احتکار در سخن ائمه اطهار

احتکار که به معنای ذخیره کالاهای کمیاب و مورد نیاز مردم جامعه به امید گران شدن آن و فروش آن با قیمتی بالاتر می‌باشد، از جمله رفتارها و اعمال بسیار مذمت شده در دین مبین اسلام است به گونه‌ای که شخص احتکار کننده مورد لعن خداوند قرار گرفته و حق تعالی از او بیزاری جسته است. این عمل به سبب آن‌که در بخش اقتصادی و معیشتی مردم اختلال ایجاد می‌کند و آن‌ها را با عُسر و حرج رو به رو می‌سازد مورد نکوهش قرار گرفته و بنا بر نظر مشهور فقها در ارتباط با کالاهای ضروری به ویژه خوراکی حرام دانسته شده است (البته بعضی از فقها حکم حرمت احتکار را بسط داده و بر این باورند که احتکار تمامی کالاهای مورد نیاز مردم را در بر می‌گیرد [1]). درباره این امر مهم از پیامبر خدا (ص) و امامان معصوم (ع) احادیثی نقل شده‌اند که در این نوشتار به آن‌ها پرداخته‌ایم.

احادیث نقل شده از پیامبر (ص) درباره احتکار

• لا یحتکر إلّا خاطئ [2]

به جز خطاکار، کسی احتکار نمی‌کند.

• بئس العبد المحتکر: إن أرخص اللَّه تعالى الأسعار حزن و إن أغلاها اللَّه فرح. [3]

احتکار کننده بد بنده‌ای است: همانا اگر که خداوند قیمت‌ها را کاهش دهد، اندوهگین و ناراحت گردد و اگر که گران نماید، شادمان گردد.

• الُمحتَکِرُ فی سُوقِنا کالمُلْحِدِ فی کِتابِ اللّه [4].

آن‌کس که در بازارمان احتکار کند به مانند شخصی است که کتاب خدا را انکار نماید.

• الُمحْتَکِرُ مَلْعونٌ [5].

شخص احتکار کننده مورد لعنت خداوند است.

• اَنْ جَمَعَ طَعَاماً یَتَرَبَّصُ بِهِ الْغَلَاءَ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَقَدْ بَرِئَ مِنَ اللَّهِ وَ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُ [6].

همانا کسی که طعامی را به این امید که گران گردد، چهل روز انبار کند از حق تعالی برائت جسته و حق تعالی نیز از او برائت و بیزاری می‌جوید.

• يُحْشَـرُ الحَكّـارونَ و قَتَلَةُ الأنْفُـسِ إلى جَهَنّمَ في دَرَجةٍ [7].

افراد احتکار کننده و آنان که مرتکب قتل شده‌اند در جهنم هم درجه هستند.

احتکار در کلام دیگر معصومین (ع)

امام علی (ع)

• مِنْ طَبَائِعِ الْأَغْمَارِ إِتْعَابُ النُّفُوسِ فِی الِاحْتِکَار [8].

به رنج انداختن خویش برای احتکار کردن از صفات افراد ابله می‌باشد.

• الِاحْتِکَارُ شِیمَهُ الْفُجَّار [9]

احتکار خوی فجار یا همان افراد فاسق است.

• الْإِیثَارُ فَضِیلَهٌ الِاحْتِکَارُ رَذِیلَه [10].

گذشت و ایثار فضیلت است و احتکار به عنوان رذیلت شناخته می‌شود.

• الِاحْتِکَارُ دَاعِیَهُ الْحِرْمَان ‏[11].

احتکار سبب محرومیت می‌شود.

• هَلَکَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْیَاءٌ وَ الْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ أَعْیَانُهُمْ مَفْقُودَهٌ وَ أَمْثَالُهُمْ فِی الْقُلُوبِ مَوْجُودَه [12].

آن‌ها که مال اندوزی می‌کنند با وجود آن‌که زنده‌ هستند، مُردند و اهل علم و دانش تا زمانی که دنیا پا بر جا است، زنده هستند. پیکر آن‌ها از بین می‌رود ولی یاد آن‌ها در دل‌ها است.

• أیُّما رجُلٍ اشْتَرى طَعاما فکَبسَهُ أربَعینَ صَباحا یُریدُ بهِ غَلاءَ المُسلِمینَ، ثُمَّ باعَهُ فتَصدّقَ بثَمنِهِ لَم یَکُنْ کَفّارَهً لِما صَنَعَ [13].

هر که طعامی را خریده و برای آن‌که به مسلمانان گران بفروشد چهل روز انبار نماید و بعد از چهل روز آن را فروخته و تمامی درآمدش را صدقه دهد، کفاره گناهی که مرتکب گشته، نخواهد شد.

• (فیما کَتَبَهُ للأشتَرِ حینَ وَلاّهُ مِصرَ) و اعْلَمْ مَع ذلکَ أنّ فی کثیرٍ مِنهُم( التُجّار و ذَوِی الصَناعاتِ) ضِیقا فاحِشا، و شُحّا قَبیحا، و احْتِکارا للمَنافِعِ، و تَحَکُّما فی البِیاعاتِ، و ذلکَ بابُ مَضَرَّهٍ للعامَّهِ، و عَیْبٌ على الوُلاهِ، فامْنَعْ مِن الاحْتِکارِ ؛ فإنَّ رسولَ اللّه (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم) مَنعَ مِنهُ [14]

(در دستور زمامداری مصر به مالک اشتر) با این همه، آگاه باش که عده زیادی از آن‌ها (تاجران و صاحبان صنایع) در بازرگانی (داد و ستد) بیش از اندازه سخت‌گیر هستند و خساست ناپسندی دارند و به قصد سود و منفعت بالاتر، کالا را احتکار می‌کنند و به میل خویش نرخ گران تعیین می‌کنند و این عمل برای توده مردم زیان بار بوده و برای حاکمان عیب و ننگ می‌باشد. پس از احتکار ممانعت کن چرا که پیامبر خدا (ص) از آن منع نموده است.

• الْمُحْتَکِرُ الْبَخِیلُ جَامِعٌ لِمَنْ لَا یَشْکُرُهُ وَ قَادِمٌ عَلَى مَنْ [لِمَنْ‏] لَا یَعْذِرُه [15].

احتکار کننده‌ی بخیل دارایی و اموال خویش را برای آن‌کس که او را سپاس نگوید و آن‌که عذر او را نپذیرد و او را معذور ندارد، گرد آوری می‌کند.

• الْمُحْتَکِرُ مَحْرُومٌ نِعْمَتَه [16]

شخص احتکار کننده از نعمت خویش محروم است.

امام جعفر صادق (ع)

• کُلُّ حُکْرَهٍ تَضُرُّ بالنّاسِ و تُغْلی السِّعْرَ علَیهِم فلا خَیرَ فیها [17].

هر احتکاری که به مردم ضرر می‌رساند و قیمت‌ها را بالا ببرد (سبب افزایش قیمت گردد)، خیر و برکتی در آن وجود ندارد.

منابع:

[1] به احکام مرتبط با احتکار مرجع تقلید مراجعه گردد.

[2] نهج الفصاحه ص ۶۸۰، ح ۲۵۲۴

[3] نهج الفصاحه ص ۳۷۱، ح ۱۰۷۹

[4] همان، ص432

[5] کافی (ط- الاسلامیه)، ج 5، ص 165

[6] بحار الانوار(ط- بیروت)، ج 59، ص 292

[7] میزان الحکمه، ج 1 ،ص 667

[8] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۷

[9] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۳

[10] همان، ص 361، ح 8200

[11] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۱

[12] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۸

[13] امالی(طوسی) ص ۶۷۶

[14] تحف العقول ص ۱۴۰

[15] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۵

[16] تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص ۳۶۱، ح ۸۲۰۲

[17] دعائم الاسلام ج ۲، ص ۳۵، ح ۷۸

 

• تلاوت ترتیل آیات 1 و 2 سوره همزه – عبدالله مطرود