دعای هشتم صحیفه سجادیه از دیگر دعاهای شناخته شده و پُر فضیلت حضرت زین العابدین علیه السلام می‌باشد که در آن حضرت به خداوند متعال از گرفتار آمدن به خصائل و کردارهای ناپسند همچون عُجب، پیروی و اطاعت از هوا و هوس، یاری ظالم و رها نمودن مظلوم، غفلت و گفتار از روی جهالت و نادانی پناه می‌برد. در مطلب قبلی با عنوان «شرح دعای هشتم صحیفه سجادیه – بخش اول» به شرح فرازهایی از این دعا پرداخته شد که در این نوشتار به ادامه شرح این دعای ماثور خواهیم پرداخت.
فراز سوم دعای هشتم صحیفه امام سجاد (ع)
أَوْ أَنْ نَعْضُدَ ظَالِماً، أَوْ نَخْذُلَ مَلْهُوفاً، أَوْ نَرُومَ مَا لَيْسَ لَنَا بِحَقٍّ، أَوْ نَقُولَ فِي الْعِلْمِ بِغَيْرِ عِلْمٍ.
به تو پناه می‌آوریم از این‌که ظالم یا ستمگری را یاری نماییم یا به مظلومی ظلم کنیم یا آن‌چه را که حقمان نیست طلب نماییم و یا در علم و دانش آن‌چه را که بدان آگاهی نداریم بگوییم.
شرح فراز سوم دعای هشتم صحیفه
در آیه شریفه 113 سوره مبارکه هود خداوند به طور کاملا صریح به تکیه نکردن و دلگرم نشدن به ظالمان و میل به آن‌ها اشاره کرده است. جار الله زمخشری که به عنوان یکی از مفسران بزرگ شناخته می‌شود در تفسیر این آیه بیان کرده که این آیه (منظور آیه 113 سوره هود است) همچنین شامل فردی است که با ظالمان معاشرت و مجالست کند یا مداهنه (چاپلوسی) کند و یا به اعمال و کارهای آنان رضایت داشته باشد و یا همانند آن‌ها زندگی نماید و یا به زر و زیور دنیایی‌شان چشم و نظر داشته باشد و یا آنان را یاد کرده و به نام نیک از آنان سخن بگوید و یا به دلخواه آنان عمل کند نیز میگردد.
در آیه‌های بسیاری از قرآن نظیر آیه 51 سوره مائده، و در روایت‌ها و احادیث معدودی از ائمه اطهار علیهم السلام میل نمودن و یاری به ظالم و ستمگر نهی شده است.
در مقابل این موضوع، مسئله‌ی اجحاف حق فرد مظلوم مطرح گردید که نه تنها این نوع ظلم حرام بر شمرده شده بلکه اگر که فردی که به او ظلم روا داشته شده شخصی را به یاری بطلبد و آن شخص از یاری و کمک به مظلوم امتناع نماید، مورد عقاب و کیفر حق تعالی قرار می‌گیرد.
امام سجاد (ع) به جز این مواردی که بیان شدند در این فراز به دو صفت دیگر نیز اشاره کردند: مورد اول آن است که فرد طلب کند آن‌چه را حقش نیست و مدعی چیزی باشد که او در حد آن نیست که این عمل و رفتار از بزرگ‌ترین صفات ناپسند و رذیله به شمار می‌رود و نوعی نفاق خواهد بود چرا که ادعای باطل از جرم‌هایی است که قابل بخشش نیستند. امام علی (ع) در این باره فرموده‌اند: هر آنکه ادعایی بر خلاف حق نماید در معرض نابودی قرار خواهد گرفت.
و اما مورد دوم گفتار بدون عمل است که سبب هلاکت و نابودی دیگران می‌شود. امام محمد باقر (ع) در این باره فرمودند: آنکه بدون علم و بدون هدایتی از سوی حق تعالی برای مردم فتوا دهد، ملائکه‌ی رحمت و همچنین فرشتگان عذاب بر او لعنت می‌فرستند و گناه آنکه به فتوای او عمل نماید بر گردن او می‌باشد. [1]
فراز چهارم
وَ نَعُوذُ بِكَ أَنْ نَنْطَوِيَ عَلَى غِشِّ أَحَدٍ، وَ أَنْ نُعْجِبَ بِأَعْمَالِنَا، وَ نَمُدَّ فِي آمَالِنَا، وَ نَعُوذُ بِكَ مِنْ سُوءِ السَّرِيرَةِ، وَ احْتِقَارِ الصَّغِيرَةِ.
و به تو پناه می‌بریم از این‌که مسیر خیانت به فردی را پیموده و نفاق ورزیم و یا به امور و اعمال خویش به دیده عجب بنگریم و آمال و آرزوهای خویش را دور و دراز سازیم و به تو پناه می‌آوریم از بدی سیرت و ذات و کوچک دانستن گناه صغیره.
شرح فراز چهارم
دورویی از خصائلی است که ارکان و پایه‌های اطمینان را در بین دوستان سست گردانده و سبب می‌شود که آرامش خاطر از افراد گرفته شده و در زندگی اجتماعی آن‌ها اختلال ایجاد شود.
نفاق و دورویی با برادران ایمانی اشکال گوناگونی دارد، این نفاق برخی اوقات در معامله‌ها رخ می‌دهد، گاهی در هم‌نشینی‌ها، برخی وقت‌ها سبب مغبون گشتن دیگری می‌شود، گاه زبان ظاهر به صورتی و لسان باطن به شکلی دیگر است و اوقاتی همراه با غیبت و همچنین تهمت می‌باشد. البته گاهی سبب صدمه زدن به آبرو و بروز خیانت‌هایی دیگر میگردد که تمامی آن‌ها نابخشودنی‌اند.
از دیگر خصائل نکوهش شده، صفت عُجب است که یکی از انواع خود پسندی به شمار می‌رود. از جمله آثار بسیار بد این خصلت، راضی و خشنود بودن به وضع موجود می‌باشد که سبب میگردد آدمی برای تکامل و رسیدن به مقام والای خویش که تقرب به حق تعالی است تلاش نکرده و گامی بر ندارد و سکون اختیار نماید.
برخی اوقات نیز عُجب باعث می‌شود که شخص عبادتهایی که انجام می‌دهد را بزرگ ببینید که این امر به دور از راه و رسم عبودیت الهی است. البته اگر که آدمی کردار خویش را از آن جهت پسندیده و به آن خشنود باشد که در بندگی حق تعالی بوده و خوف آن را داشته باشد که کمی و نقصان در ادای وظیفه پیدا کند و از خداوند متعال تاییدش را در به سرانجام رساندن تمامی امور عبودیت و بندگی طلب کند، این امر سبب دور افتادن از درگاه باری تعالی نمی‌شود.
در این باره و در مضمت خصلت عُجب احادیث و روایات بسیار وارد شده‌اند که در این بخش به چند حدیث در این باره بسنده می‌کنیم.
- رسول الله (ص) فرمودند: آفت و آسیب شرافت و بزرگی، عُجب و خود بزرگ بینی می‌باشد. [2]
- امام علی (ع) می‌فرمایند: خطایی که سبب ناراحتی تو گردد در نزد خداوند از عمل نیکی که موجب عُجب تو شود، بهتر می باشد [3].
- امام جعفر صادق (ع) در این باره فرموده‌اند: همانا خداوند می‌دانست که برای مومن گناه بهتر از عُجب و خود پسندی است و اگر که اینگونه نبود، فرد مومن هیچ‌گاه به گناه و معصیت آلوده نمی‌گشت [4] (مقصود این است که پشیمانی و ندامت فرد گناهکار از گناهان خویش، در پیش خداوند از خشنودی یا عُجب شخص عابد از عبادت خویش بهتر است).
منابع:
[1] الکافی: 2/409/7
[2] کافی(ط-الاسلامیه) ج 2، ص 328
[3] نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص 477
[4] کافی(ط-الاسلامیه)، ج 2 ، ص 313