نهج البلاغه امام علی علیه السلام از جمله کتب بسیار مهم اسلامی است که در بر دارنده برخی از نامه‌ها، سخنان کوتاه حکمت آمیز و خطبه‌های حضرت در طول دوران حیاتشان می‌باشد. در این مطلب و در ادامه سلسله مطالبی که به شرح و تفسیر حکمت‌های گهربار این کتاب پر ارزش که مملوء از نکات آموزنده در حوزه‌های مختلف اجتماعی، سیاسی و … می‌باشد و بر گرفته از تعالیم اسلامی و نبوی است به شرح و تفسیر حکمت بیست و پنجم خواهیم پرداخت.
حکمت بیست و پنجم نهج البلاغه
نعمت پی در پی در حال معصیت (خوف از خدا در فزونی نعمات)
وَ قَالَ (علیه السلام): يَا ابْنَ آدَمَ، إِذَا رَأَيْتَ رَبَّكَ سُبْحَانَهُ يُتَابِعُ عَلَيْكَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِيهِ، فَاحْذَرْهُ.
امیرمومنان علی (ع) فرمود: ای پسر آدم، اگر که پروردگار خود را – که منزه و پاک است – می بینی که پی در پی به تو نعمات خویش را می‌رساند در حالی که تو معصیتش را می‌کنی، از او بر حذر باش و بترس.
شرح حکمت بیست و پنجم
امام علی علیه السلام در این حکمت گهربار خود معصیت‌کاران مغرور را برحذر می دارد و به آنان هشدار می‌دهد و می‌فرماید: ای پسر آدم، اگر که پروردگار خود را – که منزه و پاک است – می بینی که پی در پی به تو نعمات خویش را می‌رساند در حالی که تو معصیتش را می‌کنی، از او بر حذر باش و بترس.
افراد گنهکار در سه گروه قرار می‌گیرند:
- دسته‌ای که میزان آلودگی آنان کم است یا مقدار اعمال خوب آنها که با صفای قلب همراه است زیاد می‌باشند. پروردگار متعال این بخش از گنهکاران را در این دنیا مجازات کرده تا پاک شوند و پاک بمیرند.
- دسته‌ای دیگر مرتکب گناهان سنگین‌تری گشته‌اند که بالطبع مجازات سخت‌تر و بیشتری انتظارشان را می‌کشد. خداوند راه توبه را برای این افراد باز گذاشته است و به آنان فرمان توبه داده است. این افراد در صورتی که توبه نکنند، در آخرت گرفتار خواهند شد.
- و دسته یا گروه سوم که سرکشی و نافرمانی را به بالاترین حد رسانده و طغیان کرده‌اند. پروردگار متعال در این دنیا بر این گروه عذاب استدراج نازل می‌کند، عذابی که سبب می‌گردد آنان از لطف و رحمت الهی بی بهره باشند. در این نوع عذاب خداوند متعال میدان را برای جولان و طغیان بیشتر آن ها باز خواهد گذاشت و بر نعماتی که به آنان می دهد می افزاید تا توشه‌ی گناه و معصیتشان سنگین تر گردد. آنگاه آنان را به عذابی بسیار دردناک دچار می سازد.
در حقیقت این گروه از گناهکاران همانند آن شخصی‌اند که از شاخه های درخت بالا میرود، آنقدر بالا می رود که به انتهای آن می رسد اما ناگهان تعادلش از بین رفته و از بالای درخت محکم به زمین می افتد.
خداوند متعال در آیات مختلفی به این نوع عذاب اشاره کرده است که در ادامه به چند آیه اشاره خواهیم کرد:
- آیه 44 سوره انعام
پس زمانی که آنچه را به آنان تذکر داده شد فراموش نمودند، درهای همه چیز (هر گونه نعمتی) را به روی آنها باز کردیم (تا به وسیله آن غافل گردند). وقتی که به نعمتی که به آنان عطا شده بود خوشحال و مغرور گشتند به ناگاه آنان را گرفتار نمودیم و آن زمان خوار و نا امید شدند.
- آیات 182 و 183 سوره اعراف
و کسانی که آیات و نشانه‌های ما را تکذیب نمودند، به تدریج و از جایی که گمان نمی‌برند به هلاکت و عذاب دچارشان می‌کنیم و به آنان چند روزی مهلت می‌دهیم، چون که طرح و نقشه من، قوی و حساب شده می‌باشد.
از امام جعفر صادق (ع) نیز این چنین نقل گردیده است: همانا خداوند متعال اگر که برای بنده‌ای خیر و نیکی بخواهد در زمانی که معصیتی مرتکب می‌شود او را گوشمالی و مجازات می‌کند تا به یاد توبه بیافتد و آن زمان که برای بنده‌ای (به سبب اعمال بد و ناصوابش) بدی بخواهد، هنگامی که او معصیت و گناهی انجام می‌دهد به او نعمتی می‌دهد تا باعث شود او استغفار و توبه را از یاد ببرد و کارش را ادامه دهد و این همان چیزی است که حق تعالی می‌فرماید: به تدریج و از جایی که گمان نمی‌برند به هلاکت و عذاب دچارشان می‌کنیم با بخشیدن و عطای نعمت به هنگام معصیت [1].
ممکن است برخی بگویند که کار خداوند متعال هدایت مردم است نه غافل نمودن آنها و دلیل خداوند برای انجام این کار چیست؟ در جواب به این پرسش باید به این نکته مهم دقت کرد که توفیفات الهی به سبب لیاقت‌ها می‌باشد، برخی اوقات انسان‌هایی وجود دارند که آن‌چنان طغیان کرده و مغرور می‌گردند که به طور کلی شایستگی هدایت توسط حق تعالی را به سبب اعمالشان از دست می‌دهند به گونه‌ای که سزاوار هشدار نیز نخواهند بود و شایسته عذاب و مجازات دردناک و سنگین‌اند.
منبع:
[1] کافی، ج 2، ص 452
- تلاوت ترتیل آیه 44 سوره انعام – خلیل حصری
فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّىٰ إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ
(آری،) هنگامی که (اندرزها سودی نبخشید، و) آنچه را به آنها یادآوری شده بود فراموش کردند، درهای همه چیز (از نعمتها) را به روی آنها گشودیم؛ تا (کاملا) ً خوشحال شدند (و دل به آن بستند)؛ ناگهان آنها را گرفتیم (و سخت مجازات کردیم)؛ در این هنگام، همگی مأیوس شدند؛ (و درهای امید به روی آنها بسته شد).