زیارت اهل قبور و رفتن به قبرستان یکی دیگر از سنت‌های مهم دین مبین اسلام می‌باشد که بر اساس قرآن کریم و همچنین روایات و احادیث موجود در کتب معتبر مستحب گفته شده و به برپا داشتن آن سفارش گردیده است. با مطالعه دقیق سیره عملی بزرگان دین همچون رسول الله (ص) و امامان معصوم علیه السلام می‌توان به مهم بودن این سنت و اهتمام آنان به این امر که مورد اتفاق نظر مذاهب مهم اسلامی یعنی تشیع و تسنن است، پی برد. در این نوشتار بر آن شدیم تا احادیث روایت گردیده از معصومین علیه السلام را در این باره برای بهره‌مند گشتن شما عزیزان قرار دهیم.
احادیث نقل شده از پیامبر (ص) درباره زیارت اهل قبور
- مَن سَلَّمَ عَلَيَّ في شَيءٍ مِنَ الأرضِ اُبلِغْتُهُ، و مَن سَلَّمَ عَلَيَّ عندَ القَبرِ سَمِعتُهُ [1].
هر شخصی از هر جای زمین (جهان) به من سلام دهد، سلام او به من می‌رسد و هر کس که بر سر قبر من به من سلام دهد، آن را خواهم شنید.
- مَن زارَني حَيّا و مَيِّتا كُنتُ لَهُ شَفيعا يَومَ القِيامَةِ [2].
هر کس که من را چه در زمان حیاتم و چه در آن هنگام که مرده باشم زیارت کند، در روز جزا شفیع او هستم.
- لَمّا سَألَهُ الحسنُ بنُ عليٍّ عليهما السلام: يا أبَتاهُ، ما جَزاءُ مَن زارَكَ ؟ : يا بُنَيَّ، مَن زارَني حَيّا و مَيّتا أو زارَ أباكَ أو زارَ أخاكَ أو زارَكَ كانَ حَقّا عَلَيَّ أن أزُورَهُ يَومَ القِيامَةِ فَاُخَلِّصَهُ مِن ذُنوبِهِ [3].
هنگامی که حسن (ع) به رسول خدا (ع) عرض نمود که پدر جان، پاداش شخصی که شما را زیارت نماید چیست؟ … ایشان فرمودند: پسرم! هر کس من یا پدرت یا برادر تو و یا خودت را هنگامی که زنده هستیم و یا زمانی که مرده‌ایم زیارت نماید، بر من است که در روز قیامت او را دیدار کرده و از گناهانش رها سازم.
- سَتُدفَنُ بَضعَةٌ مِنّي بأرضِ خُراسانَ، لا يَزُورُها مُؤمِنٌ إلاّ أوجَبَ اللّهُ عزّ و جلّ لَهُ الجَنَّةَ و حَرَّمَ جَسَدَهُ على النّارِ [4].
به زودی پاره‌ای از تن من در خاک خراسان مدفون می‌گردد، هیچ فرد مومنی آن را زیارت نکند جز اینکه خداوند عز و جل بهشت را بر او واجب و آتش جهنم را بر بدن او حرام می‌سازد.
زیارت اهل قبور در کلام ائمه اطهار (ع)
امام علی (ع)
- زُورُوا مَوتاكُم، فإنّهُم يَفرَحُونَ بِزِيارَتِكُم، و لْيَطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عِندَ قَبرِ أبيهِ و اُمِّهِ بعدَ ما يَدعُو لَهُما [5].
به زیارت اموات خود بروید، چون‌که آنها از دیدار شما خشنود می‌گردند، و آدمی پس از آن که بر سر قبر والدین خویش برای آنان دعا نمود، حاجتش را از خداوند بخواهد.
- السَّلامُ علَيكُم يا أهلَ القُبُورِ، أنتُم لَنا سَلَفٌ، و نَحنُ لَكُم خَلَفٌ، و إنّا إن شاءَ اللّه ُبِكُم لاحِقُونَ. أمّا المَساكنُ فَسُكِنَتْ ، و أمّا الأزواجُ فَنُكِحَتْ، و أمّا الأموالُ فَقُسِّمَتْ ، هذا خَبَرُ ما عِندَنا ، فَلَيتَ شِعرِي ما خَبَرُ ما عِندَكُم ؟ ـ ثُمّ قالَ: ـ أما إنَّهُم إن نَطَقُوا لَقالوا: وَجَدنا التَّقوى خَيرَ زادٍ [6].
حضرت امیر المومنین (ع) هنگامی که از قبرستان می‌گذشت، فرمود:
سلام بر شما ای اهل قبور، شما رفتید و ما ماندیم و اگر که خداوند متعال بخواهد ما نیز به شما ملحق خواهیم شد. در خانه‌هایتان دیگران سکنی می‌کنند و همسران شما ازدواج کرده‌اند و اموال و دارایی‌هایتان تقسیم گردید، این خبری است که ما داریم، کاش می‌دانستم چه خبری نزد شما است؟ آن‌گاه فرمود: آگاه باشید اگر که آنان زبانی داشتند و می‌توانستند سخن بگویند، می‌گفتند: تقوا و پرهیزکاری را بهترین توشه یافته‌ایم.
امام جعفر صادق (ع)
- مَن زارَنا في مَماتِنا فكأنّما زارَنا في حَياتِنا [7].
هر کس که ما را پس از مرگمان زیارت نماید، همانند آن است که در زمان حیاتمان ما را زیارت نموده است.
- مَن لَم يَقدِرْ على زِيارَتِنا فَلْيَزُرْ صالِحِي مَوالِينا، يُكتَبْ لَهُ ثَوابُ زِيارَتِنا [8].
هر کس که نمی‌تواند ما را زیارت کند، دوستان صالح ما زیارت نماید، برای او پاداش زیارت ما نوشته می‌شود.
- لَمّا سَألَهُ داوود الرَّقِّيُّ : يقومُ الرجُلُ على قَبرِ أبيهِ وقَرِيبِهِ وغَيرِ قَرِيبِهِ ، هَل يَنفَعُهُ ذلكَ ؟ : نَعَم إنّ ذلك يَدخُلُ علَيهِ كما يَدخُلُ عَلى أحَدِكُم الهَدِيَّةُ، يَفرَحُ بِها [9].
فردی به نام داوود رقی به امام صادق (ع) عرض کرد: آدمی بر سر قبر پدر، خویشاوندان و غریبه‌ها می‌رود، آیا این عمل سود و نفعی برای او دارد؟ امام در پاسخ به او فرمود: آری، همانگونه که اگر به یکی از شما هدیه‌ای عرضه شود، خوشحال می‌گردد، شخص مرده نیز از این عمل شما خشنود می‌شود.
امام موسی کاظم (ع)
- مَن زارَ أوَّلَنا فقد زارَ آخِرَنا، و مَن زارَ آخِرَنا فَقَد زارَ أوَّلَنا، و مَن تَوَلَّى أوَّلَنا فَقَد تَوَلّى آخِرَنا، و مَن تَوَلّى آخِرَنا فَقَد تَوَلّى أوَّلَنا [10].
هر کس که اولین ما را زیارت کند، آخرینمان را زیارت کرده باشد و هر آن‌کس که آخرین ما را زیارت نمایید، پس اولین ما را زیارت نموده است، و هر کس که ولایت اولین ما را قبول کند، ولایت آخرین ما را پذیرفته باشد و هر آن‌که ولایت آخرین ما را بپذیرد ولایت اولین ما را قبول نموده است.
- مَن لَم يَستَطِعْ أن يَزُورَ قُبُورَنا فَلْيَزُرْ قُبُورَ صُلَحاءِ إخوانِنا [11].
هر کس که توانایی این را ندارد که قبور ما را زیارت کند، پس به زیارت قبرهای برادران صالح ما بروند.
امام رضا (ع)
- إنّ لِكُلِّ إمامٍ عَهدا في عُنُقِ أوليائهِ و شِيعَتِهِ، و إنّ مِن تَمامِ الوَفاءِ بالعَهدِ و حُسنِ الأداءِ زيارَةَ قُبُورِهِم، فَمَن زارَهُم رَغبَةً في زيارَتِهِم و تَصدِيقا بما رَغِبُوا فيهِ كانَ أئمَّتُهُم شُفَعاءَهُم يَومَ القِيامَةِ [12].
همانا برای هر امامی عهدی بر گردن دوستان و شیعیان او است که وفای کامل نمودن به این عهد و ادا کردن نیکوی آن با زیارت قبور آنان است، پس هر کس که ایشان را با علاقه و از سر رغبت و با باور به آنچه که آنها را ترغیب نموده و با تصدیق آن زیارت کند، ائمه آنها در روز جزا شفیعشان می‌شوند.
منابع:
[1] بحار الأنوار : ۱۰۰/۱۸۲/۴
[2] قرب الاسناد: 205/65
[3] علل الشرائع، 5/460
[4] بحارالانوار: 1/31/102
[5] الخصال: 10/618
[6] بحار الأنوار : ۷۸/۷۱/۳
[7] بحار الانوار: 3/124/100
[8] بحار الانوار: 29/354/74
[9] بحار الأنوار : ۱۰۲/۲۹۶/۶
[10] کامل الزیارات: 842/552
[11] بحارالانوار، 65/311/74
[12] بحارالانوار، 1/116/100
- تلاوت ترتیل آیه 64 سوره نساء – احمد دباغ
وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا
ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می‌کردند (و فرمانهای خدا را زیر پا می‌گذاردند)، به نزد تو می‌آمدند؛ و از خدا طلب آمرزش می‌کردند؛ و پیامبر هم برای آنها استغفار می‌کرد؛ خدا را توبه پذیر و مهربان می‌یافتند.