آیه هشتم سوره مبارکه انسان که به آیه اطعام شهرت دارد بنا بر نظر بیش‌تر فقها و مفسران در ارتباط با ایثار و فداکاری بی مثال امیر مومنان (ع) و حضرت زهرا سلام الله علیها نازل شده است و شأن نزول آیه شناخته می‌شود. ایثاری که به یقین تنها از انسان‌های وارسته‌ای بر می‌آید. در ادامه می‌خواهیم به شکلی داستان‌وار از این ایثار سخن بگوییم.
ایثار و فداکارای امیر مومنان (ع) و حضرت زهرا (س)
از زندگی سراسر از عشق علی (ع) و فاطمه (س) چندین سال می‌گذشت و آن‌ها صاحب دو پسر شده بودند، حسن و حسین. اگر چه روزگار بر آن‌ها سخت می‌گرفت و از لحاظ اقتصادی اوضاع بر وفق مراد نبود، اما هر دوی آن‌ها راضی به رضایت خداوند بودند و همواره در زندگی رضایت خدا و پیامبرش را در نظر می‌گرفتند و به دنبال انجام اعمال صواب بودند و نه تنها خالصانه عبادت خدا را می‌کردند که در پی کمک مالی و معنوی به خلق خدا بودند و از هیچ چیزی در این مسیر دریغ نمی‌کردند.
در روزی از روزها که مصادف با ماه ذی‌حجه بود، حسن و حسین علیهم السلام به شدت بیمار شدند به گونه‌ای که خبر بیماری‌شان در میان اصحاب پیامبر (ص) پیچید و یکایک اصحاب برای عیادت به سمت خانه علی (ع) می‌رفتند و پس از عیادت و دعا برای سلامتی دو نوه‌ی دلبند پیامبر (ص) خداحافظی کرده و به سمت خانه‌های خود روانه می‌شدند. در این میان ابوبکر و عمر نیز برای عیادت مهمان خانه علی (ع) شدند و پس از طلب شفا برای حسن و حسین (ع) رو به امام علی (ع) کرده و گفتند: ای ابا الحسن! اگر که برای خداوند متعال نذر می‌کردی بهتر بود. علی (ع) در پاسخ فرمود: نذر می‌کنم اگر که حسنین را حق تعالی شفا دهد، سه روز قربة ال الله روزه بگیرم. حضرت زهرا سلام الله علیها در آن نزدیکی بود، سخن علی (ع) را که شنید، گفت: برای خداوند متعال من نیز همانند تو سه روز را روزه می‌گیرم. حسن و حسین نیز که سخن پدر و مادر خود را شنیدند، عرض کردند ما نیز همانند شما سه روز را روزه خواهیم گرفت.
پس از این نذر، خداوند حسن و حسین (ع) را شفا داد. پس موعد ادای نذر فرا رسید. همه [1] به نیت تقرب به پروردگار، روزه گرفتند. علی (ع) برای امرار معاش به نزد شمعون یهودی که در همسایگی آنان سکونت داشت، رفت تا مقداری پشم گرفته و در عوض ریسیدن آن مزدی دریافت نماید. شمعون سه صاع جو به حضرت امیر (ع) مزد داد. علی (ع) جو را به فاطمه (س) داد و حضرت بتول نیز آن را آسیاب کرد، سپس برای افطار به تعداد افراد که با فضه پنج نفر می‌شدند، نان پخت.
و شما را به خاطر خدا اطعام می‌کنیم …
غروب آن روز از راه رسید، علی (ع) برای نماز به مسجد رفته بود، پس از نماز مغرب به خانه بازگشت تا همگی با هم افطار کنند. همه دور سفره‌ای که تنها غذای آن نان و آب بود نشسته بودند تا روزه خود را باز کنند که ناگهان از پشت در خانه سائلی صدا زد که من یکی از مساکین مسلمان هستم، مرا طعام دهید، خداوند به شما از غذاهای بهشتی عطا نماید. علی (ع) بلند شد و نان خویش را به مسکین داد، به دنبال او فاطمه (س)، حسنین (ع) و فضه نیز این کار را انجام دادند و نان افطار را بخشیدند و تنها با آب روزه‌ی خویش را باز کردند.
روز دوم نیز همه روزه گرفتند و فاطمه (س) برای بار دوم با آرد جو نانی به اندازه افطارشان تهیه کرد. زمان افطار فرا رسید، که دوباره آوازی از پشت در شنیده شد و فردی می‌گفت سلام بر شما اهل بیت نبوت و معدن رسالت، من یتیم مسلمانی هستم، من را اطعام کنید. پس از شنیدن این درخواست همگی برای بار دوم قرص نان‌های خویش را به یتیم دادند.
روز سوم فرا رسید همگی روزه بودند و غذای افطار به مانند دو روز گذشته آماده بود. غروب شد، نماز مغرب خوانده شد و همگی برای افطار آماده شدند که این بار نیز از پشت در خانه صدایی آمد و اسیری گرسنه طلب طعام کرد. این بار نیز افطارشان سهم نیازمندی دیگر شد و آن‌ها برای سومین روز متوالی بدون آن‌که چیزی تناول کنند با آب افطار کردند.
روز چهارم از راه رسید، ضعف بر جان حسن و حسین علیهم السلام مستولی شده بود. حضرت امیر (ع) دست هر دو را گرفت و به نزد پیامبر (ص) رفت. رسول خدا (ص) که آن‌ها را دید، دلتنگ شد. پس به آنان گفت: برخیزید که با هم به نزد فاطمه برویم. همه هم قدم به سمت خانه علی (ع) رفتند وارد که شدند فاطمه (س) را دیدند که در محراب به عبادت مشغول بود و گرسنگی و ضعف بر او چیره شده بود. رسول الله (ص) که اهل بیت خویش را این‌گونه مشاهده کرد دست به دعا و استغاثه برد و فرمود: خداوندا اهل بیت من دارند از گرسنگی می‌میرند …
که ناگهان جبرئیل بر ایشان نازل شد و فرمود: ای پیامبر (ص) پروردگار متعال تو را به داشتن اهل بیتی این‌چنین تهنیت گوید و آیه‌های 7 تا 9 سوره انسان را تلاوت کرد.
نکته: برخی مفسران می‌گویند این اتفاقات برای یک روز بوده‌اند نه سه روز. در واقع سه بار حضرت زهرا (س) نان پخت و هر سه بار نیز افرادی آمدند و طلب طعام نمودند.
منبع:
[1] بیان شده که فضه خدمتکار حضرت فاطمه (س) نیز روزه گرفته‌اند.
- تلاوت تحقیق آیه 8 سوره انسان – خلیل حصری
وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا
و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند!