گناهان می‌شود و حج مساکین به شمار می‌رود. اشاره شده است …
در ادامه برخی از احادیث روایت شده از معصومین (ع) که در ارتباط با نماز جمعه می‌باشند را برای بهره‌مند گشتن شما عزیزان گردآوری کرده‌ایم.
نماز جمعه در کلام رسول الله (ص)
- مَن صَلَّى الجُمُعَةَ كُتِبَت لَهُ حَجَّةٌ مُتَقَبَّلَةٌ ، فَإن صَلَّى العَصرَ كانَت لَهُ عُمرَةٌ ، فإن يُمسي في مَكانِهِ لَم يَسألِ اللّه َ شَيئا إلاّ أعطاهُ إيّاهُ [1]
هر کس که نماز جمعه را ادا نماید، (پاداش) حجی مقبول برای او نوشته می‌شود و اگر که نماز عصر را نیز به جای آورد، پاداش عمره نیز برای او در نظر گرفته می‌شود، و اگر که تا شب در جای خویش بماند، هر آن‌چه که از خداوند طلب نماید به او عطا می‌گردد.
- مَن أتَى الجُمُعَةَ إيمانا و احتِسابا استَأنَفَ العَمَلَ [2].
هر کس که از روی ایمان و به حساب پروردگار در نماز جمعه شرکت نماید، اعمال خویش را از نو آغاز کرده است (بدین معنا که حق تعالی به ثواب این عمل گناهان گذشته را آمرزیده و نامه عمل جدیدی برای او باز نموده است).
- مِنَ الناسِ مَن لا يَأتِي الجُمُعَةَ إلاّ نَزرا، و لا يَذكُرُ اللّه َ إلاّ هَجرا [3].
از مردم جز گروه اندکی در نماز جمعه شرکت نمی‌کنند و خداوند متعال را جز از روی غفلت و نفاق یاد نمی‌کنند.
- الجُمُعَةُ حَجُّ المَساكِينِ [4].
نماز جمعه حج مساکین و مستمندان است.
- لِرَجُلٍ [يقال له قليب] شَكا حِرمانَهُ الحَجَّ : يا قليبُ ، علَيكَ بالجُمُعَةِ فإنَّها حَجُّ المَساكِينِ [5].
رسول خدا (ص) به مردی که به او قلیب می‌گویند و از محروم ماندن از حج شکایت می‌نمود فرمود: ای قلیب! بر تو باد بر نماز جمعه، که آن حج مساکین می‌باشد.
- لَيَنتَهِيَنَّ أقوامٌ مِن وَدعِهِمُ الجُمُعاتِ، أو لَيُختَمَنَّ على قُلُوبِهِم ثُمّ لَيَكُونَنَّ مِنَ الغافِلِينَ [6].
قوم و گروهی هستند که در نمازهای جمعه شرکت نمی‌کنند، پس از کار خویش دست بردارند وگرنه بر قلب‌های آنان مُهر زده می‌شود و آن گاه از غافلان خواهند بود.
- مَن تَرَكَ ثلاثَ جُمَعٍ مُتَعَمِّدا مِن غَيرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ بخاتَمِ النِّفاقِ [7].
شخصی که به عمد و بدون علت و عذر سه نماز جمعه را شرکت نکند، خداوند با خاتم نفاق و دو رویی بر قلب او مُهر زند.
نماز جمعه در کلام امامان علیهم السلام
امام علی (ع)
- مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثَلاثا مُتتابِعَةً لِغَيرِ عِلَّةٍ كُتِبَ مُنافِقا [8].
هر کس که سه جمعه پی در پی نماز جمعه را بدون دلیل ترک نموده و در آن شرکت ننماید، به عنوان منافق نوشته می‌شود (ثبت می‌شود).
امام محمد باقر (ع)
- مَن تَرَكَ الجُمُعَةَ ثلاثا مُتَواليَةً بِغَيرِ عِلَّةٍ طَبَعَ اللّهُ على قَلبِهِ [9].
هر آن‌کس که سه نماز جمعه متوالی را بدون عذر ترک کند، حق تعالی بر دلش مُهر زند.
- صلاةُ الجُمُعَةِ فَريضَةٌ، و الاجتِماعُ إلَيها فَريضَةٌ مع الإمامِ، فإن تَرَكَ رَجُلٌ مِن غَيرِ عِلَّةٍ ثلاثَ جُمَعٍ فَقَد تَرَكَ ثلاثَ فَرائضَ، و لا يَدَعُ ثلاثَ فَرائضَ مِن غَيرِ عِلَّةٍ إلاّ مُنافِقٌ [10]
نماز جمعه فریضه می‌باشد و جمع شدن برای ادا نمودن آن با وجود امام نیز لازم و واجب است. پس مردی که بدون علت و عذر سه نماز جمعه را ترک نماید، سه فریضه را ترک نموده و به جز فرد منافق کسی سه فریضه را بی عذر ترک نمی‌گوید.
امام صادق (ع)
- إذا خَطَبَ الإمامُ يومَ الجُمُعَةِ فلا يَنبَغي لأحَدٍ أن يَتَكَلَّمَ حتّى يَفرُغَ الإمامُ مِن خُطبَتِهِ، و إذا فَرَغَ الإمامُ مِنَ الخُطبَتَينِ تَكَلَّمَ ما بينَهُ و بينَ أن تُقامَ الصَّلاةُ [11].
هرگاه که امام جماعت در حال ایراد خطبه نماز جمعه است هیچ کس تا اتمام خطبه نباید صحبت کند و اگر که امام دو خطبه را تمام کرد در فاصله ما بین خطبه‌ها و اقامه نماز می‌تواند سخن بگوید.
- نَهى رسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله عن الكلامِ يومَ الجُمُعَةِ و الإمامُ يَخطُبُ، فَمَن فَعَلَ ذلكَ فَقَد لَغا و مَن لَغا فلا جُمُعَةَ لَه [12]ُ
پیامبر اکرم که صلوات و درود خداوند بر او و خاندانش باد از صحبت کردن در زمانی که امام جماعت در حال خطبه گفتن برای نماز جمعه است نهی نمود، پس هر کس که چنین کند کار لغوی انجام داده و هر کس که کار و عمل لغوی انجام دهد نماز جمعه‌اش قبول نیست.
منابع:
[1] کنز العمال: 21086
[2] من لا یحضره الفقیه: 1260/427/1
[3] بحار الانوار: 49/200/89
[4] الدعوات:91/37
[5] وسائل الشیعه: 5/17/5
[6] وسائل الشیعه: 27/6/5
[7] همان: 26/6/5
[8] بحار الانوار: 18/183/89
[9] ثواب الاعمال: 3/6/27
[10] بحار الانوار: 21/184/89
[11] تذهیب الاحکام، ج3، ص20
[12] وسائل الشیعه: 4/30/5
- تلاوت تحقیق آیه 9 سوره جمعه – استاد منشاوی
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ ۚ ذَٰلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید!