سوره انشراح یا شرح از دیگر سوره‌های جزء سی‌ام قرآن مجید است که در این مطلب به بیان محتوای آن، فضائل و خواصی که ائمه اطهار علیهم السلام برای آن بیان نموده‌اند، می‌پردازیم.
این سوره که در ترتیب کنونی سوره‌ها نود و چهارمین سوره قرآن به شمار می‌رود، مکی (در شهر مکه نازل شده) بوده و دوازدهمین سوره‌ی نازل شده بر دل و جان حضرت رسول (ص) می‌باشد.
سوره انشراح دارای هشت آیه کوتاه، 27 واژه و 102 حرف است و آن را به نام‌های «شرح» و «الم نشرح» که بر گرفته از آیه نخستین آن است می‌شناسند.
سوره الم نشرح ارتباط و پیوند معنایی کاملا آشکار و نمایانی با سوره پیش از خود یعنی ضحی دارد به گونه‌ای که سبب شده برخی از اهل سنت و اندیشمندان بسیاری از تشیع طبق روایات منقول از ائمه بزرگوار و بعضی از صحابه و همچنین تابعان به وحدت آن دو حکم نمایند. در حقیقت سوره ضحی با برشمردن قسمتی از مواهب و نعماتی که خداوند متعال به رسول الله (ص) عطا نموده به پایان رسیده و سوره انشراح با امتنان بر آن بزرگوار و بیان کردن برخی دیگر از مواهب شروع شده است.
در احکام شرعی نیز این‌گونه آمده است که در هنگام ادا نمودن نماز واجب اگر که شخص نماز گزار پس از سوره حمد تصمیم بگیرد که سوره شرح را تلاوت کند می‌بایست به همراه آن سوره ضحی را نیز بخواند چرا که قرائت آن به تنهایی کافی نیست [1] (نظر مشهور فقها خواندن آن دو با هم است.[2])
محتوای سوره مبارکه انشراح
نخست باید گفت که این سوره برای تسلی خاطر حضرت محمد (ص)، آرامش دادن به آن حضرت و دعوت از ایشان به استقامت و پایداری در برابر سختی‌های مسیر و طعنه‌های تمام ناشدنی کفار و مشرکان نازل شده است و حق تعالی در آن با یادآور گشتن نعمات بزرگی که به رسول الله (ص) داده است نظیر سَبُک نمودن بار (بار و سنگینی رسالت)، پر آوازه کردن حضرت و انشراح و وسعت دل می‌فرماید که بدون شک در کنار سختی، آسانی و راحتی خواهد بود …
و اما محتوای سوره مبین و آشکار کننده‌ی این موضوع است که در راه تبلیغ دین حق از رو به رو شدن با دشواری‌ها و سختی‌ها ترس به دل راه ندهید چرا که بی گمان پس از سختی، آسانی می‌باشد.
در واقع خداوند متعال در آیه‌های یکم تا چهارم سوره نعمت‌هایی که به پیامبر بعد از تحمل سختی‌های نبوت و رسالت عطا نموده را بر می‌شمرد. و در آیه‌های بعدی به این این دو مسئله اشاره می‌نماید که در دل هر دشواری گشایش و آسانی وجود دارد و در مسیر تبلیغ دین لازم است به استقبال دشواری‌ها رفت.
خواص و فضائل سوره انشراح
- رسول الله (ص) در فضیلت سوره انشراح بیان فرموده‌اند: هر آن‌که سوره انشراح را تلاوت نماید همچون فردی است که من را ملاقات کرده است [3].
- همچنین از ایشان روایت شده که می‌فرمایند: هر آن‌کس که این سوره (انشراح) را قرائت کند، حق تعالی به او یقین و عافیت می‌بخشد [4].
- علاوه بر آن‌چه که بیان شد از پیامبر اکرم (ص) نقل شده که فرموده‌اند: ای علی! شخصی که این سوره (سوره انشراح) را تلاوت کند، گویی نیازمندان امت من را سیر نموده است و در مقابل هر آیه، در روز جزا تن پوشی بهشتی به وی عطا می‌گردد [5].
- امام جعفر صادق (ع) درباره فضیلت سوره انشراح فرموده‌اند: هر آن‌کس که سوره انشراح را در شبانه روز فراوان بخواند، هیچ چیز از اجزاء بدن او و اطرافش نیست جز اینکه در روز جزا به سود او گواه دهند [6].
از آثار و خواص تلاوت این سوره نیز می‌توان به آسانی زایمان، برطرف شدن ترس، محافظت در سفرهای دریایی و شفا یافتن درد سینه اشاره نمود که در روایات معتبر آمده‌اند.
منابع:
[1] جواهر الکلام، 1417 ق، ج 10، ص 310
[2] مستند الشیعه، فاضل نراقی، ج 5، ص 126
[3] مجمع البیان، 1390 ش، ج 10، ص 387
[4] البرهان، 1415 ق، ج 5، ص 687
[5] کنز الدقائق، ج 14، ص 332
[6] البرهان، 1415 ق، ج 5، ص 687
- قرائت تحقیق مجودّ سوره شرح با صدای استاد عبدالباسط محمد عبدالصمد