سوره مبارکه قدر با پنج آیه کوتاه که خداوند در آن از فضیلت و بزرگی شب قدر، که شب نزول قرآن کریم و شب مقدر شدن امور تمامی انسان‌ها است و نزول فرشتگان و روح می‌باشد، سخن گفته، از پر فضیلت‌ترین سوره‌های قرآن کریم می‌باشد. این سوره در شهر مکه بر پیامبر (ص) نازل شده است و بر اساس ترتیب نزول بیست و پنجمین سوره می‌باشد. در این نوشتار و در ادامه سلسله مطالب تفسیری قرآن کریم که بر گرفته از تفاسیر نمونه و نور می‌باشند به تفسیر سوره مبارکه قدر می‌پردازیم.
سوره مبارکه قدر
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَـه الْقَدرِ (1) وَ ما أَدْراکَ ما لَيْلَـ‹ُ الْقَدْر (2) لَيْلَـ‹ُ الْقَدرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ (3) تَنَزَّلُ الْمَلائِکَـ‹ُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ (4) سَلامٌ هِيَ حَتّي مَطْلَعِ الْفَجْرِ(5).
ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم (1) و تو چه می‌دانی که شب قدر چیست؟ (2) شب قدر برتر و بهتر از هزار ماه است (3) در آن شب ملائکه‌ی الهی و موجودی که برتر از آنان است (روح – جبرئیل) به اذن و فرمان خداوندگارشان برای مقدر نمودن هر کاری، نازل می‌گردند (گفته شده که فرشتگان بر مقام ولایت رسول و امام عصر (ع) فرود می‌آیند) (4) آن شب (قدر) تا طلوع سپیده سحر سراسر رحمت و امنیت می‌باشد (5)
تفسیر سوره قدر
آیات قرآن کریم همچون آیه 185 سوره بقره به خوبی نشان‌دهنده‌ی این موضوع هستند که این کتاب آسمانی در ماه مبارک رمضان بر پیامبر رحمت و مهربانی نازل گردیده است.
در اولین آیه از آیات سوره قدر خداوند متعال از نازل شدن قرآن در شب قدر سخن گفته است. اگر چه به طور صریح نام قرآن در این سوره ذکر نگردیده است اما به طور قطع ضمیری که در «انا انزلناه» به کار رفته است به قرآن کریم باز می‌گردد و بیانی اینگونه (به صورت ابهام ظاهری) برای نشان دادن بزرگی آن و اهمیتی که دارد، می‌باشد.
در واقع این تعبیر (ما آن را نازل نمودیم) و استفاده از صیغه متلکم مع الغیر (معنا و مفهوم جمعی دارد) توسط خداوند متعال برای نزول قرآن کریم که آن را به خود نسبت داده است، تنها دلیل بر یک چیز می‌باشد و آن هم عظمت و بزرگی قرآن است. علاوه بر آن نازل شدن آن در شب قدر، شبی با عظمت که مقدرات آدمی تعیین می‌گردد، تاییدی بر سرنوشت ساز بودن قرآن است.
با ضمیمه و الحاق نمودن آیه نخست سوره قدر به آیه 185 سوره بقره می‌توان به این نتیجه رسید که شب قدر در ماه مبارک رمضان است. اما این موضوع که کدام یک از شب‌های این ماه مبارک است، به طور دقیق مشخص نمی‌باشد، چرا که در قرآن چیزی در این باره نمی‌توان یافت اما با جستجو در کلام رسول خدا (ص) و امامان معصوم علیهم السلام می‌توان گفت که به احتمال زیاد شب قدر در دهه آخر ماه مبارک است.
در این بخش پرسشی ایجاد می‌گردد و آن این سوال است، که قرآن کریم هم از لحاظ تاریخی و هم از لحاظ ارتباطی که میان محتوای آیات با رخدادهای حیات رسول خدا (ص) وجود دارد به طور قطع به شکل تدریجی و در طول دوران رسالت ایشان نازل شده است. این موضوع چگونه با معنا و مفهوم آیاتی همچون آیات ابتدایی سوره قدر که نزول قرآن را در شب قدر و در ماه رمضان بیان کرده‌اند هم‌خوانی و سازگاری دارد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که بسیاری از اندیشمندان بیان داشته‌اند که قرآن کریم دارای دو نزول است: نزولی دفعی و نزول تدریجی، نزول دفعی به نزول تمامی قرآن در شب با عظمت قدر بر قلب و جان رسول خدا (ص) اشاره دارد و نزول تدریجی به نزول آیات قرآنی در طی 23 سال پیامبری حضرت محمد (ص) گفته می‌شود.
اما برخی دیگر گفته‌اند آغاز نزول شب قدر بوده است و تمامی آن در این شب نازل نگشته است که این سخن متضاد با معنای ظاهری آیه نخست سوره قدر است که خداوند فرموده ما قرآن را در این شب نازل کردیم و از بخش یا قسمتی از آن سخن نگفته است.
همچنین بیان شده که برای نزول قرآن کریم، در برخی آیات از واژه تنزیل و در برخی دیگر از انزال استفاده شده است که اگر چه به طور کلی معنای هر دو واژه یکسان می‌باشد اما بر اساس علم لغت استفاده‌های متفاوتی از آن‌ها می‌شود. در واقع تنزیل عمدتا زمانی به کار می‌رود که چیزی به صورت تدریجی نازل گردد در حالی که انزال معنا و مفهوم گسترده‌تری دارد و نزول دفعی (یکباره) را شامل می‌شود. پس به کار بردن این دو واژه در آیات مختلف قرآنی خود به دو نزول تدریجی و یک دفعهای قرآن اشاره دارند.
در آیه دوم سوره قدر خداوند عز و جل برای نشان دادن عظمت و بزرگی شب قدر می‌فرماید: و تو چه می‌دانی که شب قدر چیست؟ و پس از آن و در آیه سوم می‌فرماید: شب قدر برتر و بهتر از هزار ماه است. اینگونه سخن گفتن و به کاربردن تعابیری این چنین نمایانگر این موضوع است که بزرگی این شب به اندازه‌ای است که رسول الله (ص) نیز با آن همه علمی که خداوند به او عطا نموده بود پیش از نازل شدن این آیات از آن بی اطلاع بوده است. اما هزار ماه چند سال می‌شود؟ آیا تا به حال شمرده‌اید؟ هزار ماه بالغ بر هشتاد سال است! پس شب قدر چه با عظمت و بزرگ است که به اندازه‌ی عمری طولانی و پر برکت ارزش و بها دارد.
در برخی از تفسیرهای موجود برای سوره قدر و این بخش اینگونه ذکر شده است که حضرت محمد (ص) فرمودند: فردی از بنی اسرائیل لباس رزم به تن نموده بود و آن را به مدت هزار ماه از تن خویش بیرون نیاورد و همواره برای جهاد مهیا و آماده و یا مشغول به آن بود، یاران و اصحاب حضرت تعجب کردند و آرزو نمودند که افتخار و فضیلتی این چنین نیز نسیب‌شان گردد، پس آیه سوم نازل شد و در آن شب قدر بهتر از هزار ماه گفته شد.
علاوه بر این در روایتی دیگر آمده است: رسول الله (ص) از چهار شخص از قوم بنی اسرائیل که عبادت حق تعالی را به مدت هشتاد سال بدون سرکشی و عصیان انجام داده بودند سخن گفت، اصحاب با شنیدن این سخنان آرزو نمودند که آنان نیز توفیقی به مانند این افراد برای عبادت نصیبشان گردد که آیه سوم نازل شد.
مفسران و اندیشمندان درباره عدد هزار به کار رفته در این آیه نظرات مختلفی دارند، برخی گفته‌اند این عدد برای تکثیر به کار رفته است و ارزش و فضیلت شب قدر از هزاران ماه نیز برتر و بالاتر است. برخی نیز بیان داشته‌اند که عدد هزار برای تعداد است و روایاتی که ذکر شد نیز مبین این موضوع می‌باشند. در حقیقت همواره اینطور بوده است که عدد برای تعداد استفاده می‌شود جز اینکه نشانه‌ی روشنی بر تکثیر باشد.
- تلاوت ترتیل سوره قدر – حامد شاکرنژاد