در دین اسلام خداوند برخی از اعمال را نیک و بسیار خوب دانسته و به انجام آن توصیه و سفارش نموده است و در مقابل برخی دیگر از اعمال و رفتارها را بد معرفی نموده و از پرداختن به آن برحذر نموده است چرا که بر حیات فردی، اجتماعی و اقتصادی افراد تاثیر سویی خواهند گذاشت. از نمونه های بارز این اعمال می توان به دو عمل هدیه و رشوه اشاره نمود. به اندازه‌ای که در تعالیم دینی و سخنان ائمه علیهم السلام به هدیه دادن برای استحکام روابط عاطفی، اجتماعی و دوستی ها تاکید و سفارش شده از رشوه دادن که برخی بر آن سرپوش گذاشته و آن را هدیه ای برای قدردانی از زحمات افراد معرفی کرده‌اند، بر حذر شده است. رشوه در واقع به مالی اطلاق می‌شود که شخص به قاضی می‌دهد تا او تجدید نظر نموده و تغییر در حکم کند بدین صورت که حق را باطل یا باطل را حق گرداند. البته باید گفت که در تعریف فقهی این عمل میان فقها اختلاف نظر است و بعضی نیز این عمل را مصداقی برای پرداخت مال برای کارمندان نیز دانسته‌اند. اگر چه کلمه رشوه در قرآن نیامده است اما این کار عمل حرامی است و حتی واسطه گری برای این عمل نیز نکوهش شده است. در این باره مراجع تقلید حکم هایی صادر کرده‌اند و به سوالاتی در این‌باره پاسخ داده‌اند که در ادامه به حکم و نظر برخی از مراجع تقلید اشاره خواهیم کرد.
نظر برخی از مراجع تقلید درباره رشوه
آیت الله سیستانی [1]
ایشان رشوه دادن را حرام می داند و در پاسخ به یکی از سوالات بیان کرده اند که رشوه به طور شرعی اختصاص به محدود قضا دارد و دادن آن برای وصول به حق خویش جایز است اگر چه اخذ آن برای فرد مقابل حرام می باشد.
آیت الله سیستانی همچنین در پاسخ به یکی از سوالات که در آن دادن رشوه را برای تسریع در کار بیان نموده، نه در رسیدن به حق، گفته‌اند که اگر که آن حق مشروع باشد و سبب از بین رفتن حق فردی نشود، اشکالی ندارد و دیگر عناوین همان حکم را دارند.
نظر آیت الله خامنه ای درباره رشوه [2]
آیت الله خامنه ای بیان کرده‌اند که دادن و گرفتن رشوه جایز نمی‌باشد حتی اگر موجب زحمتی برای دیگر افراد نگردد. همچنین ایشان اظهار کرده‌اند که پرداخت نمودن اموال یا مبالغی به کارمندان اداره‌ها که وظیفه‌ی آنان ارائه خدمات به مردم است و به طور حتم فساد در اداره ها را باعث می‌شود، کاری است که از لحاظ شرعی حرام می‌باشد و توهم ضروری بودن آن (اضطرار)، مجوزی برای انجام این کار نخواهد بود.
علاوه بر آن چه که بیان شد، ایشان هدیه در محل کار و از سوی ارباب رجوع به کارمندان را که منجر به تبعیض در روند کار و ارائه خدمات به مشتریان می‌گردد و در انتها موجب تضییع حق دیگر افراد و فساد در محیط کاری می گردد را خطرناک ترین چیزها می‌داند.
آیت الله مکارم شیرازی
ایشان گفته اند که اگر که پرداخت پول سبب نشود که باطلی حق و حقی باطل شود و نوبت و حق کسی ضایع گردد، اشکالی ندارد و رشوه به شمار نمی‌رود اما برای فرد گیرنده اگر که انجام آن کار جزو وظابف او محسوب می شود، حرام خواهد بود.
آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به یکی دیگر از سوالات مرتبط بیان نموده‌اند که دادن چیزی برای گرفتن حق تنها در صورتی جایز خواهد بود که هیچ گونه راه دیگری برای ستاندن حق نباشد و احقاق حق نیز نباید به ضرر دیگر افراد باشد. [3]
آیت الله صافی و نظرشان درباره رشوه [4]
ایشان در جواب به سوالی که در آن از حکم رشوه در حالت عادی و برای حل مشکل اداری و در صورتی که با اضطرار همراه است گفته‌اند: دادن پول یا اموال غیر نقدی دیگر از سوی ارباب رجوع به کارمندان که موظف به ارائه خدمات به مردم هستند سبب ایجاد فساد در ادارات می‌گردد و کاری است که از لحاظ شرعی حرام می‌باشد و آن‌کس که پول یا مال را دریافت می‌کند نمی تواند در آن تصرف نموده و می‌بایست به صاحب اصلی مال برگرداند. همچنین اگر که گرفتن حق و احقاق آن تنها متوقف به پرداخت مبلغی باشد برای دهنده آن اشکالی ندارد.
نظر آیت الله فاضل لنکرانی درباره رشوه [5]
از ایشان سوال شده بود که اگر به نیت تشکر از فردی که کاری برای شخص انحام داده و بعدها نیز قادر خواهد بود از فرد گره گشایی نماید، چیزی داده شود، رشوه است؟
در پاسخ گفته بودند که هدیه دادن اشکالی ندارد اما اگر که به شخصی هدیه‌ای داده شود که سبب ضایع شدن حقوق دیگر افراد شود یا باعث فساد اداری گردد، نباید هدیه‌ای داده شود.
مرحوم آیت الله بهجت
- بیان شده که ایشان درباره رشوه گفته‌اند که پرداخت آن در موارد ضرورت (اضطرار) و در صورتی که حق دیگر افراد ضایع نشود، جایز می‌باشد اما برای فردی که آن را دریافت می‌کند، حرام است.
منابع:
[1] برگرفته از سایت: sistani.org
[2] برگرفته از بخش استفتائات سایت khamenei.ir
[3] برگرفته از سایت: makarem.ir
[4] برگرفته از سایت saafi.com
[5] برگرفته از سایت fazellankarani.com