اول امام شیعیان جهان، صحابی و یار باوفای رسول خاتم (ص)، کاتب آیات الهی، مفسر قرآن کریم، نخستین مومن به حق تعالی و پیامبر اکرم (ص)، مولود کعبه، پهلوان میدان نبرد، زاهد شب زنده‌دار، عارف مخلص، کاردار عادل و سرپرست دلسوز تنها برخی از خصائل و ویژگی‌های بارز امیر مومنان امام علی علیه السلام ، بزرگ مرد تاریخ است. شخصی که از علم، شجاعت، مهربانی، و کاردانی‌اش نه تنها محبان و شیعیانش سخن گفته‌اند، بلکه تمامی افراد حق جو با هر دین، آیین و مذهبی به آن‌ها اقرار و اعتراف کرده‌اند.
مطلب پیش رو یکی از مطالب حدیثی سایت معراج النبی است که در آستانه سالروز شهادت حضرت علی علیه السلام به احادیث روایت شده از ایشان اختصاص داده شده است تا در این شب‌ها که مصادف است با شب‌های پُر فضیلت قدر بهره‌مندی لازم از سخنان گهربار امیر مومنان (ع) برده شود.
احادیثی از امام علی علیه السلام
- و بَی لِمَنْ أخْلَصَ لِلَّهِ عَمَلَهُ، وَ عِلْمَهُ، وَ حُبَّهُ، وَ بُغْضَهُ، وَ أخْذَهُ، وَ تَرْکَهُ، وَ کَلامَهُ، وَ صَمْتَهُ، وَ فِعْلَهُ، وَ قَوْلَهُ. [1]
خوشا به حال آن‌کس که عمل و علم خویش، حُب بغض خود، انجام دادن یا ترک نمودنش، کلام و سکوتش و فعل و گفتار خویش را برای خداوند متعال خالص نموده است.
- فَضلُ فِكرٍ وَ تَفَهُّمٍ أنجَعُ مِن فَضلِ تَكرارٍ وَ دَراسَةٍ. [2]
تفکر و فهمیدن سودمند و مفیدتر از تکرار فراوان و درس گرفتن.
- خَیرُ العِلمِ ما أصلَحتَ بِهِ رَشادَكَ، وشَرُّهُ ما أفسَدتَ بِهِ مَعادَكَ [3].
برترین علم و دانش آن است که رشد و هدایت خویش را به وسیله آن سامان دهی و بدترین علم آن است که معاد خود را با آن تباه سازی.
- ثَوابُ العَمَلِ عَلَی قَدْرِ المَشَقَّةِ فیهِ. [4]
ثواب و پاداش کار به اندازه مشقت و سختی آن است.
- طَلَبُ التَّعاوُنِ عَلی إقامَةِ الحَقِّ ديانَةٌ وَ أمانَةٌ. [5]
طلب کمک و تعاون برای برپا نمودن حق نشانه دینداری و امانتداری است.
- مَن أمَرَکَ بِإصلاحِ نفسِکَ فهُو أحَقُّ مَن تُطِیعُهُ. [6]
هر آن‌کس که تو را به اصلاح نفس خویش امر نماید، سزاوارترین شخصی است که از او فرمان بری و اطاعت نمایی.
- مِنَ المَفْرُوضِ عَلَی کُلِّ عالِمٍ أنْ یَصُونَ بِالوَرَعِ جانِبَهُ، وأنْ یَبْذُلَ عِلْمَهُ لِطالِبِهِ. [7]
بر هر عالِمی لازم و واجب است که با ورع و پرهیزگاری مراقب خویش باشد و علم خود را در اختیار دانشجویان (طالبان علم و دانش) قرار دهد.
- لا تُؤَخِّرْ إنالَةَ المُحْتاجِ إلَی غَدٍ؛ فَإنَّکَ لا تَدرِی ما یَعْرِضُ لَکَ ولَهُ فی غَدٍ. [8]
بر آوردن و اجابت کردن حوائج نیازمند را به فردا مینداز (به تاخیر نیانداز)، چون که تو نمی‌دانی فردا برای تو و او چه پیش می‌آید.
- سُوسُوا إیمانَکُم بِالصَّدَقَةِ، وَحَصِّنُوا أمْوالَکُم بِالزَّکاةِ، وَادْفَعُوا أمْواجَ الْبَلاءِ بِالدُّعاءِ [9].
ایمان خویش را با صدقه حفظ نمایید و اموال خود را با دادن زکات نگاه دارید و امواج بلا را با دعا نمودن دفع کنید.
- و کُنّا لا نَرجُو جَنَّةً و لا نَخشَی ناراً و لا ثَواباً و لا عِقاباً لَکانَ یَنبَغِي لَنا أن نُطالِبَ بِمَکارِمِ الأخلاقِ؛ فإنَّها ممّا تَدُلُّ علی سَبیلِ النَّجاحِ [10]
و (حتی) اگر که به بهشت امیدوار نباشیم و از آتش جهنم ترس و خوف نداشته باشیم و نه پاداشی باشد و نه عقاب و عذابی، باز سزاوار بود که به دنبال مکارم. اخلاق باشیم، چون که این بزرگواری‌ها و مکارم از چیزهایی هستند که راه نجاح و موفقیت را نشان می‌دهد.
برخی دیگر از احادیث روایت شده از امام علی علیه السلام
- أحَبُّ الأعْمَالِ إلَی اللهِ عَزَّ وَجَلَّ فِي الأرضِ الدُّعاءُ وَأفْضَلُ العِبادَةِ العَفافُ. [11]
دوست داشتنی‌ترین اعمال در نزد خداوند عز و جل بر روی زمین دعا کردن و برترین عبادت‌ها عفاف است.
- إنَّ البُخْلَ وَالجُبْنَ وَالحِرْصَ غَرَائِزُ شَتَّی یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّنِّ بِاللهِ. [12]
همانا بخل، ترس و حرص غرایز و خوی‌هایی هستند که در سوء ظن و بد گمانی به پروردگار متعال ریشه دارند.
- عَجِبْتُ لِمَنْ يَقنُطُ و مَعَهُ النَّجاةُ و هو الاستِغْفارُ. [13]
در تعجبم از شخصی که نا امید است در حالی که راه نجاتش به همراه اوست و آن استغفار می‌باشد.
- عليكم بِالزَّكاةِ فاِنِّي سمعتُ نبيكم – صلي الله عليه و آله – يقول: الزكاةُ قنطرةُ الْاِسلامِ، فَمَنْ اَدَّاها جازَ القِنْطَرة. [14]
بر شما باد بر دادن زکات زیرا من از پیامبرتان (ص) شنیدم که می‌فرمود: زکات پل اسلام است، پس هر کس آن را ادا کند از پل خواهد گذشت.
- اَكْلُ السَّفَرْجَلِ قُوَّةٌ لِلْقَلْبِ الضَّعيفِ وَ يطيبُ الْمِعْدَةَ وَ يَزيدُ في قوةِ الفُؤادِ وَ يُشَجّعُ الْجَبانَ وَ يُحْسِنُ الْوَلَدَ. [15]
خوردن گلابی، قلب ضعیف را قوت می‌بخشد، معده را پاک می‌گرداند، دهان را خوشبو می‌کند، ترسو را شجاع و دلیر و فرزند را نیکو می‌نماید.
- اَلْعَسَلُ شِفاءٌ مِنْ كُلِّ داءٍ وَ لا داءَ فيهِ يَقِلُّ البَلْغَمَ وَ يَجْلُو الْقَلْبَ. [16]
عسل درمان و شفای هر دردی است و هیچ دردی در آن نیست، خوردن آن بلغم (صفرا) را کم کرده و کار قلب را آسان می‌کند.
- الجِهادِ على أرْبَعِ شُعَبٍ: على الأمرِ بالمَعروفِ والنَّهيِ عنِ المُنكَرِ والصِّدْقِ في المَواطِنِ وشَنَآنِ الفاسقِينَ. [17]
جهاد چهار شاخه دارد: امر به معروف، نهی از منکر، پایداری در جبهه‌های جنگ و دشمنی با فاسقین (تبهکاران).
- صفتان لا يُقبَلُ الله سبحانه الاعمال الّا بهما، التُّقي و الاخلاص. [18]
دو صفت و ویژگی است که خداوند سبحان اعمال را جز با آن دو نمی‌پذیرد و آن دو تقوا و اخلاص هستند.
- ثَلاثٌ لا يُستَحيى مِنهُنَّ: خِدمَةُ الرَّجُلِ ضَيفَهُ و َقيامُهُ عَن مَجلِسِهِ لأَبيهِ و َمُعَلِّمِهِ و َطَلَبُ الحَقِّ و َإن قَلّ. [19]
سه چیز است که نباید از آن‌ها خجالت کشید: خدمت به مهمان، بلند شدن از جای خود به خاطر پدر و معلم خویش و طلب نمودن حق هر چند کم باشد.
- خيارُ خصالِ النساءِ شرارُ خِصالِ الرّجالِ، الزَّهوُ و الجُبنُ و البُخلُ فان کانت المرئةُ مزهوةً لم تُمکنْمِن نفسِها و اذا کانت بخيلةً حفظتْ مالَهاوَ مَالَ بَعْلِهَا، وَ إِذَا كَانَتْ جَبَانَةً فَرِقَتْ مِنْ كُلِّ شِيْءٍ يَعْرِضُ لَهَا. [20]
برترین خصائل و ویژگی‌های زنان، بدترین خصلت‌ها برای مردان به شمار می‌روند و آن ویژگی‌ها عبارتند از: تکبر، ترس و بخل. پس اگر که زنی متکبر باشد اجازه نمی‌دهد کسی به او دست بزند، و اگر که بخیل باشد مال خود و همسر خود را حفظ نموده است و اگر که ترس داشته باشد از هر آنچه که عارض او گردد، هراسان می‌گردد.
- سِلاح المُذْنِبِ الاستغفار. [21]
صلاح فرد با ایمان استغفار می‌باشد.
- اياک و مُصادقةُ الکذّابِ فانَّه کالسرابِ يُقربُ عَليک البعيدَ و يُبعدُ عليک القريبَ. [22]
و از دوستی با شخص دروغگو بپرهیز، او همچون سراب است که دور را به تو نزدیک و نزدیک را از تو دور می‌گرداند (نشان می‌دهد).
- الحياءُ مفتاحُ كلِّ خير. [23]
حیا کلید تمام خوبی‌ها است.
منابع:
[1] بحارالانوار، ج 77، ص 289
[2] غرر الحکم و دُرر الکلم، ح 6564
[3] غرر الحکم و دُرر الکلم، ج 1، ص 352
[4] غرر الحکم، ص 4690
[5] عیون الحکم و المواعظ، حدیث 5563
[6] میزان الحکمه، حدیث 11304
[7] میزان الحکمة، حدیث 306
[8] عیون الحکم و المواعظ، صفحه 526
[9] نهج البلاغه، حکمت 146
[10] مستدرک الوسائل، ج 11، ص 193
[11] بحار الانوار، جلد 93، صفحه 295
[12] نهج البلاغه، نامه 53
[13] تصنيف غررالحكم، صفحه 195، حدیث 3849
[14] بحار الانوار، جلد 93، صفحه 15
[15] وسائل الشيعه، جلد 17، حدیث 43
[16] وسائل الشيعه، جلد 17، حدیث 7
[17] الخصال : 232 / 74
[18] تصنيف غرر الحکم، صفحه 155، حدیث 2914
[19] تصنیف غررالحکم و دررالکلم صفحه69 ، حدیث 978
[20] نهج البلاغه، حکمت 234
[21] تصنيف غررالحكم، صفحه 195، حدیث 3828
[22] نهج البلاغه، حکمت 38
[23] تصنيف غرر الحكم، صفحه 257، حدیث 5453