محبت، دوستی یا مهر ورزی مجموعه‌ای ارزشمند از رفتارها و کنش‌ها بسیار خوب و متعالی همچون نیکوکاری، سازش، مرحمت، عفو، فروتنی، حُسن خُلق و خوش رویی می‌باشد که حق تعالی در قلب آدمی نهادینه کرده تا در زندگی خویش و در ارتباط و تعامل با دیگر انسان‌ها از او سر بزند.
در واقع پروردگار عالمیان در آدمی خواسته‌ها و تمایلاتی را قرار داده است که جزو ضروریات حیات انسان در این دنیا می‌باشند (نبودن هر یک سبب لنگ زدن پایه‌های حیات آدمی می‌شود) که برخی از آنان همانند میل به خواب، خوراک، رابطه جنسی، انتقام و جاه طلبی حیوانی‌اند و برخی نظیر مهرورزی، وفاداری، احسان، دلسوزی و عدالت انسانی‌اند و آن‌چه سبب اعتلا و بالا رفتن ارزش و عظمت انسان می‌شود شکوفاتر گشتن فضائل و تمایلات انسانی هستند نه حیوانی.
محبت یا همان مهر ورزی فضیلتی می‌باشد که مایه آراستگی و درستی جامعه انسانی به شمار می‌رود چرا که بدون محبت و دوستی اجتماع انسانی سرد گشته و زیبایی‌های حیات به کام آدمی تلخ می‌شوند و معنا و مفهوم خویش را از دست می‌دهند.
در حقیقت خداوندی که خود رحمان است و رحیم، انسان را برای زندگی در اجتماع و میان هم‌نوعان خود خلق کرده و این احساس نیاز به رابطه و پیوند با دیگر افراد را در وجودش قرار داده و بندگان خویش را به دوستی و محبت تشویق کرده است …
مهرورزی و محبت در دین مبین اسلام مهم برشمرده شده و احادیثی در این باره از رسول مهربانی‌ها (ص) و امامان علیهم السلام نقل شده است که در ادامه برخی از آن‌ها را برای بهره‌مندی شما آورده‌ایم.
محبت و مهر ورزی در کلام حضرت محمد (ص)
- التَّودُّدُ نِصفُ الدّيِنِ [1].
مهر ورزی و محبت نصف دین می‌باشد.
- أفضَلُ الأعمالِ بَعدَ الايمانِ بِاللّه ِ التّودُّدُ إلىَ الناسِ [2].
برترین کارها پس از ایمان به حق تعالی مهر ورزی و محبت به مردم (دوستی با مردم) است.
- مَن أحبَّ قَوماً حَشَرَهُ اللّهُ فِى زُمرَتِهِم. [3]
هر کس که گروه یا قومی را دوست داشته باشد و نسبت به آن‌ها مجبت نماید، خداوند متعال او را با آن‌ها و در زمره آنان محشور می‌سازد.
- أحِبُّوا اللّهَ لِمايَغْذُوكُم بِهِ مِنْ نِعْمَةٍ، وَ أحِبّونى لِحُبِّ اللّهِ عزّوجلّ وَأحِبُّوا أهلَ بيتى لِحُبّى [4].
خداوند متعال را به سبب نعماتی که به شما ارزانی داده دوست داشته باشید و من را به خاطر دوستی حق تعالی دوست بدارید و اهل بیتم را به خاطر من دوست داشته باشید.
- قالَ صلي الله عليه و آله لِأبى ذرٍّ: أىُّ عُرَى الإيمانِ أوثَقُ؟ قالَ: أللّه ُ ورَسُولِهِ أعلَم، فقالَ: ألمُوالاةُ فِى اللّهِ وَالمُعاداةُ فِى اللّهِ وَالبُغْضُ فِى اللّهِ. [5]
حضرت محمد (ص) به ابوذر می‌فرماید: کدام یک از دستگیره‌های ایمان مستحکم‌تر می‌باشد؟ ابوذر گفت که خداوند متعال و پیامبر او آگاه‌ترند، رسول الله (ص) فرمود: دوستی نمودن (مهرورزی و محبت) برای خدا، عداوت و دشمنی کردن برای حق تعالی و بغض و خشم در راه خدا.
- مَن سَرَّهُ أن يَجِدَ طَعمَ الإيمانِ فَلْيُحِبَّ المَرْءَ، لايُحِبُّهُ اِلاّ لِلّهِ تعالى [6].
هر آن‌کس که دوست دارد مزه و طعم ایمان را پیدا کرده و بچشد، پس آدمی را تنها برای خدا دوست بدارد.
- قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله لِأصحابِهِ: أىُّ عُرَى الايمانِ أوثَقُ؟ فَقالُوا: اَللّه ُ ورَسُولُهُ أعْلَم، وقال بَعضُهُم: الصَّلاةُ وَقالَ بعضُهُم: الزَّكاةُ وَقال بَعضُهُم: الصِّيامُ وَقال بَعضُهُم: الحجُّ وَالعُمْرَةُ وَقال بَعضُهُم: الجهاد، فقالَ رَسولُ اللّه ِ صلي الله عليه و آله: لِكُلِّ ما قُلتُم فَضْلٌ وَلَيْسَ بِهِ، ولكِنِّ أوثَقُ عُرَى الإيمانِ اَلحُبُّ فِى اللّه ِ وَالْبُغْضُ فِى اللّه ِ وَتَوالى اَوْلياءِاللّه ِ والتَّبَّرى مِن أعداءِ اللّه [7].
پیامبر (ص) به اصحاب و یاران خویش فرمود: کدام یک از دستگیره‌های ایمان موثق‌تر و مستحکم‌تر می‌باشد؟ اصحاب عرض کردند: خداوند و رسول او آگاه‌ترند. برخی گفتند: نماز، بعضی بیان کردند: زکات و برخی دیگر عرض کردند: روزه، و بعضی حج و عمره را محکم‌ترین دستگیره می‌دانستند و پاسخ برخی دیگر جهاد بود. پس رسول خدا (ص) فرمودند: برای هر آن‌چه که بیان نمودید فضل و رتبه‌ای است اما هیچ یک از آنان موثق‌ترین دستگیره ایمان نمی‌باشند. مستحکم‌ترین دستگیره ایمان دوستی برای خدا و دشمنی و بغض در راه خدا و دوست داشتن دوستان خدا و برائت و بیزاری جستن از اعدا و دشمان حق تعالی است.
مهر ورزی در کلام امامان (ع)
امام علی (ع)
- ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّةَ: الإنصافُ فِى الْمُعاشَرَةِ وَ الْمُواساةُ فِى الشِّدَّةِ و الإنطِواعِ وَ الرُّجُوعُ اِلى قلبٍ سَليمٍ [8].
با سه خصلت (ویژگی) محبت را به دست خواهی آورد: انصاف و عدالت ورزی در معاشرت، غم خواری و یاری در زمان سختی و راحتی (خوشی)، برخورد با دلی سلیم و پاک.
- حُسنُ الْخُلقِ يُورِثُ الْمَحَبَّةَ، وَ يُؤَكِّدُ الْمَوَدَّةَ. [9]
حُسن خُلق محبت و مهرورزی را به بار می‌آورد و مودت و دوستی را پایدارتر می‌نماید.
- سَبَبُ الْمَحَبَّةِ البُشْرُ [10].
خوش‌رویی سبب و علت محبت و مهرورزی است.
- لِيَكُنْ اَحَبَّ النّاسِ إلَيكَ مَن هَداكَ اِلى مَراشِدِكَ، وَ كَشَفَ لَكَ عَنْ مَعايِبِكَ [11].
دوست‌داشتنی‌ترین مردم در نزد تو می‌بایست شخصی باشد که تو را به راه درست هدایت نموده و کاستی‌هایت را برایت هویدا و نمایان می‌سازد.
- مَن أحَبَّ أن يَعلَمَ كَيفَ مَنزِلَتُهُ عِندَاللّه ِ فَلْيَنظُر كَيْفَ منزِلةُ اللّه ِ عِندَهُ، فَإنَّ كلَّ مَن خُيَّرَلَهُ أمرانِ: أمرُ الدُّنيا وَأمرُ الآخِرَةِ فَاَختارَ أمرَ الآخرَةِ عَلَى الدُّنيا، فَذلِكَ الَّذى يُحِبُّ اللّه ُ، وَ مَنِ اخْتارَ أمرَ الدُّنيا فَذلكَ الَّذى لامَنزِلَة لِلهِ عِندَهُ [12].
هر آن‌کس که دوست دارد از جایگاه و منزلت خویش در نزد پروردگار آگاه گردد لازم است به مقام و منزلت حق تعالی در نزد خود نظر نماید چرا که آن‌کس که کار دنیا و آخرت در اختیارش قرار گیرد و او امر و کار آخرت را بر دنیا انتخاب کند، پس خداوند را دوست دارد و آن‌کس که امر دنیا را برگزیند، حق تعالی در نزد او ارزش و مقامی ندارد.
امام محمد باقر (ع)
- إعلَم أنَّ الإلْفَ مِنَ اللّه ِ وَ الفِرَكَ مِن الشَّيطانِ [13].
آگاه باش همانا انس گرفتن از خداوند می‌باشد و جدایی و دشمنی از شیطان.
- صِلِةُ الأرْحامِ تُزَكِّى الأعْمالَ … و تُحَبِّبُ فِى أهلِ بَيْتِهِ [14].
صله رحم، اعمال آدمی را تزکیه و پاک می‌نماید و او را در بین خویشاوندان خود محبوب می‌کند.
امام صادق (ع)
- إذا أحْبَبتَ رَجُلاً فَاَخْبِرْهُ بِذلِكَ فَاِنَّهُ أثْبَتُ لِلْمَوَدَّةِ بَينِكُما [15].
هر گاه که فردی را دوست داشتی او را از این محبت و دوست داشتن باخبر ساز، چرا که این عمل دوستی و مودت میان شما را مستحکم‌تر می‌کند.
- تَرَى المُؤمِنينَ فِى تَبارِّهِم و تَراحُمِهِم وَ تَعاطُفِهِم كَمَثَلِ الجَسَدِ إذا اشتَكى (عُضواً) تَداعى لَهُ سائِرُه (جَسَدهِ) بِالسَّهَرِ وَ الحُمّى [16].
افراد با ایمان را در عمل نیک و محبت کردن به هم و مودت و دوستی و عطوفت به یکدیگر شبیه به یک پیکر می‌بینی، هنگامی که عضوی به درد آید دیگر اعضا با بی‌خوابی و تب هم صدا با وی گشته و همدیگر را فرا می‌خوانند.
در واقع این حدیث از امام ششم مصداق این دو بیت شعر از سعدی بزرگ است آن‌جا که می‌گوید:
بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
منابع:
[1] بحار الانوار، ج 74، ص 392
[2] نهج الفصاحه، ص 74، ح 387
[3] نهج الفصاحه، ص 609، ح 2986
[4] بحار الانوار، ج 7، ص 14، ح 1
[5] تحف العقول، ص 92
[6] نهج الفصاحه، ص 587، ح 2853
[7] کافی، ج 2، ص 125، ح 6
[8] بحار الانوار، ج 78، ص 82، ح 77
[9] غرر الحکم، ج 3، ص 394
[10] غرر الحکم، ج 4، ص 126، ح 5546
[11] بحار الانوار، ج 74، ص 178
[12] بحار الانوار، ج 70، ص 25
[13] کافی، ج 5، ص 500، ح 1
[14] کافی، ج 2، ص 152
[15] کافی، ج 2، ص 644
[16] بحار الانوار، ج 74، ص 274، ح 19
- تلاوت ترتیل آیه 17 سوره بلد – احمد دباغ
ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ
سپس از کسانی باشد که ایمان آورده و یکدیگر را به شکیبایی و رحمت توصیه می‌کنند!