در این مطلب و در ادامه سلسله مطالب موضوعی نهج البلاغه که از جمله برترین آثار مکتوب نگاشته شده توسط عالمان دینی [1] است و در برگرفته سخنان گهربار، با ارزش و پند آموز مولای متقیان علی علیه السلام است به شرح حکمت بیست و هفتم این کتاب که به شکل بسیار لطیفی به یکی از اصول بهداشتی و درمانی اشاره نموده است، خواهیم پرداخت.
حکمت بیست و هفتم نهج البلاغه
تحمل بیماری
وَ قَالَ (علیه السلام): إمْشِ بِدَائِكَ، مَا مَشَى بِك.
با درد و بیماری خود بساز (بر بیماری خویش شکیبا و صبور باش) همانگونه که او با تو می‌سازد.
شرح و تفسیر حکمت بیست و هفتم نهج البلاغه
حضرت علی علیه السلام در این حکمت، سخن از یک اصل از اصول بهداشتی و درمانی را به میان آورده است. ایشان می‌فرمایند: با بیماری خویش تا آنجا که با تو همراهی و سازش می‌کند بساز.
در واقع این حکمت اشاره به این موضوع دارد که تا آن زمان که مریضی به بدن انسان فشار فراوان نیاورده است بدون آن‌که به دکتر مراجعه کرده و یا دارویی مصرف شود، منتظر بماند که بیماری به صورت طبیعی دفع گردد. این موضوع مهم درمانی شاید در روزگاری که امیر مومنان (ع) بیان نمودند آن‌گونه که امروز روشن است، واضح نبوده است. امروزه و با پیشرفت علم اکثرا به این مسئله واقف هستند که بدن انسان خود دارای نیروی دفاعی است و اگر که بیماری بدن با نیروی دفاعی خود جسم از بین برود علاوه بر اینکه عوارض داروها را به همراه نخواهد داشت سبب قوی‌تر شدن بدن در برابر بیماری در آینده می‌شود. البته آن هنگام که نیروی بدن قادر به دفاع نخواهد بود فرد باید با یاری دکتر، دوا و درمان به کمک آن رفته و بیماری را از بین ببرد.
همچنین بخش عمده‌ای از بیماری‌ها دوره‌ی خاصی دارند که با پایان یافتن آن دوره به خودی خود از بین خواهند رفت. علاوه بر این اگر که آدمی در برابر مریضی سر فرود آورد و با کمی ناراحتی در بستر بیافتد، این تلقین وجودش را فرا خواهد گرفت که بیمار است و به طور قطع اثر تخریبی بر روح و جسم بر جای خواهد گذاشت. اما اگر که در آن هنگام که در خود ناراحتی مختصری احساس کرد بلند شود و کار روزانه خود را انجام دهد، به طور عملی به خویش تلقین کرده که سالم است و در روح و جسم او تاثیر بسزائی خواهد داشت.
امروزه همه می‌دانند که داروها اگر چه اثر درمانی بسیار خوبی خواهند داشت اما عوارض و ضررهایی را به همراه دارند. امام موسی کاظم (ع) می‌فرمایند: هیچ دارویی وجود ندارد جز اینکه دردی را تحریک نماید و برای جسم انسان چیزی سودمندتر و مفیدتر از امساک جز نسبت به آنچه که به آن محتاج است نیست [2].
امام علی (ع) در سخنی دیگر این‌گونه بیان نموده: تا هنگامی که قادری با وجود بیماری سرپا باشی در بستر بیماری مخواب [3].
البته ذکر این نکته الزامی است که معنا و مقصود حکمت و احادیث بیان شده این نیست که آدمی با دکتر و دارو خود را درمان نکند بلکه مفهوم آن است که در مراجعه کردن به دکتر و استفاده کردن از دواها که عمدتا آثار مضرری به دنبال دارند عجله نکنند.
برخی از اندیشمندان و مفسران نهج البلاغه برای این حکمت مفهومی جز معنای درمانی را بیان نمودند. آن‌ها این حکمت را به اخلاق انسان مرتبط دانسته‌اند و گفته‌اند: آدمی می‌بایست در مقابل رخدادها، امراض و معضلات صبور و خویشتن دار باشد و تا جایی که می‌تواند با مشکلات بسازد و زبان به شکوِه باز نکند که با روح رضای امر الهی بودن منطبق و سازگار نخواهد بود. اما باید گفت این شرح با احادیث و روایات مشابه سازگاری زیادی ندارد.
منابع:
[1] کتاب نهج البلاغه توسط سید رضی گردآوری و تدوین شده است.
[2] بحار الانوار، ج 59، ص 68
[3] بحار الانوار، ج 78، ص 204